ترکیه و داعش

س : سیاست ترکیه در برابر داعش؟ 

جواب : سیاست دوگانه ترکیه در قبال کوبانی/فرزان شهیدی

ترکیه از یک سو در صدد تضعیف و از هم پاشیدن کردها در مناطق شمالی سوریه و از طرف دیگر تقویت داعش در این مناطق با اولویت ضربه زدن به نظام سوریه است

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: شهر کوچک کوبانی در شمال سوریه این روزها شاهد سخت ترین نبردهاست. کردهای این شهر در معرض حملات سخت گروه تروریستی داعش هستند و روزانه افراد نظامی و غیرنظامی جان خود را از دست می‌ دهند. داعش اعلام کرده است تا تسخیر کوبانی و برپایی خلافت اسلامی در این شهر از پای نخواهد نشست. البته کردها نیز آرام ننشسته و «یگان‌های مدافع خلق» که نیروی نظامی کردهای سوریه است، وارد نبرد با داعش شده اند.

در شرایط کنونی به جز یک معبر باریک در شمال، شهر کوبانی عملا تحت محاصره نیروهای داعش قرار دارد و در بخش های از شهر پیشروی صورت گرفته است. طبق گزارش نهادهای حقوق بشری در سوریه طی یک ماه گذشته و در جریان درگیری‌ها میان کردهای کوبانی و نیروهای داعش ۵۵۳ نفر کشته شده‌اند که ۲۹۸ نفر از کشته‌ شدگان این نبردها از عناصر داعش بوده‌اند. در همین حال، فرماندهان کردها در کوبانی می‌گویند از لحاظ نیروی انسانی در وضعیت خوبی به سر می‌برند، اما تسلیحات لازم برای مقابله با توپ و تانک داعش، در اختیار ندارند.

این نبرد به عنوان یکی از شدیدترین درگیری‌های دو سال گذشته در کردستان سوریه، ضمن آن که نگرانی‌هایی را پیرامون احتمال وقوع یک فاجعه انسانی برانگیخته است، مواضع دوگانه کشورهای مختلف به ویژه ترکیه را نیز سوال برده است.

پیشینه نبرد داعش و کردهای سوریه

کردهای سوریه از آغاز بحران این کشور اعلام کردند که نه با بشار اسد می‌جنگند، و نه با معارضین سوریه. این در حالی بود که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در یک اقدام تاکتیکی نیروهایش را از کردستان سوریه خارج کرد و نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک، که به عنوان شاخه سوری حزب کارگران کردستان (پ ک ک) شناخته می‌شود، خلاء به وجود آمده را پر کردند و به مرور نیروهای نظامی خود را سازمان داده و نظام سیاسی جدیدی برای کردستان سوریه موسوم به «خودمدیریتی دموکراتیک» ایجاد کردند.

با آغاز حملات نظامی داعش، کردهای سوریه به‌ مرور توانستند داعش را به عقب برانند و تا حدودی موقعیت آنان را در کردستان سوریه تضعیف کنند. اما داعش، از هر فرصت و امکانی برای تشدید حملاتش استفاده کرد. در این میان علاوه بر نیروهای نظامی دو طرف، شمار زیادی از غیرنظامیان کرد نیز هدف حملات داعش قرار گرفتند.

نیروهای داعش و شاخه نظامی کردها موسوم به «یگان‌های مدافع خلق» در ابتدا از لحاظ تجهیزات و امکانات نظامی در یک سطح بودند. هرچند به نظر می ‌رسد نیروهای نظامی کرد، از لحاظ نظامی، سازمان‌یافته تر و منسجم‌ تر عمل کرده‌ اند، اما این معادله طی چند ماه گذشته تغییر کرد. داعش، پس از تسخیر موصل، هم از لحاظ مالی و هم تجهیزات نظامی، به‌ مراتب قدرتمند شد. اگر تا دیروز تنها با سلاح سبک می‌جنگیدند، این بار صاحب توپخانه و تانک و سلاح‌های سنگین شدند؛ سلاح‌هایی که از پادگان های ارتش عراق، به غنیمت گرفته اند. داعش به ‌سرعت بخشی از این سلاح‌ها را به جبهه سوریه منتقل کرد و حملاتش را علیه کردهای سوریه شدت بخشید. تمرکز آن‌ها این بار روی شهر کوبانی با پنجاه‌ هزار نفر جمعیت در شمال سوریه بود.

کردهای سوریه، اعلام وضعیت فوق‌العاده کرده‌ و مقامات سیاسی کوبانی از همه شهروندان بالای ۱۸ سال درخواست کرده‌اند برای جلوگیری از سقوط شهر، به «یگان‌های مدافع خلق» ملحق شوند. در این ‌بین حتی شمار قابل‌ توجهی از سالمندان نیز برای دفاع از شهرشان دست به سلاح برده‌ اند. از سوی دیگر، صدها تن از کردهای ترکیه با عبور از مرز، خود را به کوبانی رسانده‌اند تا با ملحق شدن به کردهای سوریه، از سقوط این شهر جلوگیری کنند.

نکته قابل توجه آن است که نزاع کردها و داعش تنها بر سر جغرافیا یا قلمروی سیاسی نیست. این دو نیرو از لحاظ ایدئولوژیک نیز دو الگوی کاملاً متضاد را دنبال می ‌کنند. داعش یک گروه بنیادگرای افراطی و تکفیری است که مدعی برپایی خلافت اسلامی بوده و در دو سال گذشته نشان داده‌ است که خشونت ورزی این گروه حد ومرزی نمی‌ شناسد.

کردهای سوریه اما دارای رویکرد سکولار هستند. برای مثال اگر داعش زنان را به رسمیت نمی شناسد، اما برابری جنسیتی یکی از ارزش‌های پررنگ در جامعه کردستان سوریه است و حدود نیمی از نیروهای نظامی کردها را زنان تشکیل می ‌دهند.

با توجه به بی پروایی و خشونت داعش، کردهای سوریه ضمن تاکید بر حق سرزمین و حاکمیت خود، این نگرانی را مطرح کرده اند که به دلیل درگیری ‌های نظامی گسترده با داعش و از سوی دیگر به دلیل تضاد ایدئولوژیکی که با این جریان دارند، در صورت از دست دادن کوبانی، مردم این شهر با خطر کشتار دسته ‌جمعی مواجه خواهند بود.

به نظر می رسد کردها در این معرکه تنها بوده و محافل بین المللی تا کنون توجهی به آنان نشان نداده اند. در هر حال معرکه دشواری در انتظار کردهای سوریه خواهد بود و بعید نیست قربانی توسعه طلبی های داعش شوند؛ ادعایی که با پیشروی های این گروه و البته با تعلل ائتلاف ضد داعش، در حال تحقق است.

موضع دوگانه ترکیه

با تنگتر شدن محاصره و ورود نیروهای داعش به شهر کوبانی در روزهای اخیر، این پرسش مطرح است که چرا ترکیه (و نیز ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا) برای جلوگیری از پیشروی داعش سریعتر و موثرتر وارد عمل نشده اند؟

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با اشاره به این که حملات هوایی برای شکست گروه داعش کافی نیست، نسبت به سقوط این شهر مرزی هشدار داد. اردوغان که در اردوگاه پناهجویان سوری در استان غازی عینتاب، سخنرانی می کرد تاکید کرد باید با آنهایی که در حال جنگ زمینی با داعش هستند، همکاری شود. نخست وزیر ترکیه هم پیشتر گفته بود که اجازه نمی دهد کوبانی به دست پیکارجویان داعش بیفتد. اما آن چه در عرصه عمل رخ داد برخلاف ادعاهای مقامات آنکارا بود.

در شرایطی که اهالی کوبانی با فاجعه ای انسانی مواجه هستند، بسیاری از کردها، دولت ترکیه را به حمایت از داعش متهم می کنند. گفته می شود ترکیه به اسلامگرایانی که از نقاط مختلف جهان قصد پیوستن به داعش را داشتند، اجازه داده که از خاک ترکیه به سوریه وارد شوند. بخش قابل توجهی از کمک های مالی و تسلحیاتی ترکیه و بعضی دیگر از کمک های کشورهای منطقه به معارضان سوری هم عملا به دست داعش افتاده است.

اما نوبت به کردها که می رسد قضیه متفاوت می شود. صالح مسلم رهبر کردهای سوریه در استانبول با مقامات ترکیه رایزنی  و از آنکارا جهت مبارزه با داعش درخواست تسلیحات نظامی کرد، ولی بنا به گزارش‌های رسیده مساله حل نشده و خود ارتش ترکیه نیز نسبت به سرنوشت کوبانی محاصره شده بی‌تفاوت است.

کردهای ترکیه در اعتراض به سیاست دوگانه آنکارا و در حمایت از کردهای کوبانی دست به اعتراض و تظاهرات زده و دولت ترکیه آنان را به شدت سرکوب کرده است. اعتراضات مردم ترکیه در شهرهای کردنشین این کشور همچنان ادامه دارد و وزارت کشور ترکیه اعلام کرده که درگیری‌های بین پلیس و معترضان کرد در شهرهای مختلف این کشور تاکنون 31 کشته و 360 زخمی بر جای گذاشته است.

اما دلیل این دوگانگی در سیاست های ترکیه نسبت به کردها و خصوصا شهر کوبانی چیست؟ در پاسخ به این پرسش، ذکر نکات زیر راهگشا خواهد بود:

1) یگان های مدافع خلق (نیروی مسلح کردهای سوریه) که از کوبانی دفاع می کنند، روابط نزدیکی با حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) دارند که سال ها با ارتش ترکیه جنگیده است. در واقع کردها و ترکیه به هم اعتماد ندارند. حتی گفته می شود کردهای کوبانی به هیچ وجه مایل نیستند که تانک ها و سربازان ترکیه وارد شهر شوند. کردها از ترکیه انتظار دارند که اجازه ورود داوطلبان دفاع از کوبانی و سلاح و مهمات را به این شهر بدهد. اما کاملا روشن است که ترکیه از قدرت گرفتن نظامی کردها در آن منطقه خشنود نیست و به رغم اظهارات ضد داعشی مسئولین ترک، در اصل مایل به سرکوب کردها توسط داعش هستند.

2) به نظر می رسد اولویت دولت ترکیه، سقوط شهر کوبانی است و آنکارا با این اقدام حداقل به دو هدف دست می یابد: نخست قطع ارتباط منطقه عفرین با المالکیه در حسکه و منطقه استقرار نیروهای حمایت از کردها. دوم این که سقوط کوبانی بسترساز ارتباط داعش در حلب با گروه های تروریستی دیگر در رقه، جاده تل ابیض و مناطق واقع در مرز ترکیه خواهد شد. به عبارتی ترکیه از یک سو در صدد تضعیف و از هم پاشیدن کردها در مناطق شمالی سوریه و از طرف دیگر تقویت داعش در این مناطق با اولویت ضربه زدن به نظام سوریه است.

3) وارد شدن ترکیه به رویارویی مستقیم با داعش می تواند آغاز یک رویارویی گسترده باشد که معلوم نیست چه عواقبی برای ترکیه دارد و تا کی ادامه خواهد داشت. قطعا ترکیه مایل نیست ارتش خود را با یک گروه افراطی و تروریستی آن هم در خاک سوریه درگیر کند. البته اگر داعش شهر کوبانی را تسخیر کند و از آن جا به سوی مرزهای ترکیه بشتابد وضعیت تغییر خواهد کرد و احتمال پیشروی ارتش ترکیه در خاک سوریه دور از ذهن نخواهد بود.

4) آنکارا از ابتدا سرمایه گذاری سیاسی بزرگی روی سقوط دولت بشار اسد در سوریه کرده و هزینه سنگینی برای آن پرداخته است. ترک ها از مدت ها پیش از آمریکا انتظار داشته اند که علیه ارتش سوریه حملات هوایی انجام دهد. اکنون آن ها تلاش می کنند موضوع دفاع از کوبانی را با این خواسته قدیمی پیوند بزنند و در مقابل وارد شدن به مخاطره رویارویی با داعش، دست کم علیه اسد از آمریکا امتیاز بگیرند.

به عبارتی ادعاهای دولت ترکیه برای مبارزه با داعش در کوبانی و مجوز پارلمان این کشور برای عملیات برون مرزی در نهایت براندازی نظام سوریه را هدف قرار داده است، نه کمک به اهالی کوبانی و یا نابودی داعش. با این نگاه حضور داعش در سوریه برای ترکیه خالی از منفعت نیست، چون در هر حال داعش مشغول نبرد با نظام و ارتش سوریه است.

در واقع داعش در سوریه یک شمشیر دو لبه است، یعنی هم علیه منافع آمریکا و هم پیمانان منطقه ای آن عمل می کند و هم علیه نظام بشار اسد. بنا بر این نه ترکیه و نه آمریکا که زمانی جزء حامیان داعش بوده اند، انگیزه زیادی در مبارزه جدی با این گروه تروریستی در سوریه ندارند.

موضع جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی از ابتدا مخالفت قاطع خود را با ائتلاف ضد داعش اعلام کرد. البته این مخالفت به معنای حمایت از داعش نبود، بلکه حاکی از تردید در مقاصد سوء و توسعه طلبانه این ائتلاف و به ویژه رهبری آن یعنی ایالات متحده آمریکا است. ایران همچنین در روند مناسبات با ترکیه، همواره نسبت به موضوع دخالت آنکارا در سوریه هشدار داده شده است. اخیرا معاون عربی و آفریقای وزیر امور خارجه از گفت وگو ها با دولت ترکیه برای حل بحران شهر کوبانی خبر داد و گفت: ما به دولت این کشور بابت هر گونه دخالت و حضور نظامی زمینی در سوریه هشدار دادیم. وی در عین حال تاکید کرد: در گفت‌وگوهای اولیه‌ ای که با مسئولان ترک داشتیم متوجه شدیم که آن ها به دنبال تشدید بحران در منطقه نیستند و امیدوار به نقش‌آفرینی مثبت آنها هستیم .امیرعبدالهیان افزود: جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب کمک‌هایی که به دولت سوریه برای مبارزه با تروریست‌ها ارائه می‌ کند هر اقدامی که لازم باشد برای کمک به اکراد کوبانی انجام خواهد داد.

اختلاف ایران و ترکیه در باره سوریه به آغاز بحران سوریه بازمی گردد. با این حال در مقطعی که ترکیه احساس کرد امیدی به سرنگونی نظام بشار اسد نیست، کمی انعطاف نشان داد و مناسبات خود را با ایران مجددا ساماندهی کرد. اما در شرایط فعلی به نظر می رسد سران ترک بار دیگر سعی دارند در عرصه بحران سوریه و تحرکات داعش، بازی خود را انجام دهند و در جهت تحقق راهبرد نئوعثمانی گامی تازه بردارند. دولت ترکیه در چارچوب ائتلاف ضد داعش منافع و اهداف اولیه خود را پیگیری می کند و بار دیگر سیاست فشار و براندازی نظام دمشق را در سرلوحه اقدامات خود قرار داده است. قطعا چنین سیاستی هزینه های تازه ای به دولت جدید ترکیه تحمیل نموده و حداقل آن است که مناسبت آنکارا و تهران (به عنوان متحد اصلی دمشق) تیره خواهد شد

منبع  :                                                     270163    http://www.basirat.ir/Content/