تدوین قرآن
کسانی که قرآن را تدوین کردند چه کسانی بودند؟ از اهل سنت یا شیعه؟
در پاسخ به این سوال اولاً باید گفت که خداوند طبق ظاهر آيه إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ (حجر/9)، وعده داده که آن را از هر نظر حفظ و پاسدارى كند؛ محافظت از هر گونه تحريف، محافظت از فنا و نابودى و محافظت از سفسطههاى دشمنان وسوسهگر لذا معروف و مشهور در ميان همه دانشمندان شيعه و اهل تسنن اينست كه: هيچگونه تحريفى در قرآن روى نداده است، و قرآنى كه امروز در دست ماست، درست همان قرآنى است كه بر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نازل شده، و حتى كلمه و حرفى از آن كم و زياد نگرديده است (تفسير نمونه، ج11، ص: 31) ثانیاً عظمت و بزرگي شأن قرآن كريم و احترامي كه اين كتاب الهي به دليل سفارشهاي مكرر پيامبر اكرم(ص) در ميان مسلمانان پيدا كرده بود و نيز منزلتي كه آن حضرت براي قرآن قائل بود، موجب شد از همان آغاز نزول وحي، مسلمانان به حفظ آيات قرآن در ذهن خود اهتمام ورزند. قرآن فقط قانون اساسى براى مسلمانان نبود، بلكه همه چيز آنها را تشكيل مىداد، مخصوصاً در آغاز اسلام هيچ كتابى جز آن نداشتند و تلاوت و قرائت و حفظ و تعليم و تعلم مخصوص به قرآن بود.
قرآن يك كتاب متروك در گوشه خانه و يا مسجد كه گرد و غبار فراموشى روى آن نشسته باشد، نبود تا كسى از آن كم يا بر آن بيافزايد. مسأله حفظ قرآن به عنوان يك سنت و يك عبادت بزرگ، هميشه در ميان مسلمانان بوده و هست، حتى پس از آن كه قرآن به صورت يك كتاب تكثير شده و در همه جا پخش گرديد و حتى بعد از پيدايش صنعت چاپ، كه سبب شد اين كتاب به عنوان پرنسخهترين كتاب در كشورهاى اسلامى چاپ و نشر گردد، باز مسأله حفظ قرآن به عنوان يك سنت ديرينه و افتخار بزرگ موقعيت خود را حفظ كرد، به طورى كه در هر شهر و ديار، هميشه جمعى حافظ قرآن بوده و هست.(تفسير نمونه، ج11، ص: 36) لذا اولین گام در راه پاسداري از حريم قرآن، حفاظت از آيات الهي در خزينه افكار و سينههاي مستعد مسلمانان بود.
ثالثاً افراد بسياري در زمان حيات رسول اكرم(ص) به عنوان كاتب وحي، به فرمان پيامبر(ص)، آيات قرآن را مينوشتند و هر آيهاي كه نازل ميگشت، به فرمان وي در جاي مناسب خود قرار ميدادند. زنجاني در تاريخ القرآن، نويسندگان وحي را 43 نفر دانسته و نام آنان را ياد آور شده است كه معروفترين آنان، عبارتند از: علي ابن ابي طالب، زيد بن ثابت، ابي بن كعب و عبد الله بن مسعود. آن حضرت به نوشتن قرآن بسيار اهتمام ميورزيد و نسبت بدان عنايت فراواني مبذول ميداشت.(تاريخ القرآن، علامه زنجاني، ص 20) سيد مرتضي، از بزرگان شيعه، درباره جمع آوري قرآن فرمود: «قرآن در زمان رسول گرامي(ص) با همان كيفيتي كه اكنون در دسترس ماست، جمعآوري و مرتب گرديده بود؛ زيرا قرآن در آن عصر، تدريس ميشد و مجموع آن به وسيله مسلمانان حفظ ميگرديد، تا آن جا كه جمعي از اصحاب، معين شده بودند تا قرآن را حفظ كنند و آن را بر پيامبر(ص) بخوانند. همچنين جمعي از ياران آن حضرت، مانند عبدالله بن مسعود و ابي بن كعب و ديگران، بارها قرآن را از ابتدا تا انتها، نزد پيامبر گرامي اسلام(ص) قرائت كردند».(مجمع البيان، شيخ طوسي، ج 2، ذيل آيه 281 بقره، ص 213)
لازم به ذکر است که کاری که طبق روایات عامه در زمان ابوبکر مبنی بر جمع قرآن و نسخه برداری از آن صورت گرفت، جز یک کار سیاسی جهت بزرگنمایی نبود و تنها نسخه برداری از قرآن بود. همچنین در زمان عثمان دومين مرحله از نسخه برداری از قرآن انجام شد. حذيفه يماني همراه لشكر اسلام كه متشكل از مسلمانان عراق و شام بود، براي نبرد به سرزمين ارمنستان عازم شد. «حذيفه از اختلاف مسلمانان در قرائت قرآن، سخت نگران و آشفته شد. پس نزد عثمان رفت و به او گفت: اي امير مؤمنان، درياب امت را پيش از آن كه همانند يهوديان و مسيحيان در كتاب آسماني خود دچار اختلاف شوند. پس عثمان كسي را به سوي حفصه فرستاد تا نسخهاي را كه در زمان ابوبكر تدوين شده و نزد او بود، بدهد تا از روي آن استنساخ كرده، سپس آن را به وي باز گرداند. حفصه، قبول كرد و پس از آن بود كه عثمان به زيد بن ثابت، عبد الله بن زبير، سعيد بن عاص و عبد الرحمن بن حارث بن هشام دستور داد كه از روي مصحف مذكور، نسخه هايي (مصاحفي) تهيه كنند. عثمان به آنان گفت: هر گاه ميان شما سه نفر قرشي و زيد بن ثابت اختلافي در قرائت ولحن پيش آمد، مورد اختلاف را به زبان مردم قريش بنويسيد؛ زيرا قرآن به زبان آنان نازل شده است. پس آنان نيز چنين كردند تا آن كه كار نسخهبرداري به پايان رسيد. سپس عثمان مصحف حفصه را به او باز گرداند و دستور داد به هر يك از اكناف و اطراف بلاد اسلامي، نسخهاي از مصحفي را كه نوشته بودند، بفرستند و همه كتيبهها و نوشتههاي ديگري كه قرآن بر آن نوشته بودند، بسوزانند تا هيچ اختلافي در قرآن پيش نيايد و همه مسلمانان بر يك قرآن اتفاق نظر داشته باشند.(مجمع البیان، ج 6، ص 583) از اين روايات، تدوين جديد قرآن به دست نميآيد؛ بلكه آن چه از آن استفاده ميشود اين است كه خلفا براي حفظ قرآني كه در زمان پيامبر تدوين شده بود، آن را در مراحل گوناگون، به صورت يك نسخه كه مورد توجه همه مسلمانان باشد، قرار دادند.
