پرسش:مدتي است اراده ام در انجام كارها ضعيف شده، راه تقويت اراده چيست؟
پاسخ:
بلبل به باغ و جغد به ويرانه ساخته
هرکس به قدر همت خود،خانه ساخته
اراده مجموعه اي از خواستن و توانستن است. انسان خواسته هاي متعالي فراواني دارد، اما اگر نتواند در مسير تحقق آن خواسته ها حركت كند، نمي توان او را صاحب اراده دانست. انسان با اراده كسي است كه مي خواهد و مي تواند به خواسته خود جامه عمل بپوشاند و در مقابل انسان بي اراده، اگر چه مي خواهد، ولي نمي تواند خواسته هاي خود را عملياتي نمايد. پس به اين نكته توجه كنيد كه حصول نتيجه در اين معيار وجود ندارد زيرا تحت تأثير عللي خارج از اراده نيز هست.
در مسير زندگي و خودسازي بسياري از افراد با ناتوانايي هاي فراواني مواجه مي شوند، به اين معنا كه مي خواهند كارهاي فراواني را انجام دهند، ولي عملا موفق نمي شود، اين موارد همگي معلول ضعف اراده است. در مقابل رمز موفقيت انسان هاي بزرگ، در تمام عرصه هاي زندگي در قوت اراده آنها نهفته است. هر كس به اندازه نيروي اراده اش پيشرفت مي كند و مي تواند در مسير تكامل و سعادت خود گام بردارد. انسان هاي با اراده هم در زندگي شخصي خود موفق عمل مي كنند و هم در جامعه به عنوان يك فرد تاثير گذار و موفق مطرح مي شوند.
مايه اصلي قوت اراده انسان، آگاهي، آزادي، ايمان و عشق است. آگاهي و آزادي (اختيار) دو ويژگي اصلي انسان است كه او را از ساير جانداران متمايز مي سازد و ايمان و عشق برخواسته از اختيار به او توانايي هاي خاص مي دهد و او را شايسته خلافت خدا در زمين مي كند. موفقيت انسان در زندگي مادي و معنوي، در گرو اراده قوي او است و آدم هاي ضعيف الاراده، اسير و شرطي شده، نمي توانند به اهداف خود در زندگي برسند. ايمان و عشق موتور حركت انسان به سوي كمال است و هيچ نيرويي به مانند ايمان و عشق به انسان در اين مسير انگيزه نمي دهد و اراده انسان را تقويت نمي كند.
شما مي خواهيد تحصيل كنيد، خانواده تشكيل بدهيد، ثروتمند شويد، به دستورات ديني عمل كنيد، عبادت كنيد، به مردم خدمت كنيد، خود را بسازيد و به كمال برسيد، تمام كارهاي مثبتي كه مي خواهيد انجام دهيد، به اراده قوي و آزاد و همچنين باور عميق و عشق و انگيزه قوي نياز دارد. براي تقويت اراده ابتدا بايد مبادي آن را تقويت كرد و سپس اموري كه مانع عملكرد انسان مي شود را برطرف نمود. بنابراين تقويت اراده از دو راه ممكن مي شود:
1. تقويت مبادي اراده: مبادي اراده، همانگونه كه در آثار فلسفي بدان اشاره شده است عبارت است از: علم و آگاهي، تصديق فايده، شوق، شوق تشديد شده، عزم و تصميم قاطع . اين مبادي در نهايت منتهي به اقدام عملي و اراده مي شود. انسان وقتي چيزي را مي شناسد و به منافع آن و تاثيري كه در جهت خوشبختي و سعادت او دارد، پي مي برد، اشتياق و علاقه پيدا مي كند كه آن را بدست آورد. اين شوق با شناخت بيشتر نسبت به آن چيز، افزون تر مي شود تا جايي كه عاشق آن مي شود و تصميم مي گيرد براي رسيدن به آن عملا حركت كند و تلاش و سرمايه گذاري نمايد.
2.رفع موانع و كسب آزادي معنوي: اقدام عملي براي رسيدن به خودساختگي و كمال، در صورتي موفقيت آميز خواهد بود كه طالب كمال، با كسب آزادي معنوي، موانع راه را از سر راه خود برطرف و قدرت رسيدن به آن را در خويش ايجاد نموده باشد. موانع راه همان اسارت هاي انسان هستند كه در فرازهاي قبلي بدان اشاره شد.
گام هايي براي تقويت اراده:
براى تقويت اراده بايد دانست كه: فرد با اراده كسى است كه داراى هدفى معقول بوده و تا موقعى كه به آن نرسيده است، از تعقيب آن باز نمىايستد. مشكلات و موانع روانى يا مادى، به اراده و عزم او لطمه نزده و از پيشرفتش جلوگيرى نمىكند. بنابراين در اولين گام، براى رفع اضطراب و كسب روحيه قوى بايد هدف و يا اهداف دقيق و مشخص خود را از زندگى يا كارى كه مىخواهد انجام دهد،براى خويش ترسيم نمايد. طبيعى است اين هدف، بايد معقول، قابل دستيابى، بدون افراط و تفريط، مطابق توان و استعداد فرد و واقع بينانه باشد؛ نه آن كه آرمانى و بلند پروازانه و خارج از توانايىهاى وى باشد. در اين صورت در صحنه عمل وقتى با مشكلات و سختىهاى طاقت فرسا و خارج از توان خود، رو به رو شد و با شكستهاى احتمالى به هدف مورد نظر خود دست نيافت؛ نااميد و دلسرد شده و از ادامه كار منصرف مىگردد. هم چنين از انجام كارهاى ديگر منصرف مىشود. و خود را ناتوان وبى اراده تلقّى مىكند.
دومين گام، شناخت توانايىها و استعدادهاى نهفته در وجود خويش است. همه ما در وجود خود از استعدادهايى برخورداريم، كافى است اين نيروها را بشناسيم و براى رسيدن به هدف، آنها را به كار گيريم.
سومين گام، برنامهريزى است. بايد براى تمام كارها و فعاليتهاى شبانهروزى، برنامهاى مدوّن و منظم داشته باشيد. بدين منظور از جدولى استفاده كنيد كه در ستون افقى آن، ساعات شبانهروز و در ستون عمودى، ايام هفته را يادداشت كرده و تمام كارهاى روزانه را در آن درج كنيد (از خواب و استراحت تا عبادت، ورزش، مطالعه و…). هر فعاليتى را در زمان خاص خود در جدول بنويسيد و هيچ زمانى را بدون كار خالى نگذاريد. هر روز صبح با نگاهى به آن برنامه، به اجراى دقيق آن بپردازيد و شبها قبل از خوابيدن، آن را محاسبه و ارزيابى كنيد؛ شايسته است همچون يك محاسبهگر جدى و قاطع، فعاليتهاى روزانه و ميزان موفقيت خود در انجام دادن كارها را بررسى كنيد. در صورت موفقيت خود را تشويق كنيد و در صورت تخلّف از برنامه و سهلانگارى در اجرا، خود را تنبيه نماييد.
چهارمين گام، تلقين است. تلقين به خود در تقويت اراده اثر قابل ملاحظهاى دارد. بنابراين هر روز جملاتى را به خود تلقين كنيد؛ مانند: «من اراده لازم براى انجام كارهايم را دارم» هيچ چيزى نمىتواند ارادهام را متزلزل كند»، «آنچه را كه به نظرم انجام دادنى است انجام مىدهم، هيچ قدرتى نمىتواند مرا از آن باز دارد»، «اراده من هر روز محكمتر مىشود»، «بر من لازم است كه موفق شوم؛ زيرا موفقيت از آنِ نيرومندان است» و…
پنجمين گام، توجه به تدريجى بودن تقويت اراده است. براى به دست آوردن ارادهاى قوى و محكم، تدريجى بودن آن و نياز به تمرين و ممارست امرى لازم و ضرورى است. گمان نكنيد مىتوانيد به طور دفعى و بدون هيچ تلاشى، به آن دست يابيد. بنابراين به راه كارهاى عملى زير توجّه نموده، به آنها عمل كنيد:
1. هر روز صبح حداقل 20 دقيقه به طور مرتب و در ساعتى معين ورزش كنيد.
2. سحرگاهان يا صبح گاهان، هرگاه كه بيدار شديد بى درنگ برخيزيد و از رختخواب بيرون رويد. حتّى اگر خواب آلودگى مزاحمتان است، از اتاق بيرون رويد و قدرى نرمش كنيد تا خواب آلودگى از بين برود.
3.در صورت امكان، چند دقيقه قبل از اذان صبح از خواب بيدار شده، نماز شب بخوانيد و اگر در آن وقت بيدار نشديد، قضاى آن را به جا آوريد.
4.مقيد باشيد هر روز تعداد آيات معينى را قرائت كنيد؛ مثلاً 10 تا 20 آيه و در صورت تمايل در هفتههاى بعد به ميزان آن بيفزاييد.
5. كارهايى را كه به عهده مىگيريد ناتمام رها نكنيد و آنها را به نحو احسن و تا رسيدن به نتيجه مطلوب ادامه دهيد. تلاش كنيد با قدمهاي كوچك شروع كنيد.
6.هرگز در كارها نااميد نشويد و با حالت تهاجمى براى پىگيرى و به انجام رساندن كارهاى ناقص و ناموفق، جديت به خرج دهيد.
7. نماز خود را در اول وقت و حتي المقدور به جماعت بخوانيد.
8.گاهي روزه بگيريد. روزه گرفتن در تقويت اراده اخلاقي بسيار موثر است.
9.از روش چله گيري استفاده كنيد، يعني چهل روز به طور مثال تصميم بگيريد كم خوري يا كم خوابي را تمرين كنيد و بعد با چله گيري هاي پي در پي رزايل خلقي و عادت هاي بد را از خود دور نماييد و صفات نيك و اعمال صالح را براي خود عادت نماييد.
10.از سيستم مراقبه استفاده كنيد، يعني در طول روز مراقب نفس خويش باشيد و شب هنگام محاسبه كنيد تا ببينيد به وظايف و برنامه خويش عمل كرده ايد يا نه و در صورتي كه عمل نكرده باشيد خويش را مورد عتاب و تنبيه قرار دهيد.
در جلد دوم طرائف الحكم، چاپ اول، ص 21 از حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) روايت شده كه حضرت پيغمبرص) هر موقع كه اضطراب و اندوهى بر آن حضرت روى مىداد اين دعا را مىخواند: «يا حى يا قيوم، يا حيا لايموت، يا حى لا اله الا انت كاشف الهم مجيب دعوة المضطرين، اسألك بان لك الحمد لا اله اله الا انت، المنان، بديع السموات والارض، ذوالجلال والاكرام رحمان الدنيا والاخرة و رحيمها رب ارحمنى رحمة تغنيى بها عن رحمة من سواك يا ارحم الراحمين»، (داروخانه معنوى، رضا جاهد، انتشارات هاتف، چاپ دهم 1378، ص 67)
ضمنا مطالب زير زاواياي ديگري را براي اين امر مهم باز مي كند . بنابراين به راه كارهاى عملى زير توجه كرده، به آنها پاىبند باشيد:
راههاى تقويت اراده
1. بايد علل و عوامل ضعف اراده خويش را بشناسيد. توجّه كنيد ضعف اراده غالباً در عدم اعتماد به بينش و تفكر، عدم شناخت خويش، با ارزش تلقي نكردن خود، عدم امنيت رواني، عدم تدبير عقلاني در تشخيص امور و تميز اهم و مهم، شكستهاي گذشته و عوامل باز دارنده رشد و قوت نفس مانند محروميت، سرزنش و رنجهاي مستمر ريشه دارد. زدودن هر يك از اين عوامل در پرتو سرمايه گزاري و برنامه ريزي ممكن است.
2.بايد باور كنيد چون ديگر انسانها از توانمنديهاي بسيار برخورداريد و از ديگران كمتر نيستيد. فراموش نكنيد نقاط قوت انسان از نقاط ضعفش بيشتر است و نبايد خود را دست كم بگيرد. تصميم خوب در پرتو تكيه بر قوتها، جبران ضعفها و احساس توانمندي شكل ميگيرد.
3. پس از مشورت با افراد ذي صلاح، با توجّه به امكانات و توانمنديهاي واقعي خود، براي زندگي تان برنامه ريزي كنيد و بكوشيد هرگز بي جهت از آن برنامه و نظم سر نپيچيد. اوقات استراحت و تفريح و عبادت و همهفعّاليّتها را در اين برنامه بگنجانيد تا زماني خالي نماند و توجّه به فرصت بيكاري شما را سمت تأخير انداختن كارها سوق ندهد.
4. بكوشيد براي هر رفتاري انگيزهاي قوي داشته باشيد و به ويژه از آثار مثبت تصميمگيريها و رفتارهاي خاصّ خويش به طور كامل آگاه شويد.
5.محيط زندگي و موقعيت كاري خود را تغيير دهيد و موانع بروز اراده و فعّاليّت را نابود سازيد؛ براي مثال در موقعيتي كه به سرزنش و متهم شدن به ناتواني و ناپختگي ميانجامد، قرار نگيريد. براي تصميمگيريها و اقدامات خويش امنيت رواني فراهم آوريد تا بتوانيد به آرامي در برابر ديگران يا همراه آنان ابراز وجود كنيد و برجستگي فكري و فعّاليّت به جا را از طريق تصميم آشكار سازيد.
6. هر كاري را آسان تلقي كنيد؛ زيرا در برابر اراده پولادين انسان همه سختيها آسان ميگردد. به استقبال كارهاي به ظاهر دشوار برويد و به خود تلقين كنيد ميتوانيد در اين امور درست تصميم بگيريد و افتخار موفقيت در انجام آنها را به دست آوريد.
7. رضايت خداوند را ملاك هر رفتار و گفتار قرار دهيد و از تسليم شدن در برابر تمايلات پوچ و هواهاي نفساني بپرهيزيد. اين تسليم شدنها اراده را ضعيف و متزلزل ميسازد. تقوا و رعايت حرمت دستورهاي پروردگار براي آرامش رواني و تقويت نفس و اراده بسيار سودمند است.
8.مدتي برنامه ريزي و تصميمات خود را با فردي ذي صلاح در ميان بگذاريد و از وي بخواهيد مراقب باشد تا در شما دو دلي پيش نيايد و اجراي تصميمات خويش را به تأخير نيندازيد.
9. از خواب زياد، پرخوري و ديگر اسباب تنبلي و سستي اراده بپرهيزيد و نگذاريد ديگران به جاي شما تصميم بگيرند.
10.با كساني كه روحيه و اراده قوي دارند، دوست شويد تا اراده شما نيز قوي گردد.
11. بكوشيد تصميمهاتان را با فردي با تجربه در ميان نهيد تا از قوت و درستي شان اطمينان يابيد. پس از مشورت با اين فرد، بر اساس تدبر و انديشه خود تصميم بگيريد و بدون از دست دادن فرصت اقدام كنيد.
تصميم بايد بر تدبير و انديشه و آگاهيهاي لازم استوار باشد و به عمل بينجامد. تخلف از اين امر جز تلف كردن وقت، پيروي از افكار پوچ و سستي در عمل دستاوردي ندارد و فرد را با زيانهاي مادي و معنوي روبه رو ميسازد. از اين رو، امور ياد شده گناه به شمار ميآيد.
ترديد در تصميمگيري و تأخير در عمل سبب از دست رفتن منافع معنوي و مادي فراوان ميشود و زيانهاي بسيار را به ارمغان ميآورد.
12. تصميمات به جا و پر ارزش گذشتهخود را به ياد آوريد و توجّه كنيد كه چون گذشته براي انجام دادن كارهاي مهم آمادگي داريد.
13.در تصميمها و فعّاليّتهاي اسوهها دقّت كنيد، در همسان سازي و الگوپذيري جدي باشيد تا جرأت انجام كار يابيد و توان تصميمگيري و اجرا در شما تقويت شود.
14. با تصميمهاي آسان در كارهاي ساده، به تدريج خود باوري و توانمندي را در خويش پديد آوريد و راه را براي تصميمگيري در امور مشكل و پيچيده هموار سازيد.
15. در موضوع مورد نظر تمركز پيدا كنيد و از اشتغالات ذهني متعدد بپرهيزيد تا تصميمگيري آسانتر صورت پذيرد.
http://moshavereh.porsemani.ir/
تقويت اراده در انجام برنامه ها و كارها
نخست بهتر است شخص با اراده و فرد بي ثبات و فاقد اراده را توصيف كنيم. شخص با اراده كسي است كه وقتي در مورد كاري، به خوبي تأمل كرد، تصميم به انجام آن ميگيرد و با فعاليت و ثبات قدم، آن را به اجرا در مي آورد. بنابراين پافشاري بر تصميمي غلط يا داشتن ميلي قهرمانانه، ثبات قدم نخواهد بود. در مقابل فرد سست اراده، با كمترين مشكلي از انجام دادن كار، دلسرد شده و كوشش جهت تحقّق آن را متوقف ميكند. كسي كه اراده قوي دارد، آنچه را كه با تأمل خواسته است، باكوشش و ثبات قدم به دست مي آورد. شخص با اراده كسي است كه داراي هدفي معقول بوده و تا موقعي كه به آن نرسيده است، از تعقيب آن باز نمي ايستد. مشكلات و موانع رواني يا مادي، به اراده و عزم او لطمه نمي زند و از پيشرفتش جلوگيري نمي كند. راهكارهاي زير براي تقويت اراده سفارش ميشود:
يك. تعيين هدف يا اهداف؛ ابتدا هدف و يا اهداف دقيق و مشخص خود را از زندگي يا كاري كه ميخواهد انجام دهد، براي خود ترسيم كنند. طبيعي است اين هدف، بايد شفاف، معقول، قابل دست يابي، بدون افراط و تفريط، مطابق توان و استعداد خود واقع بينانه باشد؛ نه آرماني و بلند پروازانه و خارج از توانايي هاي وي! در غير اين صورت وقتي با مشكلات و سختي هاي طاقت فرسا و خارج از توان خود، رو به رو شويد و با شكست هاي احتمالي به هدف مورد نظر دست نيابيد؛ نااميد و دلسرد شده و از ادامه كار منصرف مي گرديد. همچنين از انجام كارهاي ديگر منصرف شده و خود را ناتوان و بي اراده مي بينيد!!
دو. شناخت توانايي ها و استعدادها؛ همه ما در وجود خود، از استعدادهايي برخورداريم؛ كافي است اين نيروها را بشناسيم و براي رسيدن به هدف، آنها را به كار گيريم.
سه. برنامه ريزي؛ بايد براي تمام كارها و فعاليت هاي شبانه روزي، برنامه اي مدون و منظّم داشته باشيد. بدين منظور از جدولي استفاده كنيد كه در ستون افقي آن، ساعات شبانه روز و در ستون عمودي، ايام هفته را يادداشت و تمام كارهاي روزانه را در آن درج كنيد (از خواب و استراحت تا عبادت، ورزش، مطالعه و …). هر فعاليتي را در زمان خاص خود در جدول بنويسيد و هيچ زماني را بدون كار خالي نگذاريد. هر روز صبح با نگاهي به آن برنامه، به اجراي دقيق آن بپردازيد و شبها قبل از خواب، آن را محاسبه و ارزيابي كنيد. شايسته است همچون يك محاسبه گر جدي و قاطع، فعاليتهاي روزانه و ميزان موفقيت خود در انجام دادن آنها بررسي كنيد. در صورت موفقيت، خود را تشويق و در صورت تخلّف و سهل انگاري در اجرا، تنبيه كنيد.
چهار. تلقين؛ تلقين به خود در تقويت اراده، اثر قابل ملاحظه اي دارد؛ بنابراين هر روز جملاتي را به خود تلقين كنيد؛ مانند: «من اراده لازم براي انجام كارهايم را دارم»، «هيچ چيز نمي تواند اراده ام را متزلزل كند»، «آنچه را كه به نظرم انجام دادني است، انجام مي دهم و هيچ قدرتي نمي تواند مرا از آن باز دارد»، «اراده من هر روز محكمتر مي شود»، «بر من لازم است كه موفق شوم؛ زيرا موفقيت از آن نيرومندان است» و … .
پنج. تدريجي بودن تقويت اراده؛ براي به دست آوردن ارادهاي قوي و محكم، توجه به تدريجي بودن آن و نياز به تمرين و ممارست، امري بايسته است. گمان نكنيد مي توانيد به طور دفعي و بدون هيچ تلاشي، به آن دست يابيد. بنابراين به راه كارهاي عملي زير توجه كرده، به آنها پايبند باشيد:
راههاي تقويت اراده
1. تلقين به خود، همواره در كارهاي سخت و دشوار به خود تلقين كنيد و اين عبارات را بگوييد كه: «من به خوبي مي توانم اين عمل را انجام دهم».
2. هر روز صبح حداقل بيست دقيقه، به طور مرتب و در ساعتي معين ورزش كنيد.
3. صبحگاهان، هر زمان كه بيدار شديد، بي درنگ برخيزيد و از رختخواب بيرون رويد. حتي اگر خواب آلودگي مزاحمتان است، از اتاق بيرون رويد و قدري نرمش كنيد تا خواب آلودگي از بين برود.
4. در صورت امكان، چند دقيقه قبل از اذان صبح از خواب بيدار شده، نماز شب بخوانيد و اگر در آن وقت بيدار نشديد، قضاي آن را به جا آوريد.
5. مقيد باشيد هر روز تعداد آيات معيني از قرآن را تلاوت كنيد (حداقل 30 تا 50 آيه) و در صورت تمايل در هفته هاي بعد، به ميزان آن بيفزاييد.
6. ترك گناه و مخالفت با هواهاي نفساني، نقش بسيار مؤثري در تقويت اراده و نهادينه كردن آن در درون انسان دارد.
7. هرگز در كارها، نااميد نشويد و با حالت تهاجمي، براي پي گيري و به انجام رساندن كارهاي ناقص و ناموفق، تلاش كنيد.
8. كارهايي را كه به عهده مي گيريد، ناتمام رها نكنيد. آنها را به نحو احسن و تا رسيدن به نتيجه مطلوب ادامه دهيد.
9. از پراكنده كاري و آشفتگي در كارها – كه موجب به هم ريختگي انجام فكري ميشود – بپرهيزيد و به فعاليتهاي خود تمركز و انسجام ببخشيد.
10. همواره بر خداوند توكل كرده و در همه امور از او استمداد جوييد.
دعا برای تقویت اراده
امام زین العابدین (ع) هرگاه آیه « یا ایها الذین امنوا اتقوالله و کونوا مع الصادقین (سوره توبه، آیه 119) را تلاوت می کرد. این دعا را می خواند: «اللهم ارفعنی فی اعلی درجات هذه الندبه و اعنی بعزم الاراده».
«خدایا مرا به بالاترین درجات این دعوت بالا ببرد، و با عطا کردن اراده ای استوار کمکم کن.»