آیا مردگان می شنوند؟
سوال:
با عرض سلام
در مورد آیه 22 سوره فاطر که
إنّ الله يُسمعُ من يشاءُ ، وما أنت بمُسمع من في القبُور
و اینکه آیا اهل قبور می توانند بشوند یا نه.
البته می دانم این سوال شبهه رایجی است و جوابهای آن را هم خوانده ام اما جوابها برایم قانع کننده نبودند..
این جوابها کلا سه دسته داشتند:
ا- جواب های روایی: که مهمترین مستندشان روایت مشهور تلقین در صحیح مسلم است که لقنوا موتاکم لا اله الاالله . و اینکه تلقین واجب است.
حال آنکه که در اینجا دو بحث مطرح می شود اول اینکه حدیثی که علیه قرآن باشد را نباید پذیرفت و ثانیا اینکه عده ای آن را تفسیر به محتضر کرده اند. و این مساله در سنی ها بشدت اختلافی است. بنابراین به عنوان پاسخ کافی نیست. لذا بسیاری از آنها تلقین را بدعت می دانند. و حتی آنها هم که بدعت نمی دانند آن را بلااشکال دانستند نه واجب. ( یعنی ممکن است کسی چیزی خطاب به مرده بگوید اما عملا تلقین به خودش و یادآوری مرگ به خودش باشد و لهذا نمی شود استنباط کرد که میت حتما تلقین را می شنود)
دقت کنیم که سایر روایات مربوط اینکه مثلا فلان صحابی به زیارت قبر پیامبر رفت و نظایر آن را می شود نوعی حدیث نفس و درددل توصیف کرد و نمی شود ثابت کرد که پیامبر واقعا این جملات را شنیده است یا نه. همانطور که خود ما هم قبول داریم امام علی علیه السلام با چاه درددل می کرد اما چاه که جماد است و این دردل را هم ما به معنای شنوا بودن جمادات ننامیده ایم.
2- جوابهای تفسیری : که با توجه به آیات قبلی منظور از من فی القبور را کفار که حرف حق را نمی شنوند تفسیر می کنند. این تفسیر البته می تواند درست باشد اما نمی شود کتمان کرد که اساسا مثال زدن کافران با اهل قبور به دلیل این است که اهل قبور نمی شوند و این وجه شبه چنین تشبیهی است. لهذا بحث نشنیدن اهل قبور به قوت خود باقی می ماند.
3- جواب از نص قرآن: که تنها مدعایش ظاهرا آیه 93 سوره اعراف است که حضرت شعیب علیه السلام بعد از عذاب و مرگ قومش خطاب به آنها می گوید
وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَنَصَحْتُ لَكُمْ
که این آیه هم گر چه سخن گفتن با اموات را تایید می کند اما مشخص نمی کند که آیا این قوم حرف او را شنیدند یا نه. به آسانی می شود گفت که این گفته حضرت شعیب علیه السلام از روی حسرت است و نمی شود استنباط کرد که آن مردگان حرف های ایشان را شنیدند یا اینکه در قیامت که اعمال بشر نشان داده شد آن را خواهند فهمید. اساسا آه و اسف و حسرت در موارد مختلف در قرآن زیاد بیان شده است و این هم می تواند یکی از آن موارد باشد.
همچنین همه آیاتی که در مورد زنده بودن شهدا هم هست در اینجا نمی تواند برای استدلال کفایت کند چرا که شهدا گر چه مرده نیستند اما من فی القبور که هستند! به این ترتیب شهدا هم با وجود آنکه زنده اند می شود با استفاده ا ظاهر آیه گفت که نمی شنوند.
لهذا خواهش می کنم جوابی بدهید که قطعیت شنیدن مردگان را ثابت کند و قابل ان قلت آوردن نباشد.
البته این احتمال می دهم که شاید این روایت از قرائت قرآن صحیح نباشد و مسمع با فتح عین در اصل صحیح بوده باشد که معنایش بشود تو حرف اهل قبور را نمی شنوی که این مساله با اعتقادات شیعه منافاتی ندارد.
پاسخ:
با عرض سلام خدمت شما دوست عزیز
بخشی از پاسخ شما در سوالتان ذکر شده که این جوابها شما را قانع نکرده است. توضیحی در مورد این جوابها؛
جواب روایی:
احادیث مربوط به تلقین علیه قرآن نیستند. اگر قران مطلبی را صریحا اثبات کند و روایت آنرا نفی کند یا بالعکس آن روایت مخالف قرآن است اما در اینجا روایت هیچ حقیقتی را نفی نمی کند بلکه نوعی رفتار را در مورد مرده ها لازم دانسته است. و شما از این روایت یک مطلب استخراج کرده اید که آن را مخالف قرآن قرار داده اید. پس روایت بر خلاف قرآن نیست و شما به این مطلب اذعان کردید(ممکن است کسی چیزی خطاب به مرده بگوید اما عملا تلقین به خودش و یادآوری مرگ به خودش باشد…)
جواب تفسیری:
در سه ایه قبل تشبیهاتی در مورد مومن و کافر آمده است. و در این آیه مورد نظر نیز خداوند عدم هدایت کفار را به نشنیدن مردگان تشبیه کرده است و روشن است که این تشبیه به ظاهر مردگان است که علی الظاهر نمی شنوند. و اگر ما دلیل قرآنی دیگری نداشتیم که مردگان می شنوند حرف شما صحیح بود اما آیات قرآن در مورد زنده بودن و شنیدن مردگان صراحت دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم.
جواب از نص قرآن:
أيه اي 93 سوره اعراف كه خطاب حضرت شعیب به قوم خود است دلیل بر شنیدن آنهاست و اینکه شعیب برای خودش و از روی حسرت چنین چیزی گفته باشد احتمال دارد اما این احتمال خلاف ظاهر است و نیاز به دلیل دارد.
ایه وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ (ال عمران/169) نه اینکه صراحت دارد در زنده بودن شهداء بلکه تاکید بر این مطلب دارد(نون تاکید در لاتحسبن و جمله عند ربهم یرزقون) و شما باید این ایه را شرح و تفسیر ایه 22 سوره فاطر قرار می دادید نه بالعکس.
اما در حديث معروفى آمده است كه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) در روز جنگ بدر دستور داد اجساد كفار را بعد از پايان جنگ در چاهى بيفكنند، سپس آنها را صدا زد و فرمود: هل وجدتم ما وعد الله و رسوله حقا؟ فانى وجدت ما وعدنى الله حقا!: آيا شما آنچه را كه خدا و رسولش وعده داده بود به حق يافتيد؟ من كه آنچه را خداوند به من وعده داده بود به حق يافتم .
در اينجا عمر اعتراض كرد و گفت اى رسول خدا! چگونه با اجسادى سخن ميگوئى كه روح در آن نيست؟! پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: ما انتم باسمع لما اقول منهم ، غير انهم لا يستطيعون ان يردوا شيئا!: شما سخنان مرا از آنها بهتر نمى شنويد، چيزى كه هست آنها توانائى پاسخگوئى را ندارند. اين روايت در صحیح مسلم، صحیح بخاری، سنن نسائی و بسیاری از کتب دیگر اهل تسنن آمده است. و همانطور که گفته شد روایات خلاف ظاهر قرآن نیستند و خود آیات قرآن هم به زنده بودن برخی افراد مانند شهدا صراحت دارند.
موفق باشید.
