چرا بعضی دعاهایمان مستجاب نمی‌شود؟
چه عواملی باعث اجابت یا عدم اجابت دعا می‌شوند و چگونه می‌توان دعا را به پذیرش نزدیکتر کرد؟
پاسخ
دعا كردن شرايطى دارد كه وجود آنها موجب قبولى دعا مى شود. مهمترين آن شرايط، بر اساس روايات اهل بيت عليهم السلام، به شرح زير است:
شرایط دعا
الف) معرفت و شناخت خدا
دعاپيامبر اكرم صلى الله عليه وآله فرمود: «يَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مَنْ سَأَلَنى وَهُوَ يَعْلَمُ انّى اضُرُّ وَانْفَعُ اسْتَجيبُ لَهُ»[1]
خداوند بزرگ مى فرمايد هر كس از من (چيزى) بخواهد درحالى كه بداند، تنها من ضرر و نفع مى رسانم، خواسته اش را مستجاب مى كنم.
امام كاظم عليه السلام فرمود: جمعى به امام صادق عليهالسلام عرض كردند:
چرا دعا مى كنيم و اجابت نمى شود؟ امام فرمود: براى اينكه كسى را مى خوانيد كه او را نمى شناسيد.[2]
ب) عمل به مقتضاى معرفت
خداوند تعالى مى فرمايد: «اوْفُوا بِعَهْدى اوفِ بِعَهْدِكُمْ …» (بقره:4)؛ به عهد من وفا كنيد، تا به عهدتان و فا كنم …. پيامبر اكرم (ص) فرمود: «الدَّاعى بِلا عَمَلٍ كَالرَّامى بِلاوَتَرٍ»[3] دعا كننده بدون عمل همچون تيراندازى است كه زه (دركمان) ندارد. (يعنى دعاى او بى اثر است).
از امير مؤمنان عليهالسلام درباره آيه «ادْعُونى اسْتَجِبْ لَكُمْ» پرسيدند (كه اگر چنين است) پس چرا ما دعا مى كنيم، جواب ما داده نمى شود؟
حضرت پاسخ داد: همانا دلهاتان به هشت خصلت خو كرده است: اوّل، خدا را شناختيد ولى حقش را ادا نكرديد، با اينكه برشما واجب شده بود. بنابراين، شناختى كه از خدا داشتيد، شما را بى نياز نكرد[4]… پس با اين كارها چه دعاهايى بايد مستجاب شود، در حالى كه شما درها و راه هاى آن را بسته ايد.[5]
پ) كسب حلال و خوردن روزى حلال
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله فرمود: «مَنْ احَبَّ انْ يُسْتَجابَ دُعاؤُهُ فَلْيُطَيِّبْ مَطْعَمَهُ وَمَكْسَبَهُ»[6] هر كس مى خواهد دعايش، مستجاب شود، بايد خوراك و درآمدش را پاك كند.
امام صادق عليه السلام فرمود:
«اذا ارادَ احَدُكُمْ انْ يُسْتَجابَ لَهُ فَلْيَطِبْ كَسْبَهُ، وَلْيَخْرُجْ مِنْ مَظالِمِ النَّاسِ، وَانَّ اللَّهَ لا يَرْفَعُ دُعاءَ عَبْدٍ وَ فى بَطْنِهِ حَرامٌ، اوْعِنْدَهُ مَظْلَمَةٌ لِاحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ»[7] هرگاه يكى از شما بخواهد، دعايش مستجاب شود بايد كسب خود را پاك كرده، از عهده حقوق مردم خارج شود وهمانا خدا، دعاى بندهاى كه در شكمش لقمه حرام باشد يا حقى از بندگان خدا نزدش، باشد، قبول نمى كند.
ت) حضور قلب و رقّت آن هنگام دعا
از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود:
خداى بزرگ، دعايى را كه از دل غافل برخيزد، اجابت نمى كند، پس هرگاه دعا كردى، به دل توجه كن (حضور قلب داشته باش) و يقين داشته باش كه اجابت مى شود.[8]
همچنين فرمود: هرگاه دل يكى از شما رقت كرد (ونرم شد) در آن حال، دعا كند؛ زيرا دل تا پاك نشود نرم نمى شود.[9]
موانع اجابت دعا
در اينجا پارهاى از موانع اجابت دعا مطرح مىگردد.
الف) مصلحت نبودن
گاهى حكمت الهى اقتضاى استجابت دعايى را ندارد و مصلحت ايجاب مى كند كه دعاى ما مستجاب نشود؛ زيرا ما از حقيقت امور، مطلع نيستيم.
چه بسا كه چيزى براى ماضرر داشته باشد و ما به حسب ظاهر تصوّر مى كنيم مفيد است، ولى خدا صلاح و فساد و خير و شر ما را بهتر مى داند وحكمتش اقتضا مى كند، بعضى از دعاها كه به صلاح نيست مستجاب نشود.
على عليه السلام فرمود: «انَّ كَرَمَ اللَّهِ سُبْحانَهُ لا يَنْقُضُ حِكْمَتَهُ فَلِذلِكَ لا يَقَعُ الْاجابَةُ فى كُلِّ دَعْوَةٍ»[10]
هماناكَرم خداى سبحان، حكمت او را، نقض نمى كند، به همين جهت، در هر دعايى اجابت واقع نمى شود (يعنى خدا، در دعاها، حكمت و مصلحت را رعايت مى كند و اينكه بعضى دعاها مستجاب نمى شود، به اعتبار اين است كه مصلحت در اجابتِ آن نيست، نه اينكه در كَرم الهى كوتاهى باشد).
ب) گناه
گاهى مقتضى استجابت دعا وجود دارد، ولى بنده در اثر گناه و معصيت مانع اجابت آن مى گردد و از لطف پروردگار محروم مى شود. حضرت على عليه السلام فرمود: «الْمَعْصِيَةُ تَمْنَعُ الْاجابَةَ»[11] عصيان و نافرمانى، مانع اجابت (دعا) مى گردد.
پ) ستم كردن
خداوند به حضرت عيسى بن مريم (ع) وحى كرد كه به ملأ (ومستكبران) بنى اسرائيل بگو: … همانا من دعاى احدى از شما را اجابت نمى كنم، در حالى كه براى يكى از بندگانم حقى نزد او باشد (يعنى ظلمى نسبت به او كرده باشد).[12]
ت) مهيّا نبودن شرايط و زمان
گاهى مستجاب شدن دعا منوط به فراهم شدن شرايط وزمان مناسب است؛ يعنى دعا مستجاب مى شود؛ اما اگر شرايط تحقق آن فراهم نباشد، آشكار شدن استجابت دعا تا آماده شدن شرايط تأخير مى افتد. يا اينكه خدا اجابت را تأخير مى اندازد تا انسان بيشتر در درگاه او زارى كند.
امام صادق عليه السلام فرمود:
«مردى خدمت ابراهيم خليل (ع) آمده، گفت: حاجتى دارم كه سه سال است، هر چه از خدا طلب مى كنم، اجابت نمى شود. آن حضرت درجوابش فرمود: خدا وقتى بندهاى را دوست
دارد، دعايش را به تأخير مى اندازد، تا او با خدا بيشتر مناجات كند و از او درخواست و طلب نمايد.»[13]
و نيز فرمود: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَدْعُوا فَيُؤَخِّر اجابَتُهُ الى يَوْمِ الْجُمُعَةِ»[14] مؤمن دعا مى كند و خداوند اجابت آن را تا روز جمعه عقب مى اندازد.
نتیجه گیری
اجابت دعا شرايطى دارد كه مهمترين آنها عبارتند از:
معرفت و شناخت خدا، انجام عمل صالح به مقتضاى معرفت، كسب حلال، خوردن روزى حلال، حضور قلب و رقّت آن هنگام دعا. مستجاب نشدن دعا نيز به خاطر عواملى است از جمله: مخالف حكمت و مصلحت بودن، گناه و ستم كردن به ديگران
منابع
[1] . محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، تهران، اسلامیه، 1386، ج 93، ص 305.
[2] . محمد محمدی ری شهری، ميزان الحكمه، قم، دارالحدیث، 1386، ج 3، ص 254، به نقل از بحارالانوار، ج 93، ص 368.
[3] . همان، ج 3، ص 255، به نقل از بحارالانوار، ج 93، ص 312.
[4] . دوم: به رسول خدا( ص) ايمان آورديد، ولى سنّتش را مخالفت كرديد و … سوّم: قرآن خوانديد، ولى به آن عمل نكرديد و .. چهارم: گفتيد از آتش دوزخ مى ترسيد، ولى به واسطه معاصى خود را به طرف آن مى برديد. پنجم: مى گفتيد راغب بهشت هستيم. ولى كارهايى مى كرديد كه شما را از بهشت دور مى كرد. ششم: نعمت الهى را مى خورديد ولى شكرش را به جا نمى آورديد. هفتم: خداوند شما را به دشمنى با شيطان دستور داد. ولى شما با او دوستى كرديد. هشتم: عيوب مردم را پيش رو قرار داده و عيوب خويش را پشت سر انداختيد.
[5] . محمد محمدی ری شهری، همان، ج 3، ص 255، به نقل از بحارالانوار، ج 93، ص 376.
[6] . همان، ص 256، به نقل از بحارالانوار، ج 93، ص 373.
[7] . همان، به نقل از بحارالانوار، ج 93، ص 321.
[8] . محمد بن یعقوب کلینی، اصول كافى، بیروت، دارصعاب و دارالتعارف، 1401 ق، ج 4، ص 221.
[9] . همان، ص227.
[10] . تمیمی آمدی، شرح غررالحكم و دررالكلم، تهران، دانشگاه تهران، ج 2، ص 514.
[11] . همان، ج 1، ص 231.
[12] . محمد محمدی ری شهری، همان، ج 3، ص 258، به نقل از بحارالانوار، ج 75، ص 311.
[13] . محمدبن حسن حر عاملی، وسائل الشيعه، تهران، اسلامیه، 1361، ج 4، ص 1113.
[14] . محمد بن یعقوب کلینی، همان، ج 2، ص 355.
پیوندها
پرسش و پاسخ
سوالات متداول درباره برآورده نشدن برخی از دعاها
✅ پاسخ: چون دعا کننده خدا را درست نمی‌شناسد؛ معرفت و شناخت حقیقی شرط اصلی اجابت دعاست.
✅ پاسخ: عمل به مقتضای معرفت، کسب و روزی حلال، و حضور قلب هنگام دعا از مهم‌ترین شرایط پذیرش هستند.
✅ پاسخ: گناه و معصیت، ظلم به دیگران، مصلحت نبودن خواسته، و فراهم نبودن شرایط و زمان مناسب.
