فعال
س: آیا در نقشه جنگ مسلمانان با ایران در زمان عمر، حضرت علی(ع) دخالتی داشت؟ و چرا حضرت، امام حسن و امام حسین را به این جنگ فرستاد؟
ج: در پاسخ به این سوال به بررسی روایات وارده در این زمینه و دلالت سندی و تاریخی هر یک پرداخت تا بتوان به یک نظر سائب در این زمینه دست یافت؛ به طور کلی هیچیک از منابع و مآخذ متقدم و معتبر شیعی از حضور حسنین(ع) در فتوحات ایران، شام و یا آفریقا سخنی نگفتهاند. اما برخی از منابع اهل سنت از حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در بعضی از فتوحات آن هم در زمان خلفا و نه زمان امام علی(ع) خبر دادهاند که به عنوان نمونه به موارد ذیل اشاره میشود:
بلاذری با عبارت «برخی چنین میگویند» به نقل این خبر میپردازد: حسن و حسین دو پسر علی بن ابی طالب در این جنگ(فتح طبرستان) با سعید بن عاص همراه بودهاند. (بلاذری، فتوح البلدان، ص330) همچنین طبری مورخ مشهور اهل سنت مینویسد: «در زمان حکومت عثمان سعید بن عاص با تنی چند از صحابه همچون حسن، حسین، حذیفة بن یمان و … به همراه سپاهی از کوفه به قصد خراسان به راه افتادند»، دیگر منابع اهل سنت نیز به این خبر اشاره کردهاند از جمله: ابن اثیردر الکامل فی التاریخ، تحقیق: ابوالفدا عبدالله القاضی، ج3، ص6 و ابن کثیر در البدایه و النهایه، تحقیق: مکتب تحقیق التراث، ج7، ص174 و ابن خلدون در تاریخ ابن خلدون، ج1، ص153 و …
با بررسی گزارشهای این مورخان در می¬یابیم که اولاً بخشی از گزارش¬ها فاقد هرگونه سندی میباشند. ثانیاً آن دسته از گزارشهای تاریخی اهل سنت هم که سند ارائه کرده¬اند، سندشان معتبر نمیباشد بدین معنا که نقل کننده آن خبر یا فردی دروغ گو و جاعل است و یا فردی ناشناخته و مجهول. ثالثاً دستهای از گزارش¬های تاریخی نیز فقط اشاره به حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در ایران دارند و در آن¬ها هیچ گونه اشارهای نشده که حضور آنان برای جنگ بوده است.
افزون بر ایرادهایی که بیان شد، دو مسئله دیگر نیز وجود دارد که درستی گزارشهای یاد شده را در این باره، سخت مورد تردیدد و حتی غیر قابل قبول میکند:
یکی آن که تمام روایات تاریخی که متعرض سال شرکت حسنین(ع) در فتوحات شدهاند، بر حضور آنان در فتوحات عصر عثمان ناظراند. عصری که امیرمومنان علی(ع) حتی در حد مشاوره حاضر به همکاری با عثمان در امر فتوحات نبود تا چه رسد به اینکه فرزندان خویش را جهت انجام فتوحات به همراه لشکریان تحت فرمان عثمان به جبهه نبرد گسیل دارد.
و دوم آنکه علی بن ابیطالب(ع) در عصر امامت و خلافت خویش حسنین(ع) را از شرکت در معرکه صفین باز می¬داشت و چون در یکی از روزها آن حضرت متوجه شد که امام حسن آماده کارزار است فرمود: «از طرف من جلوی جوان را بگیرید تا با مرگش پشت مرا نشکند که من از رفتن این دو ـ امام حسن(ع) و امام حسین(ع) ـ به میدان نبرد دریغ دارم تا مبادا با مرگ آن دو نسل رسول خدا(ص) قطع شود». (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج1، ص244)
حال با چنین اکراه و امتناعی از سوی حضرت نسبت به حضور حسنین(ع) در نبردهایی که به فرمان پیشوای عادلی همچون خویش صورت میگرفت، چگونه آن بزرگوار حاضر می شود که تحت زعامت زمامداران مورد اعتراض و انتقادش، فرزندان خویش را که پیشوایان آینده جامعه اسلامی هستند به جبهه جنگ بفرستد؟
بنابراین با توجه به وجود چنین اشکال های سندی و محتوایی و نیز استبعادهایی که بیان شد، حضور حسنین(ع) در فتوحات عصر خلفا نمیتواند مورد پذیرش قرار گیرد.
به گمان قوی، دستِ تحریفگران و وارونه نویسان حقایق تاریخی در جعل چنین گزارشهایی بی تاثیر نبوده است. با این همه اگر بر فرض پذیرفته شود که حسنین(ع) در ایام جوانی به برخی از شهرهای ایران همانند اصفهان و گرگان و … مسافرت کردهاند؛ به سبب امور دیگری غیر از شرکت در فتوحات، بوده است و یا اصلا در عصر خلافت امام علی(ع) بوده است همچنانکه یکی از مورخین قدیمی به نام سهمی در تاریخ جرجان ص19 نیز به این مطلب اشاره کردهاست.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه این زمینه میتوانید به کتاب زندگانى على بن الحسين(ع) آقای شهیدی یا مجله «تاریخ در آیینه پژوهش، پیش شماره دوم، بهار 1382، مقاله: مواضع امام علی(ع) در برابر فتوحات خلفا» مراجعه فرمایید.
