در زندگی ترس و امید ما به خدا باید چگونه باشد؟
مسلما هر شخص مؤمن باید از گناهان و کارهای بد خود بترسد و از عذاب خدا ایمن نباشد، اما در عین حال، باید به رحمت و آمرزش پروردگار مهربان نیز امیدوار باشد.
رجا یعنی امیدوار بودن. شما باید به رحمت الهی امیدوار باشید. این امید یعنی اینکه وقتی شما تلاش می‌کنید تا خدا را راضی کنید، از عذاب او هم پناه می‌برید. حتی اگر گناهان شما خیلی سنگین باشد، نباید از رحمت خدا مأیوس شوید. یأس از رحمت خدا شما را به سمت گناه بیشتر می‌کشاند. مثلاً وقتی می‌گویید «آب که از سر گذشت چه یک نی، چه صد نی» یعنی اگر کسی غرق شده باشد، دیگر فرقی نمی‌کند که تا چه عمق فرو برود. اما اگر امیدوار باشید و به گناهان خود توجه کنید، ممکن است از گناهان خودداری کرده و به اصلاح خود بپردازید.
خداوند می‌فرماید: «وَلا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ انَّهُ لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ الَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ» (1) یعنی از رحمت خدا مأیوس نشوید؛ زیرا فقط کافران هستند که ناامیدند. همچنین خداوند می‌فرماید: «قُلْ يا عِبادِىَ الَّذينَ اسْرَفُوا عَلى انْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ انَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً انَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ» (2) یعنی بگو ای بندگان من که به خود ظلم کرده‌اید، از رحمت خدا مأیوس نشوید؛ زیرا او همه گناهان را می‌آمرزد.
امام علی علیه‌السلام به مردی که از گناهانش ناامید شده بود، فرمود: «اى مرد! نااميدى تو از رحمت خدا، از بقيه گناهان تو بزرگتر است.» (3) حقیقت رجا این است که دل خود را برای انتظار محبوب آماده کنید؛ یعنی کارهایی را انجام دهید که محبوب شما را خوشحال کند و برای رسیدن به آن تلاش کنید.
ترس و امید در زندگی مؤمن
اگر شما ایمان را در دل خود بکارید و با کارهای خوب آبیاری کنید، انتظار رحمت خدا تا آخر عمر بر ایمان و عمل صالح شما باقی خواهد ماند. این انتظار، رجا واقعی است.
حالا بیایید درباره رجا واقعی و دروغین صحبت کنیم. اگرچه ممکن است بعضی گناهان را انجام دهید، اما باید وظایف دینی خود را به بهترین شکل انجام دهید و از گناهان توبه کنید. همچنین باید امیدوار باشید که خداوند شما را می‌بخشد. اگر کسی بگوید من به خدا امید دارم ولی هیچ کار خوبی انجام ندهد، این امید نادرست است.
پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله فرمود: «انسان احمق كسى است كه نفس او از هوس‌هاى شيطانى پيروى كند و در عين حال آرزومند بهشت باشد.» (4) امام صادق علیه‌السلام نیز گفتند: کسانی که نامه اعمالشان پر از گناه است و می‌گویند ما امیدواریم، دروغ می‌گویند.
حالا بیایید درباره خوف صحبت کنیم. خوف یعنی ترس و بیم. انسان باید از خدا بترسد؛ ترس از خدا معانی مختلفی دارد. یکی از معانی ترس از خدا، ترس از خشم اوست. اگر انسان از قدرت خدا بترسد، دیگر کار بد نمی‌کند.
خوف باید مانع نافرمانی شود. اگر شما ترسی از عذاب الهی نداشته باشید، ممکن است کارهای بد بیشتری انجام دهید. خداوند می‌فرماید: «انَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ» (5) یعنی تنها دانشمندان هستند که از خدا می‌ترسند.
در نهایت باید گفت که حد خوف و رجا باید متعادل باشد؛ زیرا اگر یکی بیشتر شود، ممکن است شما نه امید داشته باشید و نه ترس. خداوند می‌فرماید: «وَامَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى فَانَّ الْجَنَّةَ هِىَ الْمَأْوى» (6) یعنی کسی که از مقام پروردگارش بترسد و نفسش را کنترل کند، بهشت جایگاه اوست.
کسی که به این مرتبه برسد، خداوند ابهت او را در دل همه قرار می‌دهد.
امام صادق علیه‌السلام نیز فرمود: «مَنْ خافَ اللَّهَ اخافَ اللَّهُ مِنْهُ كُلَّ شَىْءٍ وَمَنْ لَمْ يَخَفِ اللَّهَ اخافَهُ اللَّهُ مِنْ كُلِّ شَىْءٍ» (7) یعنی کسی که از خدا بترسد، همه چیز او را می‌ترساند.
اگر انسان بین خوف و رجا قرار گیرد، راه درست را پیدا کرده است. قرآن کریم درباره آنان می‌فرماید: «انَّهُم كانُوا يُسارِعُونَ فِى الْخَيْراتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَباً وَرَهَباً وَكانُوا لَنَا خاشِعينَ» (8)
در نهایت اگر در قلب شما درد غفلت یا غرور وجود داشته باشد، خوف لازم‌تر خواهد بود؛ اما اگر ناامیدی غالب بود بهتر است امیدواری پیش بیاید.
تدوین: محسن مروتی
منابع
- قرآن کریم، سوره یوسف، آیه 87.
- قرآن کریم، سوره زمر، آیه 53.
- نهج البلاغه، خطبه 198.
- بحار الأنوار، علامه مجلسی، مؤسسه الوفاء، جلد 7، صفحه 99.
- قرآن کریم، سوره مؤمنون، آیه 61.
- قرآن کریم، سوره نبا، آیه 40.
- اصول کافی، شیخ کلینی، دارالکتب الاسلامیه، جلد 2، صفحه 82.
- قرآن کریم، سوره اعراف، آیه 99.
- قرآن کریم، سوره یوسف، آیه 87.
- قرآن کریم، سوره مؤمنون، آیه 61.
بحار الأنوار، علامه مجلس
