بداخلاقی چه آثار دنیوی و اخروی دارد؟
گر فردی بد اخلاق باشد اما ایمان داشته باشد شامل رحمت خداوند می‌شود؟ بداخلاقی چه آثار دنیوی و اخروی دارد؟
پاسخ
بداخلاقی، ضد حسن خلق است. به همان اندازه که خوش‌خلقی پسندیده و نیکوست، بداخلاقی نکوهیده و زشت است و هرقدر حسن خلق جاذبه دارد و کمال به حساب مى‌آید، بدخلقی دافعه دارد و نقص محسوب مى‌شود. ائمه معصومین احادیثی در نکوهش بدخلقی بیان کرده‌اند که در ادامه به آن می‌پردازیم.
نکوهش بدخلقی در بیان ائمه
بدخلقی، بدترین همنشین انسان، نشانه پستی و فرومایگی و مایه بدبختی بوده و خیر دنیا و آخرت را از انسان سلب می‌کند. از این رو، در تعالیم اسلامی مورد نکوهش قرار گرفته است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «مِنْ سَعادَةِ الْمَرْءِ حُسْنُ الْخُلْقِ وَمِنْ شَقاوَتِهِ سُوءُ الْخُلْقِ» خوش‌خلقی از سعادت مرد و بدخلقی از شقاوت و بدبختی اوست. امیرمؤمنان علی علیه‌السلام می‌فرماید: «سُوءُ الْخُلْقِ شَرُّ قَرينٍ» بدخلقی بدترین همنشین و همراه انسان است. همچنین می‌فرماید: «مِنَ اللُّؤْمِ سُوءُ الْخُلْقِ» بدخلقی از نشانه‌های فرومایگی و پستی است.
پیامدهای بداخلاقی
ائمه معصومین علیهم‌السلام در روایات اسلامی برای سوءخلق، آثاری اعم از دنیوی و اخروی ذکر کرده‌اند. با دقت در زندگی و سرنوشت افراد بدخلق، انسان به‌خوبی درمی‌یابد که چگونه عرصه زندگی بر بدخلق‌ها تنگ شده و درنهایت، کارشان به فلاکت و بدبختی منجر شده و می‌شود.
درمقابل، انسان‌های خوش‌اخلاق را می‌بینید که در اثر حسن خلق از موفقیت‌ها و گشایش‌هایی بهره‌مند شده‌اند و می‌شوند. اکنون به برخی از آثار بدخلقی اشاره می‌کنیم:
الف) آثار و پیامدهای دنیوی:
زندگی محنت‌بار
امیر مؤمنان علی علیه‌السلام می‌فرماید: «سُوءُ الْخُلْقِ نَكْدُ الْعَيْشِ وَعَذابُ النَّفْسِ» بدخلقی (مایه) تلخی و ناگواری زندگی و عذاب نفس (شکنجه روحی) است.
اضطراب و تنهایی
حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید: «سُوءُ الْخُلْقِ يُوحِشُ النَّفْسَ وَيَرْفَعُ الْأُنْسَ» بدخلقی، نفس را تنها می‌سازد و انس را برطرف می‌کند. یعنی انسان بدخلق تنها می‌شود، در حالی که با آدم خوش‌اخلاق دیگران انس می‌گیرند.
تباهی ایمان و عمل
به رسول خدا (ص) عرض شد که فلان زن، روزها روزه می‌گیرد و شب‌ها را به عبادت مشغول است، لیکن زنی بداخلاق است و به همسایگانش آزار می‌رساند. حضرت فرمود: خیری در او نیست و اهل دوزخ است. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:
«إِنَّ سُوءَ الْخُلْقِ لَيُفْسِدُ الْعَمَلَ كَما يُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ»
همانا بدخلقی، عمل را تباه می‌سازد، چنان‌که سرکه عسل را تباه می‌کند. و نیز در جای دیگر می‌فرماید:
«إِنَّ سُوءَ الْخُلْقِ لَيُفْسِدُ الْايمانَ كَما يُفْسِدُ الْخَلُّ الْعَسَلَ» همانا بدخلقی، ایمان را تباه می‌سازد، چنان‌که سرکه عسل را تباه می‌کند.
محرومیت از توبه
رسول خدا (ص) می‌فرماید:
«أَبَى اللَّهُ لِصاحِبِ الْخُلْقِ السَّيِّىءِ بِالتَّوْبَةِ، فَقيلَ: يا رسول الله وَكَيْفَ ذلك؟ قالَ: لِأَنَّهُ إِذا تابَ مِنْ ذَنْبٍ وَقَعَ في أعظم مِنَ الذَّنبِ الَّذى تابَ مِنْهُ» خداوند توبه بداخلاق را نمی‌پذیرد، سؤال شد: چگونه، ای رسول خدا؟ فرمود: زیرا آدم بدخلق، هرگاه از گناهی توبه کند، باز مرتکب گناهی بزرگ‌تر از گناه اول می‌شود.
دوری از خداوند
یکی از وصایای پیامبر اکرم (ص) به ابوذر این است که فرمود: «يا أَباذَرِّ لايَزالُ الْعَبْدُ يَزْدادُ مِنَ اللهِ تَعالى بُعْداً ماساءَ خُلْقُهُ» ای ابوذر! بنده تا زمانی که بدخلق است، همواره بر دوری‌اش از خداوند تعالی افزوده می‌شود.
ب) آثار و پیامدهای اخروی
فشار قبر
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:
«به پیامبر اکرم (ص) خبر رسید که «سعد بن معاذ» از دنیا رفت. پیامبر (ص) به همراه اصحاب برخاست و به طرف خانه او حرکت کرد. حضرت امر فرمود تا بدن سعد را غسل داده، کفن نمایند. سپس به طرف قبرستان حرکت کردند.
پیامبر (ص) با پای برهنه و بدون عبا در تشییع جنازه او شرکت نمود. گاهی طرف راست و گاهی طرف چپ تابوت را به دوش می‌گرفت، تا به کنار قبر رسیدند. حضرت خود داخل قبر رفته، جسد سعد را در قبر گذاشت و با دست خود سنگ قبر را چید و آن را هموار و محکم نمود … پس از دفن سعد، مادرش که در کنار قبر ایستاده بود، با صدای بلند گفت:
«يا سعدُ هنَيئاً لَك الْجَنَّةُ» ای سعد! بهشت، بر تو گوارا باد.
در این هنگام، پیامبر (ص) که صدای او را شنید، به او فرمود: ساکت باش، در امری که به پروردگار مربوط است با قاطعیت سخن مگو، زیرا هم‌اکنون سعد به فشار قبر مبتلا است.
پس از بازگشت از قبرستان، مردم به حضرت عرض کردند: شما نسبت به جنازه سعد، بسیار احترام کردید و درباره او رفتاری نمودید که با هیچ‌کس دیگر چنین رفتاری نکردید. حضرت فرمود:
آنچه من در تشییع جنازه سعد، انجام دادم به پیروی از فرشتگان و حضرت جبرئیل بود، که در این تشییع حضور داشتند. اصحاب عرض کردند، با این وصف، چگونه فرمودید: سعد دچار فشار است؟
حضرت در جواب فرمود:
«نَعَمْ، إِنَّهُ كانَ في خُلْقِهِ مع أهلهِ سُوءٌ» آری، زیرا سعد با اهل خانه‌اش، بداخلاق بود.
هلاکت در قعر جهنم
پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید:
«إِنَّ الْعَبْدَ لَيَبْلُغُ مِنْ سُوءِ خُلْقِهِ أَسْفَلَ دركِ جَهَنَّمَ» همانا بنده به سبب بدخلقی خود به پایین‌ترین درجه جهنم می‌رسد.
رذایل اخلاقی
رذایل اخلاقی، صفات و حالت‌هایی است که نتیجه فراموشی و غفلت از خدا بوده و موجب بدبختی همیشگی انسان می‌گردد.
این صفات ناپسند، حجاب‌هایی است که انسان را از درک معارف الهی و نسیم‌های روح‌بخش قدسی، محروم می‌نماید؛ زیرا رذایل اخلاقی به منزله پرده‌ای است که نفوس انسان‌ها را می‌پوشاند و مانع صفا و روشنی آن می‌شود.
چگونه چنین نباشد، در حالی که قلب انسان همانند ظرف است. تا وقتی‌که ظرفی پر از آب باشد، هوا داخل آن نمی‌شود و قلبی هم که به غیر خدا مشغول باشد، معرفت، محبت و انس الهی وارد آن نمی‌شود.
بنابراین، سزاوار است که انسان عاقل از رذایل اخلاقی پرهیز نماید و خانه دل را از آن‌ها پاک گرداند، تا قابلیت دریافت فیض الهی را پیدا کند.
پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید:
«لا تَدْخُلُ الْمَلائِكَةُ بَيْتاً فيهِ كَلْبٌ» فرشتگان داخل خانه‌ای که در آن سگ باشد، نمی‌شوند. هرگاه اوصاف پست و ناپاک که همان سگان درنده هستند، خانه دل را اشغال کنند، چگونه ملائکه که حاملان علوم و معارف‌اند، می‌توانند در آن وارد شوند.
برخی رذایل اخلاقی
- اصرار بر گناه
- ناسپاسی نعمت
- تکبر
- بدانگیشی و بدگمانی
- حسد
- بدزبانی
- دروغگویی
- سوگند دروغ
- تهمت
- عیب‌جویی
- سخن‌چینی
- همسایه‌آزاری
نتیجه‌گیری
بداخلاقی که ضد حسن خلق است، بدترین همنشین و مایه شقاوت و بدبختی انسان بوده، مورد نکوهش اسلام واقع شده است.
آثار و پیامدهای بدخلقی عبارتند از:
زندگی محنت‌بار، اضطراب و تنهایی، تباهی ایمان و عمل، محرومیت از توبه، دوری از خداوند، فشار قبر و هلاکت در قعر جهنم.
رذایل اخلاقی، صفات و حالت‌هایی است که نتیجه فراموشی و غفلت از خدا بوده، موجب بدبختی همیشگی انسان می‌گردد. سزاوار است که انسان عاقل از صفات ناپسند پرهیز نماید و خانه دل را از آن‌ها پاک گرداند، تا قابلیت دریافت فیض الهی را پیدا کند.
منابع
[1] . میرزا حسین نوری طبرسی، مستدرك الوسائل، قم، آل البیت، ج 8، ص 448، آل البيت.
[2] . تمیمی آمدی، شرح غررالحكم و دررالكلم، تهران، دانشگاه تهران، ج 4، ص 131، دانشگاه تهران.
[3] . همان، ج 6، ص 35.
[4] . تمیمی آمدی، همان، ج 4، ص 150.
[5] . همان، ج 4، ص 151.
[6] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، 1386، ج 71، ص 394.
[7] . محمد بن یعقوب کلینی، اصول كافى؛ ترجمه: رسولى، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام، ج 4، ص 11.
[8] . همان.
[9] . محمد بن یعقوب کلینی، همان، ج 4، ص 11.
[10] . آقاميرزا احمد آشتيانى، طرائف الحكم، تهران، انتشارات زهیر، 1390، ج 2، ص 299.
[11] . محمد باقر مجلسی، همان، ج 73، ص 298.
[12] . محمد محمدی ری شهری، ميزان الحكمه، قم، دارالحدیث، ج 3، ص 154، به نقل از بحارالانوار، ج 5، ص 93.
[13] . احمدبن محمد مهدی نراقی، جامع السعادات، قم، اسماعیلیان، 1382، ج 1، ص 9 ( اقتباس).
[14] . همان، ص 14.
پیوندها
پرسش و پاسخ
سوالات متداول درباره اخلاق
بدخلقی ضد خوش‌اخلاقی است و موجب شقاوت و بدبختی انسان می‌شود. در تعالیم اسلامی، این رفتار به شدت نکوهش شده است.
پیامبر (ص) و امام علی (ع) احادیثی درباره بدخلقی بیان کرده‌اند که خوش‌خلقی را سعادت و بدخلقی را شقاوت انسان می‌دانند
زندگی محنت‌بار، اضطراب و تنهایی، و تباهی ایمان و عمل از پیامدهای دنیوی بدخلقی هستند
