نظر قرآن در مورد تقليد و تقليد كوركورانه
نظر قرآن در مورد تقليد و تقليد كوركورانه چيست؟
قرآن كريم، نياز مردم به رجوع به عالمان ديني را در چند جا بيان كرده است، از جمله: فَاسْئَلُوا اَهْلَ الذِّكْرِ اِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ انبياء 21، آيه 7. اگر نميدانيد، از اهل علم و ذكر بپرسيد. علماي اصول و فقهاي ما در بحث مربوط به اجتهاد و تقليد و پيروي ناآگاهان در مسائل ديني از آگاهان و مجتهدين به آيه زير استدلالكردهاند: فَاِنْ تَنازَعْتُمْ في شَيءٍ فَرُدُّوهُ اِلَي اللّهِ وَالرَّسُولِ نساء 4، آيه 59. پس اگر در چيزي اختلاف پيدا كرديد آن را به خدا (قرآن) و رسول خدا (احاديث پيامبر(ص) ) ارجاع دهيد. حال اگر راههاي استفاده از قرآن و حديث را ندانيم، چگونه ميتوانيم به آن عمل كنيم؟ آيا شناخت قوانين الهي براي همه افراد ممكن است؟ قرآن كريم به اين گونه سؤالها پاسخ ميدهد و طرح جالبي براي تحقيق در مسائل اسلامي ارائه ميفرمايد: وَما كانَالمؤمنونَ لِيَنْفِرُوا كافّةً فَلَوْلا نَفَرَ مِنْكُلّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ اِذا رَجَعوا اِلَيْهِم لعلّهم يَحْذَرُونَ توبه 9، آيه 122. شايسته نيست كه همه مؤمنان [براي جهاد] كوچ كنند. پس چرا از هر قوم و قبيلهاي، گروهي كوچ نميكنند تا [دستهاي بمانند و ]در دين فقيه گردند و پس از مراجعت به وطن، مردم خود را بترسانند، باشد كه آنان پروا كنند. در واقع آيه مذكور سنگ بناي حوزههاي علميه را در كشورهاي اسلامي بر جايگاه مناسب خويش نهاده و نظام «اجتهاد و تقليد» را به روشني معرفي كرده است. امّا آيات ذيل هم به موضوع تقليد كوركورانه اشاره نمودهاند: وَ اِذا قيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما اَنزَلَ اللّهُ قالوُا بَل نَتَّبِعُ ما اَلفَيْنا عَلَيْهِآباءَنا اَوَلَوْ كانَ آباءُهُم لا يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ بقره 2، آيه 170. چون به ايشان گفته شود كه از آنچه خدا نازل كرده است پيروي كنيد، گويند: نه، ما به همان راهي ميرويم كه پدرانمان ميرفتند. آيا هرچند پدرانشان بي خرد و گمراه بودهاند [باز هم شايسته پيروي هستند]؟ فَقالَ الضُّعَفاءُ لِلَّذينَ اسْتَكْبَرُوا اِنّا كُنّا لَكُمْ تَبَعاً فَهَلْ اَنْتُمْ مُغنُونَ عَنّا مِنْ عَذابِ اللّهِ مِنْ شَيْءٍ ابراهيم 14، آيه 21. ناتوانان به آنان كه گردنكشي ميكردند گويند: ما پيرو شما بوديم. آيا اكنون ميتوانيد به كار ما آييد و اندكي از عذاب خدا را از ما دفع كنيد؟ اين آيه اشاره به چند نكته دارد: نخست اينكه پيامد تبعيت كوركورانه از رهبران گمراه، بد فرجامي پيروان است. ديگر آنكه تبعيّت كوركورانه از رهبران گمراه، عذري براي رهايي از عذاب الهي نيست و سرانجام اينكه ضعف و ناتواني، علت پيروي كوركورانه از مستكبران ميباشد.
