چه مشکلی وجود دارد که پیامبر (ص) برای خود خلیفه تعیین نکرده باشند؟ چرا اصرار دارید که حتما پیامبر این کار را انجام داده است؟
پاسخ
به این سؤال دقیقاً و به دور از هرگونه تعصّب فکر کنید و به حکم وجدان و فطرت خود عمل کنید:
آیا هیچ مسلمانی حتی تصوّر این را کرده است که بگوید فهم و درک شیخین از رسول اکرم صلی الله علیه وآله بیشتر است؟ حاشا و کلا!! چرا در مسئله تعیین خلیفه، عقل و درک شیخین را از رسول اکرم صلی الله علیه وآله بالاتر می دانید؟
چرا ادعا می کنید – نعوذ بالله – رسول اکرم صلی الله علیه وآله اهمیت تعیین جانشین برای خود را درک نکرد و برای خود خلیفه تعیین ننمود؟ چرا فکر می کنید رسول اکرم صلی الله علیه وآله مردم را رها کرد تا خود خلیفه تعیین کنند؟ مگر شیخین مصلحت اسلامی را بهتر از رسول اکرم صلی الله علیه وآله می فهمیدند که نخواستند امت اسلامی بعد از آنان بدون رهبر بماند؟ آیا شرایط زمان رسول اکرم صلی الله علیه وآله برای اسلام و مسلمین حساس تر بود یا شرایط زمان شیخین؟
جانشین پیامبر صلی الله
اهمیت تعیین جانشین در قرآن
برخی میگویند رسول اکرم صلی الله علیه وآله کسی را برای پیشوایی مردم معین نکرد و تعیین آن را به عهده مردم گذاشت، در حالی که این نظریه مخالف با کتاب و سنت است. خداوند متعال در سورهی بقره درباره حضرت ابراهیم علیه السّلام می فرماید:
﴿إِنّی جَاعِلُکَ لِلنّاسِ إِمَاماً﴾.[1] «ما تو را به عنوان امام و پیشوای مردم معین می کنیم.»
همچنین درباره حضرت داودعلیه السّلام می فرماید:
﴿یَا دَاوُدُ إِنّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النّاسِ بِالْحَقّ﴾.[2] «ای داود! ما تو را خلیفه روی زمین قرار دادیم پس در میان مردم حاکم به حق باش».
حضرت موسی علیه السّلام از خداوند درخواست می کند که جانشین بعد از او را معین نماید:
﴿وَاجْعَل لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی﴾.[3]خداوند در قرآن کریم در رابطه با بنی اسرائیل می فرماید:
﴿وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾.[4]«از میان ملت بنی اسرائیل افرادی را به عنوان رهبر و پیشوا انتخاب نمودیم.»
با دقت در این آیات و توجه به کلمه «جعل» که به معنای نصب و تعیین است و در تمام این آیات به خداوند نسبت داده شده، روشن می شود که تعیین و انتخاب خلیفه نه تنها به دست مردم نیست بلکه به دست پیامبر صلی الله علیه وآله هم نمی باشد. تعیین حاکم تنها باید توسط خداوند انجام شود.
چند مورد از تعیین جانشین در زمان حیات پیامبر
ابن کثیر در «البدایهْ و النهایهْ»[5] حدیثی از زهری نقل می کند که رسول اکرم صلی الله علیه وآله قبایل عرب را به اسلام دعوت می فرمود، برخی از شخصیت های بزرگ قبایل مانند؛ بنی عامر بن صعصعهْ به حضرت گفتند: اگر ما تو را یاری کنیم و کار تو بالا بگیرد، آیا ریاست و جانشینی تو به ما خواهد رسید؟ حضرت در جواب فرمودند: تعیین رهبری به دست من نیست بلکه به دست خداست و هر کس را بخواهد انتخاب خواهد کرد. وی گفت: ما حاضر نیستیم خود را فدای اهداف تو کنیم و پس از پیروزی تو، منصب ریاست به افراد دیگر برسد.
همچنین مشابه این قضیه با قشیر بن کعب بن ربیعه نیز اتفاق افتاد.
با دقت در این دو جریان و جریانات مشابه، روشن می شود زمانی که رسول اکرم صلی الله علیه وآله بیش از هر زمان نیاز به یاور و مدافع داشت و اگر این قبایل به اسلام گرایش پیدا می کردند، هم برای اسلام و هم برای رسول اکرم صلی الله علیه وآله پشت گرمی و تقویت چشم گیری به حساب می آمد؛ اما پیامبرصلی الله علیه وآله با رد پیشنهاد آنها فرمودند: انتخاب جانشین در دست خداست و من اختیاری در این امر ندارم.
آیا می دانید وقتی رسول اکرم صلی الله علیه وآله برای چند روز از مدینه خارج می شدند یکی از اصحاب را به عنوان جانشین خود در مدینه معین می فرمودند. همچنان که قرطبی نیز به این امر اشاره دارد.[6] ابن حجر می نویسد: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در جنگ های فراوانی ابن ام مکتوم را به عنوان جانشین خود در مدینه معین می کرد.[7]
مسعودی نیز می نویسد: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در غزوهْ السویق و غزوه بنی قینقاع أبالبابه را جانشین خود در مدینه قرار داد.[8]
نتیجه
آیا ممکن استجانشین پیامبر صلی اللهد؟
آیا در موارد یاد شده و موارد مشابه، یک مورد سراغ دارید که پیامبرصلی الله علیه وآله انتخاب جانشین را به عهده مردم گذاشته باشد، یا در یک مورد با مسلمانان در مورد جانشین خود مشورت کرده باشد؟
منابع
[1] .بقره : 126
[2] .ص:26
[3] . طه: 29.
[4] . سجده: 24.
[5] . البدایهْ والنهایهْ، ابن کثیر، 3/171، فصل فی عرض رسول الله نفسه
[6] . الجامع لاحکام القران، قرطبی 1/268، ذیل آیه 30 سوره بقره.
[7] . الاصابهْ، ابن حجر، 4/495، ترجمه شماره 5780، شرح حال عمر بن أم مکتوم. همچنین عظیم آبادی در عون المعبود 8/106، ح 2929، کتاب الخراج والفیء والإمارهْ، باب فی الضریر یولی و متقی هندی در کنز العمال، 8/268، ح 22860، کتاب الصلاهْ، باب 5، فی آداب الامام، به جانشینی ابن ام مکتوم اشاره دارند
[8] . التنبیه و الاشراف، مسعودی، 2/408 – 410، حوادث سال دوم هجری
