بداخلاقی پدر و تکلیف فرزندان

پدری داریم که بسیار بداخلاق است و حتی با فامیل‌‏های مادرم و بچه‌‏ها قهر می‌‏کند. بچه‌‏ها به خاطر فعل پدر دلگیر هستند و ایشان را دوست ندارند. آیا گناهی هست که ما ایشان را دوست نداریم؟

ما ابتدا بحث را با پدران آغاز می‌‏کنیم که اگر بر فرض این چنین باشد، آیا این کار صحیح است یا خیر؟ یک پدر متدین که اهل نماز هست آیا صحیح است که در خانه اینقدر سوء خلق داشته باشند و تند اخلاق باشند بچه‌‏ها، یعنی عزیزانش هستند او را دوست نداشته باشند؟ حقیقت این است که خیر! چند حدیث را قرائت می‏کنیم. پیامبر(ص) فرموده‏اند: «اَفْضَلُکُم ایماناً اَحْسَنُکُم اَخْلاقاً» برترین شما از نظر ایمان کسانی هستند که خوش‏اخلاق‏تر باشند. و در حدیث دیگری فرمودند: «حُسنُ الخُلق نِصفُ الدین.» خوش اخلاقی نصف دین است. به پیغمبر(ص) خبر دادند که فلان خانم روز‏ها روزه می‏‌گیرد و شب‏ها هم تا صبح با نماز شب سر می‏کند ولی در عین حال بداخلاق و تندخوست، با زبان همسایه‏‌ها را اذیت می‏کند. پیغمبر(ص) فرمود: «… قیل رسول اللّه‏(ص) إن فلانة تصوم انهار و تقوم اللیل و هی سیئة الخلق تؤذی جیرانها بلسانها، فقال: لا خیر فیها هی من آهل النار.» که در این خانم خیری نیست و (به دلیل سوء خُلقش) اهل جهنم است. کسی که شب‏ها را به نماز و روزها را به روزه سر می‏کند، به خاطر اخلاق بدش اهل جهنم می‏شود! در حدیث دیگری: به پیامبر گفتند: فلان مرد از دنیا رفته بود، خواستند دفنش کنند زمین از پذیرش او امتناع کرد! پیغمبر(ص) فرمود: «عن أبی عبداللّه‏(ع) قال: أتی النّبی(ص) رجل فقال: إنّ فلاناً مات فحفرنا له فامتنعت الأرض، فقال رسول اللّه‏(ص) إنه کان سیّئی الخُلق.» به خاطر اینکه بداخلاق بود. سعد بن معاذ، یکی از یاران و اصحاب خوب پیغمبر، رئیس طایفه اوس و از افسران خوب پیامبر(ص) در جنگ‏ها بود و فضایل زیادی داشت. وی در جنگ خندق مجروح شد ولی از خدا تقاضا کرد که من نمیرم تا جریان بنی‏قریظه که علیه مسلمانان توطئه کردند و از پشت خنجر زدند روشن شود. اتفاقاً بنی‏قریظه گفتند: سعد بین آنها و پیامبر حکم کند او هم حکم جانانه‏ای کرد. بعد از حکم همان جراحت سرباز کرد و به شهادت رسید. پیغمبر در تشییع جنازه سعد پابرهنه بود بدون ردا و گاهی سمت راست تابوت را می‏گرفت و گاهی سمت چپ تابوت را می‏گرفت بعد بر غسل و تکفین او نظارت کرد. در دفن هم خود حضرت با دقت خشت‏های لحد را می‏چید و محکم می‏کرد و بعد فرمود: من می‏دانم که این محکم کاری‏های من نفعی برای سعد ندارد امّا خداوند دوست دارد که وقتی بنده مؤمنش کاری را انجام می‏دهد محکم‏کاری کند و این درسی است برای ما که مسلمان هستیم که در همه کارها از جمله صنعت و تکنولوژی اگر واقعاً پیرو پیغمبر(ص) هستیم کارها را دقیق و محکم انجام بدهیم و بعد خودشان با دست خود سعد را در قبر گذاشت. مادر سعد که ناظر این جریانات بود رو به سعد کرد و گفت «هنیئاً لکَ الجنّةُ.» بهشت بر تو گوارا باد! بعد پیغمبر(ص) فرمود: «ساکت، چه‏طور بر خدا اینطور با جدیت حکم می‏کنی؟ الآن سعد در حال فشار قبر است!» از پیغمبر(ص) سؤال کردند این کارهایی که شما انجام دادید شبیه آن را ندیده بودیم. فرمود: من پابرهنه بودم و بدون ردا، چون فرشتگان فراوانی در تشییع جنازه سعد شرکت کردند، و اینکه سمت راست و چپ تابوت را می‏گرفتم، چون دستم در دست جبرئیل بود، هر جا که جبرئیل می‏گرفت، من هم همان طرف تابوت را می‏گرفتم. در بعضی نقل‏ها هست که در تشییع جنازه سعد، هفتاد هزار فرشته شرکت کردند. گفتند: پس چرا فرمودید در حال فشار قبر است، این یعنی چه؟ فرمود: این به خاطر این بود که در رفتار با خانواده‏اش تندخو بود. بداخلاقی در خانواده حتی نسبت به سعد بن معاذ با همه عظمتش، با همه فضائل و مناقبی که دارد کار خود را کرد. در بعضی روایات نقل شده است که سوء خلق عمل را از بین می‏برد همچنان که سرکه عسل را از بین می‏برد. ما به این پدر، و پدر و مادران مشابه عرض می‏کنیم که، اولاً کلاً خوش‏اخلاق باشیم، ثانیاً اگر همه جا نمی‏توانیم خوش‏اخلاق باشیم، دست کم در خانه خوش‏اخلاق باشیم. در روایت دیگری از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود: «بهترین شما کسانی هستند که خوش‏اخلاق‏تر نسبت به خانواده‏شان باشند و من از همه شما نسبت به خانواده‏ام خوش‏اخلاق‏ترم. گاهی همسران پیامبر(ص) دست به دست هم می‏دادند و علیه ایشان توطئه می‏کردند که در سوره تحریم و سوره‏های دیگر آمده، ولی در رفتار پیامبر(ص) تغییری حاصل نمی‏شد… . ما به خواهران و برادران توصیه می‏کنیم که در خانواده حسن خلق را مراعات کنیم، فضای خانه را لطیف همراه با مودت و رحمت داشته باشیم. اما چنان که پیش‏تر هم گفتیم، حق پدر و مادر خیلی بالاتر از این حرفهاست. اینها باید سوء خلق پدر را تحمل کنند در عین حال محبت کنند کاری کنند که سوء خلق پدر عوض شود این امکان‏پذیر است. فرزندان می‏توانند در خانواده کاری کنند که پدر یا مادر مجبور شود خوش‏اخلاق بشود. اما اینکه بغض قلبی دارند به خاطر پیش‏زمینه‏های قبلی است، وگرنه انسان قلباً پدرش را دوست دارد اینها قضاوت‏هایی می‏کنند که این چه پدری است؟ بعداً یواش یواش کینه و دشمنی به وجود می‏آید. آن قضاوتها باید از بین برود، باید عوض شود. باید هر کاری که پدر و مادر می‏کنند تحمل کنند و حتی حق ندارند کوچکترین اهانتی به پدر و مادر داشته باشند، و باید کاری کنند که محبت پدر در قلبشان روز به روز زیادتر شود. آنچه که انسان در آن اختیار دارد باید آنها را فراهم کند، ولی اگر بدون اختیار در قلبش محبت یا کینه می‏آید گناه نیست. اما آنچه خلاف ادب اُبُوت است باید ترک شود. فرزند باید به پدر و مادر در هر شرایطی احترام کند. البته می‏توان به زحماتی که پدر کشیده توجه کرد که موجب رقّت می‏شود، و در قرآن هم آمده است. بزرگان فرموده‏اند که خوبی‏های دیگران را هیچ وقت فراموش نکن و بدی‏هایی را که به تو کرده‏اند از یاد ببر. می‏توان اگر سخت‏گیری‏هایی هست فراموش کرد، و خوبی‏ها را به یاد آورد.