نظر اسلام درباره حفظ اسرار چیست و چه راهکاری دارد؟
پاسخ:
برای پاسخ به این پرسش اهمیت و جایگاه این موضوع را در آموزه های اسلامی توضیح می دهیم:
1. اهمیّت حفظ اسرار
نکته های ظریف و زیبایی پیرامون رازداری در آموزههای دینی ذکر شد است که به مواردی اشاره میکنیم:
خیر دنیا و آخرت؛ امير مؤمنان علیu : « جُمِعَ خَيْرُ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فِي كِتْمَانِ السِّرِّ وَ مُصَادَقَةِ الْأَخْيَارِ وَ جُمِعَ الشَّرُّ فِي الْإِذَاعَةِ وَ مُوَاخَاةِ الْأَشْرَار؛[1] خير دنيا و آخرت در نهان داشتن راز و يار شدن با نيكان است و همه بديها در فاش كردن راز و دوستى با بدان است».
مانند خون در رگها؛ امام صادقu : «سِرُّكَ مِنْ دَمِكَ فَلا يَجْرِيَنَّ مِنْ غَيْرِ اوْداجِكَ؛[2] راز تو، بخشى از خون توست، پس نبايد در غير رگهايت جارى شود»؛ نکته: همانگونه که خروج خون از رگها سبب اختلال در بدن انسان شده و گاهی جان انسان هم به خطر میاندازد، راز نیز اینگونه است و اگر فاش شود ممکن است حتّی به از دست دادن جان انسان نیز منتهی شود.
اگر سَر بايدت سِر را نگهدار نگهبان سَرت گشته است اسرار[3]
عامل قتل انبیاء؛ امام صادق (علیه السلام) در تفسير آيه «وَ يَقْتُلُونَ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍّ (آل عمران:112)؛ و پيامبران را بناحق مىكشتند»، فرمود: «اما وَاللَّهِ ما قَتَلُوهُمْ بِاَسْيافِهِمْ وَ لكِنْ اَذاعُوا سِرَّهُمْ وَ اَفْشَوْا عَلَيْهِمْ فَقُتِلُوا؛[4] به خدا سوگند آنان را با شمشيرهايشان نكشتند، بلكه اسرارشان را فاش كردند و با اين كارشان، سبب قتل آنان شدند».[5]
2. نقش حفظ اسرار در پیروزیهای صدر اسلام
پنهان داشتن اسرار در جنگهای صدر اسلام نیز به خوبی گویای اهمیّت این امر است، رسول خدا (ص) اسرار جنگ را در بيشتر نبردها حتى از نزديكترين افرادش پنهان مىداشت و در هيچ جنگى، جز تبوك، مقصدش را براى كسى روشن نساخت؛ كه آن هم به مقتضاى مشقت و سنگينى كار و دور بودن تبوك از مدينه بود. آن حضرت پيش از جنگ بدر، اصلى را ابداع كرد كه تنها در ارتشهاى جديد رايج است و آن اصل «فرامين مُهر شده» در سريه عبدالله بن جحش بود.[6]
در فتح مكه، پيامبر اكرم (ص) به همسرشان عايشه فرمود: «وسايل سفر مرا آماده كن و آن را به كسى گزارش نكن.» پدرش ابوبکر بر وى وارد شد و چون او را در تدارك لوازم سفر پيامبر (ص) ديد، پرسيد: عايشه! آيا رسول اللّه تصميم سفرِ جنگى دارد؟ عايشه گفت: نمىدانم … ابوبكر افزود: «اگر آن حضرت تصميم مسافرتى دارد، از وى اجازه بگير، ما هم همراه او باشيم».[7] یا در جنگ احُد، پيامبر اكرم (ص)، سعدبن ابىوقّاص را به دنبال جمعآورى اخبار دشمن فرستاد و به او فرمود: «اگر مطّلع شدى كه دشمن عزم حمله به مدينه را دارد، فقط به خودِ من خبر بده».[8]
گزینش افراد امین،[9] همراز نگرفتن منحرفین،[10] اعتماد نکردن به هیچ کس حتّی دوستان،[11] محو کردن اسناد غیرضروری،[12] سکوت و کم حرفی،[13] نسپردن اسرار به افراد نادان و پرحرف،[14] طبقه بندی اطلاعات و کم کردن شمار رازداران[15] و…، برخی از شیوههای حفظ اسرار است که در اسلام به آن سفارش شده است.
4. نقش حفظ اسرار در دفاع مقدس
در تاریخ شکوهمند انقلاب اسلامی و دروان دفاع مقدس نیز نقش حفظ اسرار و اطلاعات، پیروزیهای غرورآفرینی را رقم زد که عملیات والفجر هشت یکی از مهمترین این عملیاتها بود که سالروز آن روز«حفاظت اطلاعات در سپاه» نام گرفت.
انجام فعالیت مهندسی در شب، احداث جاده زیر پوشش نخلستان، منع تردد با خودرو فرماندهی، بررسی صلاحیت مسئولان و دست اندرکاران یگانها و گرفتن تعهد و نیز توجیه حفاظتی آنان، استقرار نیرو در عقبه، حرکت شبانه نیروها، استقرار در مناطق روستایی و خانههای مسکونی، ارتباط با رمز، کنترل فعالیت افراد، حذف و انتقال غیرمحسوس افراد مشکوک از منطقه، کنترل شدید روی تردد نیروها، سهمیهبندی تردد و جابهجایی یگانها ، توجیه حفاظتی رانندگان، استفاده از وسایل نقلیه شخصی و عمومی جهت انتقال نیرو و تجهیزات و عدم شک آفرینی برای دشمن و دهها اقدام دیگر بخشی از اقدامات حفاظتی در این عملیات بود که منتهی به پیروزی رزمندگان اسلام شد.[16]
تاریخ انقلاب اسلامی از رازداری صلابتپيشگان و مؤمنان راستین نمونههاي زیادی دارد که حتّی دربند دشمن با رازداری خود به انقلاب وفادار ماندند و در این راه پس از تحمّل شدیدترین شکنجهها جانشان را فدا کردند؛ شهيدانی همچون آية اللّه محمد رضا سعيدى (رحمة الله علیه)، آية اللّه حسین غفّارى (رحمة الله علیه) و هزاران شهدا و آزادة در بند رژیم پهلوی و رژیم بعث عراق که میتوان خاطراتشان را در تقویم انقلاب و دفاع مقدس مطالعه کرد.[17]
[1] . محمد باقر مجلسى، همان، ج72، ص 71.
[2] . حسين بن محمد بن حسن بن نصر حلوانى، نزهة الناظر و تنبيه الخاطر، محقق / مصحح: مدرسة الإمام المهدي عجل الله تعالى فرجه الشريف، قم، مدرسة الإمام المهدي عجل الله تعالى فرجه الشريف، 1408 ق، ص 112.
[3] . علي اكبر دهخدا، أمثال و حكم، دهخدا، تهران، امير كبير، 1383 ش، ج 1، ص 217.
[4] . محمد بن يعقوب كلينى، همان، ج 2، ص 371.
[5] . در روایت اینگونه مطرح شد: « يُحْشَرُ الْعَبْدُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَا نَدِيَ دَماً فَيُدْفَعُ إِلَيْهِ شِبْهُ الْمِحْجَمَةِ أَوْ فَوْقَ ذَلِكَ فَيُقَالُ لَهُ هَذَا سَهْمُكَ مِنْ دَمِ فُلَانٍ فَيَقُولُ يَا رَبِّ إِنَّكَ لَتَعْلَمُ أَنَّكَ قَبَضْتَنِي وَ مَا سَفَكْتُ دَماً فَيَقُولُ بَلَى سَمِعْتَ مِنْ فُلَانٍ رِوَايَةَ كَذَا وَ كَذَا فَرَوَيْتَهَا عَلَيْهِ فَنُقِلَتْ حَتَّى صَارَتْ إِلَى فُلَانٍ الْجَبَّارِ فَقَتَلَهُ عَلَيْهَا وَ هَذَا سَهْمُكَ مِنْ دَمِهِ؛ بنده خدا روز قيامت محشور شود و دستش بخونى آلوده نشده، به اندازه يك حجامت يا بيشتر خون به او بدهند و بگويند: اين سهم تو از خون فلان كس است. عرض كند: پروردگارا تو خود ميدانى كه جان مرا گرفتى و من خون كسى را نريخته بودم، خداوند فرمايد: آرى تو از فلانى سخنی چنين و چنان شنيدى و به ضرر او بازگو كردى، پس زبان به زبان به فلان جبار رسيد و بدان سخن او را كشت، و اين بهره تو از خون اوست».( محمد بن يعقوب كلينى، همان، ج 2، ص 370-371).
[6] . ر.ک: نرم افزار زمزم 2، عبداللّه على السلامه المحمد مناصر، اطلاعات نظامی در اسلام، ص 164- 165.
[7] . محمد بن عمر واقدى، المغازى، تحقیق: الدکتور مارسدن جونس، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بیتا، ج 2، ص 796.
[8] . همان، ج 1، ص 298.
[9] . امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمود: «كَاتِمُ السِّرِّ وَفِيٌّ أَمِين؛ پنهان دارنده سرّ وفاداري امين است»( على بن محمد ليثى واسطى، همان، ص 395).
[10] . «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِنْ دُونِكُم لا يَأْلُونَكُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفي صُدُورُهُمْ أَكْبَر؛(آل عمران: 118) اى كسانى كه ايمان آوردهايد، دوست همرازى جز از همكيشان خود مگيريد كه ديگران از هيچ فسادى در حق شما كوتاهى نمىكنند و خواستار رنج و مشقت شمايند. و كينهتوزى از گفتارشان آشكار است و آن كينه كه در دل دارند بيشتر است از آنچه به زبان مىآورند».
[11] . «لا تُطْلِعْ صَديقَكَ مِنْ سِرِّكَ الَّا عَلى مالَوِ اطَّلَعَ عَلَيْهِ عَدُوُّكَ لَمْ يَضُرَّكَ فَانَّ الصَّديقَ قَدْ يَكُونُ عَدُوَّكَ يَوْمًا ما؛ دوستت را به راز خودت آگاه مكن مگر آن رازى كه اگر دشمنت هم بفهمد به تو زيان نرساند، زيرا بسا كه دوستت روزى دشمنت شود.( حسن بن على ابن شعبه حرانى، تحف العقول، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، قم، جامعه مدرسين، 1404 / 1363 ق، ص 312).
[12] . حضرت امام رضا نامهای که از طرف برخی یاران به او میرسید پس از خواندن، پاره میکرد.( محمد باقر مجلسى، همان، ج 49، ص40).
[13] . امام باقر (علیه السلام) مىفرمايد: «انَّما شيعَتُنَا الْخُرْسُ؛ شيعيان ما آنقدر كم سخن مىگويند كه گويا لال و فاقد زبان هستند».( محمد بن يعقوب كلينى، همان، ج 2، ص 113).
[14] . امير مؤمنان علی (علیه السلام) مىفرمايد: «لا تُسِرَّ الَى الْجاهِلِ شَيْئاً لا يَطيقُ كِتمانَهُ؛ به نادان آنچه را توان پنهان داشتنش را ندارد، ابراز نكن».( على بن محمد ليثى واسطى، همان، ص 528).
[15] . امير مؤمنان علی (علیه السلام) فرمود: «كُلَّما كَثُرَ خُزَّانُ الْأَسْرارِ كَثُرَ ضِياعُها؛ هر چه شمار رازداران بالا رود، ضايعات (و احتمال خطر) آن زيادتر خواهد بود».( همان، ص 396).
[16] . ر.ک: سید مسعود جزایری، شب بارانی حمله(مروری بر عملیات والفجر 8 نبرد فاو)، تهران، اداره روابط عمومی و انتشارات سپاه، 1383، ص 124-127؛ رضا حیاتی (از رزمندگان دوران دفاع مقدس و کارشناس مباحث حفاظتی)، نقش حفاظت اطلاعات در پیروزی عملیات والفجر8(مصاحبه)، پایگاه خبرگزاری دفاع مقدس، دسترسی در: https://defapress.ir/fa/news/40677 ، ۲۰ بهمن ۱۳۹۳.
[17] . ر.ک: جلیل امجدی و محسن علی نژاد قمی، دلدادگان آزادی(معرفی زندانیان سیاسی قبل از انقلاب)، تهران، رسانش، 1383؛ غلام علی رجایی، فرهنگ آزادگان(دفاع مقدس)، تهران، سوره مهر، 1385.
