مهارت‌های کنترل خشم و عصبانیت چیست؟

مهارت‌های کنترل خشم و عصبانیت چیست؟

 پاسخ:

 از دیدگاه روان‌شناسی خشم و غضب درواقع، یک حالت نفسانی و درونی است که آدمی را وادار به رفتاری پرخاشگرانه و غلبه و انتقام نسبت به دیگری می‌کند.

البته، اصل «قوۀ غضب» در انسان وجود دارد و در حفظ و بقای وی نقش به‌سزایی ایفا می‌کند؛ اما این قوه نیز مانند دیگر قوای نفسانی باید کنترل و در مسیر درست از آن استفاده شود و از افراط و تفریط نسبت به آن دوری شود؛ زیرا افراط در آن موجب ناکارآمدی فکر و عقل می‌شود و خطرها و خسارت‌های جبران‌ناپذیری را در پی دارد.

تفریط در آن نیز موجب جبن و خواری می‌شود و از پیامدهای بد آن بی‌غیرتی و بی‌تفاوتی نسبت‌به مسئولیت‌های فردی و اجتماعی است؛ البته، بحث ما در اینجا، بیشتر مربوط به جنبۀ افراطی غضب (عصبانیت) است.

راهکارهای کنترل خشم

1. تغییر حالت

هنگامی‌که عصبانی می‌شوید، در خودتان یک تغییر حالت فیزیکی ایجاد کنید؛ مثلاً، مقداری قدم بزنید و سعی کنید در آن لحظات تصمیم نگیرید و اگر آب در دسترس شماست، مقداری آب خنک میل کنید و دست و صورت خود را با آن شست‌وشو دهید.

2. دوش گرفتن

اگر امکان دارد، هنگام عصبانیت یا بی‌حوصلگی و کسالت، یک دوش آب ولرم بگیرید.

3. بستن چشمها

چند لحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همۀ ماهیچه‌های خود را شل کنید تا آرامش عضلانی پیدا کنید و فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است، منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید.

4. تلقین کردن

 به خودتان تلقین کنید که اتفاق خاصی نیفتاده

5. آماده سازی فضای ذهنی

همیشه فضای ذهنی و روانی خود را برای شنیدن و دریافت رفتارهای نابه‌جا و خلاف انتظار آماده سازید؛ به ‌این ‌معنا ‌که، همیشه انتظار داشته باشید دیگران با شما به بدترین شکل برخورد کنند؛ اگر کسی مدتی چنین کند، به‌تدریج، صفت حلم در او به‌وجود می‌آید و افزون‌براین، حسن‌خلق نیز برای او حاصل می‌شود و خود را برای تحمل آن آماده می‌کند.

6. اظهار پشیمانی سریع

 اگر گاهی سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نابجا از شما سر زد، به سرعت، خود را سرزنش و حتی در لفظ، اظهار پشیمانی کنید و وعده‌ها و قول‌های خود را در ذهن خویش حاضر سازید.

7. داشتن رفتار متواضعانه

به رفتارهای متواضعانه، همانند تقدم در سلام، ابراز ارادت به کوچک‌ترها، مصافحه و احوال‌پرسی، تفریح و صحبت با دیگران،  اقدام کنید.

8. ذکر گفتن

ذکر «لا حول و لا قوة الا باللَّه» را زیاد بر زبان جاری سازید و سورۀ «والعصر» را زیاد بخوانید. تکرار اذکار «استغفراللَّه ربی و اتوب الیه» و «اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم» نیز مفید است.

امام صادق (ع) فرمودند: «خداوند به برخی از انبیا وحی کرد: ای فرزند آدم، در وقتی‌که غضبناک گردیدی مرا یادکن تا من هم تو را در وقت غضبم یاد کنم و تو را هلاک نسازم؛»^[1]

بنابراین، یاد خدا افزون‌بر اینکه آتش خشم را خاموش می‌کند، موجب آرامش انسان می‌شود و در قیامت نیز آثار مثبتی به دنبال دارد.

9. ایجاد سد برای ندیدن و نشنیدن

وقتی‌که با امور عصبانیت‌آفرین روبه‌رو هستید، برای مدتی (حدود 10 تا 15 دقیقه) راه دریافت‌های حسی خود را سد سازید؛ برای مثال، جلوی گوش‌های خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافت‌های عصبانیت تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند؛

11. اگر رفتار یا صفتی که در شخصی هست، موجب عصبانیت شما شده، آن را شوخی تلقی کنید و به شکلی خود را از تیررس او دور در نظر بگیرید؛

12. یعنی از در نظر گرفتن خویش به‌عنوان مخاطب رفتارهای دیگران پرهیز کنید؛ مثلاً، از مشاهدۀ کسی‌که فحش می‌دهد با خود بگویید مخاطب او من نیستم و دراین‌هنگام، از صحنه دور شده و راه دریافت‌های حسی را سد سازید تا بیشتر مورد هجوم قرار نگیرید.

13. معاشرت با افراد صبور

بیشتر با افراد حلیم، صبور، غیرعصبی و خوش‌مشرب معاشرت کنید و حرف‌شنوی از افراد تندمزاج نداشته باشید و از دوستی با آن‌ها بپرهیزید.

با رعایت موارد بالا در برنامه‌ای منظم، و نمره‌دادن به عملکرد خود، سعی در تقلیل موارد تخلف داشته باشید و همت خود را به افزایش صبر و تحصیل سعۀ‌صدر معطوف بدارید.^[2]

منابع

[1]. محمدباقر مجلسی،  بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی 1403 ق. ج 73، ص 276.

[2]. ر.ک. مهدی فتحی و حسن عطائی‌راد، مهارت کنترل خشم، مشهد، شهیدی‌پور، 1392، ص 10-30.

پیوندها

تارنمای انتشارات زمزم هدایت

سایت مرکز فضای مجازی حقیق

پیام رسان انتشارات زمزم هدایت

مرکز فضای مجازی حقیق در آپارات

پرسش و پاسخ