حق پدر و مادر بر گردن ما چیست؟
مهم‌ترین حقوق والدین چیست؟
پاسخ
یکی از بحث‌های مهم و ارزشمندی که همواره در جوامع انسانی مطرح بوده و هست، بحث حقوق والدین است. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) برای والدین حقوقی را برشمردند و فرزندان را به ادای این حقوق سفارش فرمودند:
احسان به والدین
خداوند متعال در قرآن‌کریم می‌فرماید:
وَ إِذْ أَخَذْنا میثاقَ بنی‌اسرائیل لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ أللهَ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً وَ ذِی الْقُرْبی وَ الْیتامی وَ الْمَساکینِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ ثُمَّ تَوَلَّیتُمْ إِلاَّ قَلیلاً مِنْکمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ (بقره: 83).
و [به یاد آورید] زمانی را که از بنی‌اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و مستمندان نیکی کنید و به مردم سخن نیک بگویید و نماز را برپا دارید و زکات بپردازید؛
سپس، [با اینکه پیمان بسته بودید] همۀ شما جز عدّۀ کمی سرپیچی کردید و [از وفای به پیمان خود] روی‌گردان شدید.
امام صادق (علیه‌السلام) دربارۀ این کلام خداوند عزّوجلّ که می‌فرماید:
«وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» پرسیدم و گفتم، «این احسان چیست»؟ فرمود، «احسان به آن‌ها، خوش‌رفتاری با آن‌هاست و اینکه آنان را به این سختی نیندازی که آنچه را بدان نیاز دارند از تو بخواهند؛ اگرچه ثروتمند باشند؛
یعنی پیش از تقاضای آنان، خواستهشان را برآورده سازی. آیا چنین نیست که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: هرگز به [حقیقت] نیکوکاری نمی‌رسید، مگر اینکه از آنچه دوست می‌دارید، [در راه خدا] انفاق کنید.[1]
فروتنی در برابر والدین
خداوند متعال در قرآن‌کریم می‌فرماید: «وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کمَا رَبَّیانِی صَغِیرًا (اسراء: 24)؛ و بال‌های تواضع خویش را از محبت و لطف، در برابر آنان فرود آر! و بگو، «پروردگارا! همان‌گونه‌که آن‌ها مرا در کوچکی تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده!»
ابوولاد حناط گوید:
از امام صادق (علیه‌السلام) دربارۀ آیۀ «وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ» پرسیدم. فرمود: «هرزمانی‌که نظر بر آن‌ها می‌کنی نظرت از روی رحمت و مهربانی باشد و نه صدای خود را بالای صدای ایشان بلند گردان و نه دست خویش را بالای دست آنان و [هنگام راه رفتن] پیش از ایشان راه مرو.»[2]
محبت به والدین
شخصی نزد حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) آمد و عرض کرد، «افضل اعمال نزد خداوند چیست؟» حضرت (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «محبوب‌ترین عمل نزد پروردگار نماز است.» آن مرد عرض کرد: «بعد از آن؟» فرمود: «محبت به والدین و جهاد فی سبیل الله».[3]
احترام به والدین
شخصی خدمت پیغمبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) آمد و عرض کرد: «حق والدین بر فرزند چیست؟» حضرت فرمود: «آن‌ها را با اسم صدا نزند؛ جلوتر از آن‌ها راه نرود؛ پیش از آن‌ها ننشیند و کاری نکند که مردم پدرش را لعنت کنند».[4]
اطاعت از والدین
در روایت نبوی آمده است: «بر فرزند اطاعت والدین واجب است، مگر در فرایض.»[5] به نظر همۀ علما منظور از اطاعت والدین، اطاعت در غیر معصیت خداوند است.
خشنودکردن والدین
در روایت نبوی آمده است: «هرکه والدینش را خشنود سازد، خداوند را خشنود ساخته است و هرکه والدینش را خشمگین سازد، خداوند را خشمگین ساخته است»؛[6]
دوستی با والدین
در روایات بسیاری چنین تأکید شده است: «در دوستی پدر پایدار باش و رشتۀ آن را قطع نکن؛ وگرنه خداوند نور تو را خاموش می‌کند.»[7]
منابع
[1]. محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی 1403 ق، ج ۷۱، ص ۳۹.
[2]. محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ترجمۀ جواد مصطفوی، تهران، اسلامی، 1369، ج 2، ص 157.
[3]. احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ ق، ج ۵، ص ۳۶.
[4]. محمد بن یعقوب کلینی، همان، ج ۲، ص ۱۵۹.
[5]. محمد بن علی بن بابویه قمی، (شیخ صدوق)، علل الشرایع، نجف، المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۶ ق، ج ۲، ص ۳۸۵.
[6]. محمد بن یعقوب کلینی، همان، ج ۱، ص ۴۲۸.
[7]. علی بن حسام متقی هندی، کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، 1414 ق، ج ۱۶، ص ۴۶۸.
پیوندها
مرکز فضای مجازی حقیق در آپارات
پرسش و پاسخ
✅ پاسخ: امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: احسان به والدین یعنی خوش‌رفتاری با آن‌ها و اینکه فرزند نباید والدین را به سختی بیندازد تا خواستهشان را از او طلب کنند؛ بلکه باید پیش از تقاضای آنان، نیازشان را برآورده سازد، حتی اگر والدین ثروتمند باشند.
✅ پاسخ: طبق فرمایش امام صادق (علیه‌السلام)، هنگام نگاه کردن به والدین باید نگاه از روی رحمت و مهربانی باشد، نباید صدای خود را بالاتر از صدای آنان برد، دست را بالاتر از دستشان قرار داد یا پیش از آنان راه رفت.
✅ پاسخ: پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمودند: محبوب‌ترین عمل نزد خداوند نماز است، و پس از آن محبت به والدین و جهاد در راه خدا قرار دارد.
