پیام نوروزی مقام معظم رهبری در سال 1404
30 اسفند, 1403
تعیین ضرب‌الاجل‌های ساعتی، روزانه، هفتگی و ماهانه توسط غرب یک امر متداول است
4 فروردین, 1404
1️⃣ نوآوری در تله مقاله: آیا ایران از رقابت پتنت‌ها بازمی‌ماند؟
مقدمه:
در دنیای امروز، ثبت اختراعات (پتنت‌ها) نه‌تنها شاخصی برای پیشرفت علمی، بلکه ابزاری برای خلق ثروت و قدرت اقتصادی است. کشورهای پیشرفته مانند ایالات متحده و چین با تکیه بر تحقیق و توسعه (R&D) و حمایت‌های گسترده از نوآوری، هر سال صدها هزار پتنت ثبت می‌کنند و از این طریق، موقعیت اقتصادی و فناورانه خود را تثبیت می‌کنند. اما ایران، با وجود ظرفیت‌های علمی بالا و نیروی انسانی توانمند، همچنان در این رقابت عقب مانده است.
چرا شرکت‌ها و دانشگاه‌های ایرانی نمی‌توانند مانند همتایان جهانی خود، نوآوری را به فناوری و ثروت تبدیل کنند؟
این یادداشت به بررسی چالش‌های ایران در زمینه ثبت اختراعات و نقش کلیدی دولت در الزام و ترغیب شرکت‌ها به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه می‌پردازد.
نوآوری در تله مقاله: آیا ایران از رقابت پتنت‌ها بازمی‌ماند؟
🔹 ایران: چرا نوآوری در حاشیه مانده است؟
در سال ۱۴۰۱ (۲۰۲۲-۲۰۲۳)، ایران حدود ۲,۰۰۰ پتنت داخلی ثبت کرد، اما تعداد پتنت‌های بین‌المللی ایران کمتر از ۱۵۰ مورد بود. این رقم، در مقایسه با چین و آمریکا، بسیار ناچیز است. مهم‌ترین موانع پیش روی شرکت‌ها و پژوهشگران ایرانی عبارت‌اند از:
نبود سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D):
در ایران اکثریت شرکت‌ها فاقد واحد تحقیق و توسعه (R&D) فعال هستند. درحالی‌که در کشورهای پیشرفته، شرکت‌ها ۳ تا ۲۰ درصد درآمد خود را به (R&D) اختصاص می‌دهند، این میزان در ایران کمتر از ۰.۵ درصد است.
بی‌توجهی دولت به الزام شرکت‌ها در R&D:
دولت ایران هنوز هیچ مشوق یا الزام مؤثری برای شرکت‌ها جهت سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در نظر نگرفته است. درحالی‌که در چین و آمریکا، شرکت‌ها موظف به اختصاص بودجه مشخصی برای R&D هستند و در ازای آن، معافیت‌های مالیاتی دریافت می‌کنند.
ضعف قوانین مالکیت فکری:
در ایران، بسیاری از اختراعات ثبت‌شده به دلیل نبود حمایت قانونی و تجاری‌سازی، به مرحله تولید و عرضه در بازار نمی‌رسند.
آیین‌نامه ارتقا و تله مقاله‌محوری:
در حال حاضر، اساتید دانشگاه و پژوهشگران رشته‌های مهندسی و کاربردی برای ارتقا، مجبور به مقاله‌نویسی هستند، درحالی‌که در کشورهای پیشرفته، امتیاز بالایی برای ثبت پتنت و همکاری با بخش‌های تحقیق و توسعه شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود.
هزینه بالای ثبت بین‌المللی:
فرآیند ثبت در سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) و ادارات ثبت اختراعات مانند USPTO، بین ۱۰,۰۰۰ تا ۲۰,۰۰۰ دلار هزینه دارد، که برای بسیاری از پژوهشگران و شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی، دست‌نیافتنی است (کانون پتنت ایران، ۱۴۰۱) بنابراین باید ثبت پتنت داخلی در دستور کار قرار گیرد.
آمریکا: پیشتازی در نوآوری با سرمایه‌گذاری در R&D
ایالات متحده همچنان یکی از پیشروترین کشورهای جهان در تحقیق و توسعه و ثبت اختراعات است. در سال ۲۰۲۱، این کشور ۳۲۷,۷۹۸ پتنت جدید به ثبت رساند. برخی از شرکت‌های پیشرو آمریکایی در این حوزه عبارت‌اند از:
شرکت IBM با ۸۵۴۰ پتنت
کوالکوم – ۳,۹۳۰ پتنت
اپل – ۳,۰۲۴ پتنت
مایکروسافت – ۲,۷۳۵ پتنت
اینتل – ۲,۶۸۴ پتنت
آمازون – ۲,۶۴۴ پتنت
نکته کلیدی:
همه این شرکت‌ها، سالانه بین ۱۰ تا ۲۰ درصد درآمد خود را به تحقیق و توسعه (R&D) اختصاص می‌دهند و در نتیجه، بخش مهمی از پتنت‌هایشان به محصولات تجاری تبدیل می‌شود. (USPTO، ۲۰۲۱)
🔹 چین: مدل موفق الزام شرکت‌ها به تحقیق و توسعه
چین در دهه اخیر، با سیاست‌های حمایتی و الزامات قانونی برای شرکت‌ها، به ابرقدرت ثبت اختراعات تبدیل شده است. در سال ۲۰۲۱، این کشور ۶۹,۵۴۰ درخواست بین‌المللی (PCT) و ۷۹۸,۳۴۷ پتنت داخلی به ثبت رساند. شرکت‌های برتر چینی در این حوزه عبارت‌اند از:
هواوی – ۶,۹۵۹ پتنت
اوپو (Oppo) – ۴,۰۳۵ پتنت
علی‌بابا – ۴,۹۰۰ پتنت
ویوو (Vivo) – ۳,۵۰۰ پتنت
شیائومی – ۳,۱۰۰ پتنت
🔹 نکته کلیدی:
چین از سال ۲۰۱۵، همه شرکت‌های بزرگ را موظف کرده که حداقل ۵ درصد از درآمد خود را به تحقیق و توسعه اختصاص دهند. همچنین، شرکت‌هایی که در ثبت اختراع موفق‌تر عمل می‌کنند، مشوق‌های مالیاتی و وام‌های ویژه دریافت می‌کنند. (WIPO، ۲۰۲۲)
راهکارهای کلیدی برای ایران
برای اینکه ایران از تله مقاله و عقب‌ماندگی نوآوری خارج شود، دولت باید نقش کلیدی خود را ایفا کند و اقدامات زیر را در دستور کار قرار دهد:
✅ الزام شرکت‌ها به ایجاد و تجهیز بخش‌های تحقیق و توسعه (R&D): دولت باید همانند چین، قانونی تصویب کند که شرکت‌ها را موظف به اختصاص درصدی از درآمدشان به تحقیق و توسعه کند. همچنین، شرکت‌هایی که در ثبت اختراعات موفق‌تر هستند، باید از معافیت‌های مالیاتی بهره‌مند شوند و الزام یا ترغیب شرکت ها به توجه به بخش های R&D به فوریت و با جدیت دنبال شود.
منبع
روح الله همتی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد
