آیا فقه شیعه واقعا پویاست، مگر حلال و حرام تغییر می کند؟
پویا نبودن فقه
شبهه: اینکه امام خمینی (ره) گفته‌اند فقه ما پویاست منظورشان این است که متناسب با شرایط زمان و مکان احکام اسلام هم تغییر می‌کند، این ادعا معنی ندارد؛ زیرا بر اساس روایات چیزی که پیامبر حلال کرده تا روز قیامت حلال است و چیزی که پیامبر حرام کرده تا روز قیامت حلال است.
پاسخ:
اينگونه روايات با سخن امام خمینی (ره) تناقضی ندارند؛ زيرا اين روايات می‌گوید موضوعی را که پیامبر، حکم حلال یا حرام دربارۀ آن صادر فرموده است، تا روز قیامت حکم آن تغییر نمی کند، ولی این سخن امام که احکام متناسب با شرایط زمان و مکان تغییر می‌کند مربوط به موضوع حکم است نه خود حکم. یعنی هر حكمى كه از طرف شارع مقدس بيان شده، تا وقتى كه آن موضوع تغيير نكند، حكم آن باقى خواهد بود و هيچ تغييرى در آن به وجود نخواهد آمد، اما اگر موضوع، ماهيت خود را از دست بدهد و تغيير يابد، حكم آن نيز تغيير خواهد كرد و حكمی جديد بر موضوع جديد وارد مىشود، نه بر همان موضوع قبلى.
برای نمونه مثالی بزنیم، بازی با وسائل قمار حرام است این حکم زمان پیامبر بود و تا روز قیامت هم ثابت است. وسایل قمار در آن زمان موارد محدودی بود، ولی امروزه این وسایل گسترش پیدا کرده است و برخی از آن وسایل قدیم هم امروزه دیگر وسیله قمار محسوب نمی‌شوند. پویایی فقه در این جا این گونه است که بازی با آن وسایل قدیم که دیگر وسیله قمار محسوب نمی شوند را حلال می کند هرچند در آن زمان حرام بود و بازی با وسائل امروزی قمار را هم حرام می داند، هرچند در زمان نزول این حکم این وسایل وجود نداشتند.[1]
[1] . ر. ك: مجموعه آثار كنگره بررسى مبانى فقهى حضرت امام خمينى، ج 3، ص 94- 95 و 223؛ ج 5، ص 59
تهیه شده در: پژوهشگاه امام صادق (علیه السلام)، سایت جوابگو، پژوهشگر: محسن مروتی و قربان آهنگری کیاسری
