جواز چند همسری با رعایت عدالت غیرممکن تعارض ندارند؟
آیه‌ای در قرآن، تعدد زوجات بشرط عدالت را اجازه می دهد اما در برخی دیگر از آیات تصریح شده است که شما نمی‌توانید عدالت را رعایت کنید، آیا این آیات تعارض ندارند؟
پاسخ
برای پاسخ به این شبهه ابتدا لازم است هر دو آیه را به صورت کامل مطالعه کنیم.
معنا و شأن نزول آیات
وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا فِی الْیتامى فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً أَوْ ما مَلَكَتْ أَیمانُكُمْ ذلِكَ أَدْنى أَلاَّ تَعُولُوا (نساء: 3).
و اگر می ترسید كه (بهنگام ازدواج با دختران یتیم،) عدالت را رعایت نكنید، (از ازدواج با آنان، چشمپوشى كنید و) با زنان پاك (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر و اگر می ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نكنید، تنها یک همسر بگیرید، و یا از زنانى كه مالک آن‌هایید استفاده كنید، این كار، از ظلم و ستم بهتر جلوگیرى مىكند.
شأن نزول
قبل از اسلام معمول بود كه بسیارى از مردم حجاز، دختران یتیم را به عنوان تكفل و سرپرستى به خانه خود می‌بردند، و بعد با آن‌ها ازدواج كرده و اموال آن‌ها را هم تملك میكردند، و چون همه كار دست آن‌ها بود حتى مهریه آن‌ها را كمتر از معمول قرار میدادند، و هنگامى كه كمترین ناراحتى از آن‌ها پیدا میكردند به آسانى آن‌ها را رها می‌ساختند و در حقیقت حاضر نبودند حتى به شكل یک همسر معمولى با آن‌ها رفتار نمایند. در این هنگام آیۀ فوق نازل شد و به سرپرستان ایتام دستور داد در صورتى با دختران یتیم ازدواج كنند كه عدالت را به طور كامل دربارۀ آن‌ها رعایت نمایند و در غیر این صورت از آن‌ها چشمپوشى كرده و همسران خود را از زنان دیگر انتخاب نمایند.[1]
وَ لَنْ تَسْتَطیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَینَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمیلُوا كُلَّ الْمَیلِ فَتَذَرُوها كَالْمُعَلَّقَةِ وَ إِنْ تُصْلِحُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحیماً (نساء: 129).
شما هرگز نمى توانید در میان زنان، عدالت برقرار كنید، هر چند كوشش نمایید! ولى تمایل خود را بكلّى متوجّه یک طرف نسازید كه دیگرى را بصورت زنى كه شوهرش را از دست داده درآورید! و اگر راه صلاح و پرهیزگارى پیش گیرید، خداوند آمرزنده و مهربان است.
جواز چند همسری
نگرانی مسلمانانی که چند همسر داشتند
در عصر پیامبرصلی الله علیه مردان مسلمان که چند همسر داشتند کوشش می‌کردند عدالت را بین همسرانشان در همه امور اجرا کنند اما نمی‌توانستند همه آن‌ها را به یک اندازه دوست داشته باشند زیرا محبت قلبی در اختیار انسان نیست، این موضوع آنان را نگران کرده بود، سخن این آیۀ شریفه آن است که هرچند عدالت بین زنان در محبت و مودت قلبی ممکن نیست ولی نباید همه محبت قلبی خود را به یک سو ببرید و دیگری معلق و بلاتکلیف بماند (فَلا تَمِیلُوا كُلَّ الْمَیلِ فَتَذَرُوها كَالْمُعَلَّقَةِ).
سفر طولانی هشام برای دریافت پاسخ
اتفاقاً از روایات اسلامى بر‌می‌آید كه نخستین كسى كه این ایراد را مطرح كرد ابن ابى العوجاء از مادیین معاصر امام صادق علیه السلام بود كه این ایراد را با هشام بن حكم دانشمند مجاهد اسلامى در میان گذاشت، هشام كه جوابى براى این سؤال نیافته بود از شهر خود كه ظاهرا كوفه بود به سوى مدینه (براى یافتن پاسخ همین سؤال) حركت كرد، و به خدمت امام صادق)علیه السلام) رسید، امام صادق) علیه السلام) از آمدن او در غیر وقت حج و عمره به مدینه تعجب كرد، ولى او عرض كرد كه چنین سؤالى پیش آمده است،
پاسخ بی‌نظیر امام صادق (ع)
امام در پاسخ فرمودند:
منظور از عدالت در آیۀ سوم سورۀ نساء عدالت در نفقه (و رعایت حقوق همسرى و طرز رفتار و كردار) است و اما منظور از عدالت در آیۀ 129 (آیۀ مورد بحث) كه امرى محال شمرده شده، عدالت در تمایلات قلبى است (بنابراین تعدد زوجات با حفظ عدالت در نفقه اشکالی ندارد) هنگامى كه هشام از سفر، بازگشت، و این پاسخ را در اختیار ابن ابى العوجاء گذاشت، او سوگند یاد كرد كه این پاسخ از خود تو نیست.[2]
جمع‌بندی
عدالت در آیۀ اول، عدالت در نفقه است، ولی در آیۀ دوم عدالت در محبت است؛ بنابراین این دو آیه شریفه هیچ تعارضی ندارند.
منابع
[1]. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، پیام قرآن، تهران، دار الكتب الاسلامیه، 1386، ج 3، ص 252.
[2]. سید هاشم بحرانی، تفسير برهان، قم، البعثه، 1415ق، ج 1، ص 420.
