اهميت و مصاديق صله رحم

پرسش:

نگاه دين به صله رحم چه نوع نگاهى است؟ نگاه به عنوان يك مسئله فرعى است يا واقعاً اين مسئله خیلی جدی گرفته شده است؟
پاسخ:

نگاه اسلام به صله رحم، به عنوان يك مسئله بسيار مهم، طورى است كه قطع رحم را به عنوان يك گناه كبيره مطرح مى‏ كند! و آثارى را هم بر صله رحم و هم بر قطع رحم مترتب مى‏ كند. اين امر دليل بر اهميت و عظمت صله رحم است. در مورد اهميتش هم آيات فراوانى داريم، مثل آيه 83 سوره بقره، 77 سوره بقره، آيه يك سوره نساء و آيات فراوان ديگرى داريم. آيه يك سوره نساء: «واتقوا اللّه‏ الَّذى تَسائلونَ به وَالإرحام اِنَّ اللهَ كانَ عليكم رقيباً» (النساء: 1)؛ يعنى «از خدا پروا كنيد كه مورد سؤال واقع خواهيد شد و مراعات ارحامتان را بكنيد و صله رحم بكنيد كه خداوند بر شما مراقب و نگهبان است.» ببينيد اين واجب الهى را انجام مى ‏دهيد يا نمى‏ دهيد. در روايات مسئله خيلى روشن‏تر بيان شده است. مثلاً فرض بفرماييد كه از امام رضا(ع) نقل شده است كه فرمود: انسان از عمرش سه سال بيشتر باقى نمانده است، اين شخص صله رحم مى ‏كند، عمر سه ساله‏ اش به سى سال ازدياد پيدا مى ‏كند!
از رسول خدا(ص) نقل شده است كه: «صله رحم عمر انسان را زياد مى ‏كند.» در اين زمينه روايات خيلى فراوان است، شخصى آمد خدمت پيامبر(ص) (اين حديث از امام صادق(ع) نقل شده است) عرض كرد: «يا رسول اللّه‏! خانواده من به من ظلم مى‏ كنند زور مى ‏گويند و از من مى ‏بُرند و به من ناسزا مى‏ گويند، اجازه مى ‏دهيد كه من از اينها كناره بگيرم و از آنها جدا بشوم؟ حضرت فرمود: اگر اين كار را بكنى پس تو با آنها چه فرقى دارى؟ سؤال كرد كه من چه كار كنم؟ پيامبر(ص) فرمود: «تَصَل مَن قَطَعَك» آن كسى كه از تو مى برد تو به او وصل كن تو صله رحم كن. با رحمى كه از تو جدا مى ‏شود به او وصل بشود و كسى كه تو را محروم مى ‏كند تو به او بده و كسى كه به تو ظلم مى‏ كند تو او را ببخش. خانواده و اهل بيتى را كه به تو ظلم مى‏ كند آنها را ببخش، اگر اين كار را كردى، خداوند پشتيبان تو خواهد بود.
در حديثى از امام صادق(ع) پنج اثر بر صله رحم بار شده است: 1) اعمال را پاك مى‏ كند 2) اموال را رشد مى ‏دهد 3) بلاء و مصيبت را دور مى ‏كند 4) حساب را براى انسان در روز قيامت آسان مى ‏كند 5) اجل را تأخير مى ‏اندازد. از آن طرف قطع رحم هم عكس اين روايات است، يعنى همان‏گونه كه روايت داريم كه اگر كسى صله رحم كرد عمر سه ساله‏اش به سى سال تبديل مى ‏شود، از امام صادق(ع) روايت داريم اگر كسى قطع رحم كرد عمر سى و سه ساله‏ اش به سه سال تبديل مى ‏شود. در اين زمينه هم روايت زياد است كه اگر كسى صله رحم را ترك كرد، و قطع رحم كرد عمرش كوتاه مى ‏شود و بركت از زندگى‏ اش مى ‏رود. باز حديثى از امام صادق(ع) در مورد فايده‏ هاى صله رحم نقل شده است كه فرمود: «دو چيز باعث آبادانى شهر و ديار و باعث ازدياد در عمر مى ‏شود: صله رحم و خوش رفتارى با همسايه.» يعنى خانواده‏ ها را آباد مى ‏كند، باعث آبادانى ديار مى ‏شود و بر عمرها مى‏ افزايد. صله رحم يعنى پيوستن به قوم و خويش. اينكه رحم مى‏ گويند چون در واقع اينها همه در آن بالاها يك مادر داشته‏ اند. مثلاً پسر عمو هستند، چند پشت كه بالاتر مى ‏رويد مى‏ بينيد كه يك مادر داشته‏ اند، چون از يك رحم خارج شده‏ اند به آنها رحم مى‏ گويند. صله يعنى پيوستن، وصل كردن. پس معناى واقعيش اين مى ‏شود كه ما با اقوام و خويشان‏مان پيوند داشته باشيم، ارتباط را قطع نكنيم. در رابطه ما با قوم و خويشمان با رابطه ما با غير قوم و خويشمان تفاوت داشته باشد. اين پيوند آنچنان محكم باشد كه ناگسستنى باشد. اين معناى كلى.
اما مصاديقش خيلى زياد مى تواند باشد: يك مصداقش ديد و بازديد است كه متأسفانه در ذهن جامعه ما فقط همين يك مصداق است، و به همين دليل سؤال مى ‏شود كه اگر من به فلان جا بروم به من بى‏ احترامى مى‏ شود، دعوا مى ‏شود، مفسده ايجاد مى ‏شود. خوب لزومى ندارد كه انسان بخواهد برود، مى‏ تواند نامه بنويسد، مى ‏تواند هديه بفرستد، مى ‏تواند تلفن بزند. در روايات آمده است: كه نامه نوشتن مى‏ شود صله رحم، پول فرستادن، كمك كردن، هديه فرستادن، همه اينها جزء مصاديق صله رحم است. در هر زمانى و مكانى، در هر جايگاهى بر حسب شرايط و مقتضيات آن زمان و آن مكان بايد تصميم گرفت. اگر ديد و بازديد است خوب يكى از مصاديقش است. اگر كارت پستال بفرستد، خوب اين هم يك مصداق مى ‏شود، يا مثلاً از مسافرت برگشته است برايشان سوغات آورده است. و با اين سوغات نشان مى‏ دهد كه من در سفر مكه به ياد شما بودم. در اين تعطيلات نوروزى كه مثلاً من مسافرت بودم به ياد شما بودم، ولو كوچك باشد، اين صله رحم است. اين‏كه يك كادوى كوچكى يك سوغاتى كوچكى براى يكى از اقوامش آورده است، اين يعنى اينكه چون تو قوم و خويش من بوده‏اى من اين رحم را مراعات كرده ‏ام و براى شما اين سوغاتى كوچك را آورده‏ام. همه اين‏ها مى ‏تواند مصاد يقش باشد كه برحسب فرد و زمان و مكان و اينها فرق مى‏ كند.
حال فرض بفرماييد كه رحمى نياز داشته باشد، صله رحم رفعِ نياز است. بدهكار است و ما خبر داريم و يا از ما تقاضا مى ‏كند. اينجا صله رحم ديگر رفع بدهكارى اوست نه رفتن به خانه‏ اش كه باز بارى بر بارش افزوده شود، ما همه بچه ‏ها را جمع بكنيم و برويم و بگوييم به ديد نتان آمده‏ا يم خوب او فعلاً ديدن ما را نمى ‏خواهد، فعلاً پولى، كمكى مى‏ خواهد كه اين نيازش رفع شود! اگر مشكل و گرفتارى ديگرى دارد، صله رحم به رفع آن گرفتاريش است و به همين ترتيب مصاديق خيلى فراوان مى ‏باشد. روايتى است كه ابوسعيد از امام صادق از اميرالمؤمنين(ع) نقل مى‏ كند: كه حضرت فرمود: «صِلوا أرحامَكُم وَلو بالسلام.» صله رحم كنيد ولو با سلام كردن، سلام مى‏ تواند تلفنى باشد، حضورى باشد بعد حضرت اين آيه را خواندند: «يَقولُ اللّه‏ تَباركَ و تعالى واتقوا اللّه‏ الَّذى تَسألونَ بِهِ والأرحام إنَّ اللّه‏َ كانَ عَلَيكُم رقيباً.» (نساء: 1) كه اول بحث هم آيه را خوانديم، حضرت به اين آيه استناد مى ‏فرمايند.
در روايت ديگرى باز از امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمود: «صله رحم كن «ولو بِشَربَة مِن ماء» ولو با يك ليوان آب دادن. امّا بهترين مصداق صله رحم اين است كه از اذيّتت آنها را محفوظ بدارى و مورد اذيت و آزارت واقع نشوند. در روايتى از امام صادق(ع) نقل شده است كه: «كَفَرَ بِاللّه‏ من تَبَرَّأ مِنْ نَسَبٍ و اِن دَقَّ ؛ كسى كه از نسب و قوم و خويش خودش بيزارى بجويد، كافر شده است به خدا، ولو اينكه رابطه نسبى خيلى باريك باشد»، يعنى يا به خاطر اينكه قوم و خويشى خيلى دور است يا اينكه اين رابطه، رابطه خيلى محكمى نيست. به هر حال هر چه كه باشد ولو دق (خيلى ظريف) باشد، دقيق باشد در عين حال نبايد قطع رحم شود.
در روايتى از پيامبر عظيم‏ الشأن اسلام نقل شده است كه فرمود: «قَطيعَةُ الرَّحِم تَحجُبُ الدّعا» قطع رحم حجاب دعا مى ‏شود، نمى‏ گذارد دعا بالا برود از همين‏ جا نتيجه مى‏ گيريم كه صله رحم باعث استجابت دعا مى ‏شود.
در روايت ديگرى فرمود: بپرهيزيد از عاق والدين شدن، نكند شما به خاطر كه قطع رحم، مخصوصاً رحم كه والدين باشند، عاق والدين بشويد كه بوى بهشت را كه از هزار سال راه، (يعنى هزار سال مانده است كه انسان به آنجا برسد) استشمام مى‏شود، عاق والدين و قاطع رحم] از نزديك هم [استشمام نمى‏ كند.
در اين زمينه روايات فراوانى وارد شده است: مثلاً «قَطيعةُ الرَّحم تُورِثُ الفَقْرَ» قطع رحم، فقر به ارث مى‏ گذارد، باعث فقر مى شود، و صله رحم باعث رشد ثروت مى‏ شود «تنمى الاموال» باعث نمو و رشد اموال مى ‏شود. و قطع رحم از گناهان كبيره است.
منبع: جزوه پاسخ به پرسش ها و شبهات ج 2 / استاد رضا محمدی/ انتشارات زمزم هدایت/ پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه السلام