عزّت حقیقی چگونه بهدست میآید و چه عواملی باعث حفظ یا از بین رفتن این عزّت در زندگی فردی و اجتماعی مؤمن میشود؟
راز عزت واقعی؛ چگونه انسان شکست ناپذیر میشود؟
پاسخ
«عزّت» حالتى است كه مانع شكست انسان مى شود و ريشه آن از «ارضٌ عِزازٌ» است يعنى زمين سخت و با صلابت[1]، كه نوك كلنگ و نيز آب در آن تأثير نمى كند.
اصل معناى عزّت:
همان صلابت است، و در معانى غلبه، كميابى، سختى، غيرت و حميت نيز در قرآن به كار رفته و «عزيز» كه از اسماى حسناى الهى است يعنى كسى كه غالب است و مغلوب نمى شود[2]
عزّت واقعى از آن خداوند غالب و قاهرى است كه هرگز مغلوب و مقهور نمى گردد، كمترين نيازى به غير خود ندارد و ماسوى اللّه كوچكترين نفوذى در حريم مقدس او نمى توانند داشته باشند
از اين رو فرمود:
«… انَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَميعاً(يونس: 65)؛ زيرا عزّت يكسره از آنِ خداست».
راه منحصر به فرد كسب عزّت نيز، راهيابى به درگاه آن عزيز يگانه است؛
«مَنْ كانَ يُريدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَميعاً (فاطر: 10)؛ از آنجا که تنها ذات پاک اوست که شکست ناپذیر است، لذا تمام عزت از آن اوست»، و هر کس عزتی کسب میکند از برکت دریای بیانتهای اوست.
علّامه طباطبايى در تفسير اين آيه مى نويسد:
آيه در صدد اين نيست كه بيان كند عزت، اختصاص به خدا دارد به گونه اى كه جز او كسى بدان دست نمى يابد و هر كسى در پى عزتمندى برآيد، چيز محالى را در خواست كرده است،
بلكه معناى آيه اين است كه هر كس عزّت مى جويد بايد از خدا بخواهد، چرا كه عزت، در واقع، نزد ديگران يافت نمى شود.[3]
رابطه عزّت و ايمان
چنان كه ياد شد، قرآن مجيد «عزّت بالاصاله» را از آنِ خداى بزرگ و ربّ العزّه مى داند و نويد مى دهد كه هر كس طالب عزّت است بايد آن را از ذات مقدّس او طلب كند، سپس تصريح مى كند كه خداوند عزيز، پيامبر و مؤمنان را نيز در طول عزّت خويش، «عزّت بالافاضه» بخشيده است:
«… وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنينَ (منافقون: 8)؛ عزّت، مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است».
اين آيه از سويى، دليل محكمى بر ضرورت و اصالت عزّت مؤمنان است كه ارزش والاى آنها را با قراردادن در رديف خدا و پيامبر آشكار مى سازد.
و از سوى ديگر بر پيوند «عزّت» و «ايمان» تأكيد كرده است و الهام دهنده آن است كه چنين پيوندى ناگسستنى است و انسان مادامى كه ايمان در دل دارد، عزّتمند است.
چنان كه در جاى ديگر فرمود:
«وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ انْتُمُ الْاعْلَوْنَ انْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ (آل عمران: 139)؛ و سست نشويد و غمگين نگرديد و شما برتريد اگر ايمان داشته باشيد».
امام باقر (ع)، عزّت مؤمن را هديه اى الهى مى داند و مى فرمايد:
«انَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ اعْطَى الْمُؤْمِنَ ثَلاثَ خِصالٍ؛ الْعِزَّ فِى الدُّنْيا وَ الدّينَ وَ الْفُلْجَ فِى الْاخِرَةِ وَ الْمَهابَةَ فى صُدُورِ الْعالَمينَ[4] خداوند بزرگ، سه چيز را به مؤمن، عطا كرده است: عزّت در دنيا و دين، رستگارى در آخرت و هيبت در دل جهانيان».
امام صادق (ع) نيز در سخنى حكيمانه بر قطعيت و حتمى بودن عزّت مؤمن تأكيد كرده و فرموده است:
«انَّ اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى فَوَّضَ الَى الْمُؤْمِنِ كُلَّ شَىْءٍ الَّا اذْلالَ نَفْسِهِ[5] خداوند متعال، اختيار همه چيز را به مؤمن سپرده است جز خوار ساختن خودش را».
اسباب عزّتمندى
بديهى است كه ايمان، شرط لازم براى كسب عزّت هست ولى شرط كافى نيست، بدين معنا كه بى ايمان هرگز عزيز نخواهد شد ولى مؤمن بايد اسباب ديگرى نيز فراهم سازد تا عزّتى كامل بيابد و عزيز حقيقى گردد، با جستجو در روايات خاندان وحى، به تبيين آن اسباب مى پردازيم:
1.اطاعت خدا
بهترين ره يافت صلابت و عزّت، اطاعت و فرمان بردارى از خداوند عزيز است. چرا كه اطاعت مخلصانه، حبل المتين تقرّب به سوى خداست و هر چه انسان به منبع عزّت، نزديكتر شود، عزتّش افزون مى گردد،
چنانكه به حضرت داوود (ع) وحى كرد: «وَضَعْتُ الْعِزَّ فى طاعَتى[6] عزّت را در اطاعت خويش نهاده ام.»
و امير مؤمنان صلوات اللّه عليه عزّت و قوّت را در اطاعت خدا مى داند:
«مَنْ اطاعَ اللَّهَ سُبْحانَهُ عَزَّ وَ قَوى..[7] اطاعت و عبادت ذات مقدس خدا، تنها راه حقى است كه انسان مى پيمايد و جز آن، باطل است و تباهى و هر كس جز راه حق را بپيمايد، قطعاً خوار خواهد شد»،
همان حضرت فرمود:
«… مَنْ يَطْلُبُ الْعِزَّ بِغَيْرِ حَقّ يَذُلُّ [8] هر كس به جز از راه حق، عزّت جويد، ذليل خواهد شد».
2.جهاد
پيكار در راه خدا، عزّت نسل موجود و نسل آينده را در پى دارد و مجاهد هم خود به قله سرافرازى و عظمت صعود مى كند و هم، راه مجد و عظمت را براى آيندگان هموار مى سازد.
امام على (ع) فرمود:
«انَّ الْجِهادَ اشْرَفُ الْاعْمالِ بَعْدَ الْاسْلامِ وَ هُوَ قِوامُ الدّينِ وَ الْاجْرُ فيهِ عَظيمٌ مَعَ الْعِزَّةِ وَ الْمَنَعَةِ[9]
همانا جهاد پس از (پذيرش) اسلام، شريف ترين عمل است؛ استوارى دين است و پاداشى بزرگ همراه با عزّت و شوكت دارد.
رسول اكرم (ص) نيز فرمود:
«اغْزُوا تُورِثُوا ابْناءَكُمْ مَجْداً[10]پيكار كنيد تا براى فرزندانتان مجد و عظمت به ارث بگذاريد».
3.آراستگى به كمالات اخلاقى
پيمودن راه كمال و تخلّق به اخلاق الهى، حركت در بستر عزّت و شرافت است و مؤمن هر چه بيشتر در اين راه تلاش كند، عزيزتر مى گردد؛
آراسته شدن به سجاياى ارزشمندى چون تقوا، صبر، توكّل، گذشت، انصاف، قناعت و خود عين عزّت است، چنانكه روايات اهل بيت عليهم السلام بر آن تصريح دارند:
امام سجاد (ع)، همه عزّت را از آن مؤمن متّقى مى داند و مى فرمايد:
«الْعِزُّ كُلُّ الْعِزّ لِلْمُتَّقى[11]همه عزّت، از آن متّقى است».
امير مؤمنان صلوات اللّه عليه در سخنى زيبا و رسا، تقوا را چنين مى ستايد:
«فَانَّ التَّقْوى افْضَلُ كَنْزٍ وَ احْرَزُ حِرْزٍ وَ اعَزُّ عِزّ[12] همانا تقوا، برترين گنج، محفوظ ترين پناهگاه و محكم ترين شىء نفوذناپذير است».
امام باقر (ع)، صبر بر مصيبت ها را موجب زياد شدن عزّت دانسته، مى فرمايد:
«مَنْ صَبَرَ عَلى مُصيبَةٍ زادَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عِزّاً عَلى عِزّه.ِ[13]
رسول گرامى اسلام (ص)، عزّت دنيا و آخرت را پاداش عفو و گذشت مى داند:
«مَنْ عَفى عَنْ مَظْلَمَةٍ ابْدَلَهُ اللَّهُ بِها عِزّاً فِى الدُّنْيا وَ الْاخِرَةِ.[14]
حضرت امير صلوات اللّه عليه چند عامل را به عنوان سبب عزّت ياد مى كند:
الف)انصاف با مردم:
الا انَّهُ مَنْ يَنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ لَمْ يَزِدْهُ اللَّهُ الَّا عِزّاً[15] آگاه باشيد! هر كس با مردم به انصاف رفتار كند، خداوند جز بر عزّتش نمى افزايد.
ب) قناعت:
«ثَمَرَةُ الْقَناعَةِ الْعِزُّ[16] ميوه قناعت، عزّت است».
پ) شجاعت:
«الشَّجاعَةُ عِزُّ حاضِرٌ.[17] شجاعت ، عزّتى نقد است».
آفات عزّتمندى
آنچه بيان شد، تنها يك روى سكّه يعنى راه هاى كسب سرافرازى و عزّتمندى بود و روى ديگر آن، ذلّت ستيزى و مبارزه با آفاتى است كه اين اصل اصيل اخلاقى را تهديد مى كند؛
آفاتى كه انسان را به وادى ذلّت و خوارى مى كشاند، واديى كه مؤمن در هيچ شرايطى نبايد در آن پا گذارد، زيرا مولايش على (ع) مى فرمايد: «الْمَنِيَّةُ وَ لَا الْدَّنِيَّةُ[18] مرگ آرى، ولى پستى هرگز؟»
امام سوم شيعيان، همه مشكلات و ناجوانمردى هاى حكومت اموى را تحمّل كرد، تن به مرگ سرخ داد، سر به نيزه سپرد ولى با سرافرازى فرياد برآورد: «وَاللَّهِ لا اعْطيكُمْ بِيَدى اعْطاءَ الذَّليلِ وَ لا اقِرُّلَكُمْ اقْرارَ الْعَبيدِ.[19]
به خدا سوگند! ذليلانه دست بيعت به شما نخواهم داد و چون بردگان در برابرتان نخواهم ايستاد».
آفت زدايى بدين معناست كه مؤمن بايد آفت هایی را كه به عزّتش آسيب مى رسانند، شناسايى كرده آنها را نابودسازد. برخى از آنها عبارتند از:
1.آزمندى
حرص و طمع و چشم دوختن به مال و منال مردم، به شدّت، مناعت و بزرگوارى انسان را خدشه دار مى كند. امير مؤمنان صلوات اللّه عليه، آزمندى را ذلّت نقد مى شمارد و مى فرمايد: «الطَّمَعُ مَذَلَّةٌ حاضِرَةٌ[20]
امام باقر (ع) به جابربن يزيد جعفى، سفارش مى كند كه اگر عزّت مى خواهى، طمع را در وجودت نابود كن:
«… اطْلُبْ بَقاءَ الْعِزّ بِاماتَهِ الْطَّمَعِ.[21]
امام صادق (ع) نيز از قول لقمان حكيم نقل مى كند كه به فرزندش چنين سفارش كرد:
اگر مى خواهى عزّت جهان را گردآورى، از آنچه در دست مردم است، چشم طمع بپوش كه پيامبران و صدّيقان، با قطع طمع به چنين مقامى رسيدند.[22]
2.باطل گرايى
گام نهادن در راه باطل، پشت پا زدن به حق است و هر كس با حق سر ستيز بردارد قطعاً ذليل خواهد شد.
به فرموده امام عسكرى (ع):
«ما تَرَكَ الْحَقَّ عَزيزٌ الَّا ذَلَّ وَ لا اخَذَ بِهِ ذَليلٌ الَّا عَزَّ[23] هيچ عزيزى حق را ترك نكرد جز اينكه خوار گشت و هيچ ذليلى آن را بر پا نداشت جز اينكه عزيز شد».
3.شرارت
بدى رساندن به ديگران نيز عزّت و آبروى انسان را در معرض خطر قرار مى دهد.
امام صادق (ع) فرمود:
« مَنْ بَرِىءَ مِنَ الشَّرّ نالَ الْعِزَّ.[24] هر كسى از شرارت دورى كند، به عزّت دست يابد».
4.اظهار ناتوانى
امير مؤمنان سلام اللّه عليه در اين باره مى فرمايد: «رَضِىَ بِالذُّلّ مَنْ كَشَفَ ضُرَّهُ لِغَيْرِهِ.[25] هر كس ناتوانى و درماندگى خويش را بر ملا كند تن به خوارى داده است».
جمع بندی:
عزّت در نگاه قرآن و اهلبیت، حقیقتی الهی و سرچشمهای است که تنها از خداوند جاری میشود و مؤمن با ایمان، اطاعت، اخلاق الهی، جهاد و دوری از آفتهایی چون طمع، باطلگرایی و پستی، میتواند به این گوهر دست یابد.
انسان با تکیه بر خدا، عمل صالح و حفظ کرامت نفس، نهتنها در دنیا سربلند میشود بلکه در آخرت نیز رستگاری و سرافرازی نصیب او خواهد شد.
منابع
[1] . حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات، بیروت، 1412 ق، واژه عزّ.
[2] . سیدمحمدحسین طباطبائی، المیزان، مترجم: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1378، ج 17، ص 22.
[3] . همان.
[4] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، 1386، ج 68، ص 16.
[5] . محمدبن یعقوب کلینی، فروع کافی، بیروت، دار الاضواء، 1405 ق، ج 5، ص 63.
[6] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، همان، ج 78، ص 453.
[7] . تمیمی آمدی، شرح غررالحكم و دررالكلم، تهران، دانشگاه تهران، ج 5، ص 291.
[8] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، همان، ج 77، ص 285.
[9] . محمدبن یعقوب کلینی، فروع كافى، همان، ج 5، ص 37.
[10] . محمد بن حسن حر عاملی، وسايل الشيعه، تهران، کتابچی، 1386، ج 11، ص 9.
[11] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، همان، ج 46، ص 50.
[12] . همان، ج 77، ص 376.
[13] . همان، ج 82، ص 128.
[14] . همان، ج 69، ص 382.
[15] . محمدبن یعقوب کلینی، اصول كافى، همان، ج 2، ص 144.
[16] . تمیمی آمدی، شرح غرر الحكم، همان، ج 3، ص 333.
[17] . همان، ج 1، ص 152.
[18] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، همان، ج 78، ص 84.
[19] . همان، ج 45، ص 7.
[20] . تمیمی آمدی، شرح غرر الحكم، همان، ج 1، ص 120.
[21] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، همان، ج 78، ص 164.
[22] . همان، ج 13، ص 419.
[23] . همان، ج 72، ص 232.
[24] . همان، ج 87، ص 229.
[25] . تمیمی آمدی، شرح غرر الحكم، همان، ج 4، ص 93.
پیوندها
مرکز فضای مجازی حقیق در آپارات
سوالات و پاسخها
سوال ۱: عزت حقیقی از نظر قرآن از چه چیزی سرچشمه میگیرد؟
پاسخ: عزت واقعی متعلق به خداوند است و هر کس طالب عزت است باید از خدا بخواهد، زیرا تنها خداوند است که مغلوب نمیشود.
سوال ۲: چگونه میتوان به عزت حقیقی دست یافت؟
پاسخ: از طریق راهیابی به درگاه خداوند و نشان دادن ایمان، اطاعت و اخلاق الهی.
سوال ۳: چه عواملی به حفظ عزت در زندگی فردی و اجتماعی کمک میکند؟
پاسخ: اطاعت از خدا، جهاد در راه او، پایبندی به اخلاق الهی و اصولی مانند انصاف، قناعت و شجاعت به حفظ عزت کمک میکند.
سوال ۴: برخی از آفات عزت کدامند؟
پاسخ: آزمندی، باطلگرایی، شرارت و اظهار ناتوانی از آفات عزت شمرده میشوند.
سوال ۵: امام علی (ع) درباره جهاد و عزت چه فرمودهاند؟
پاسخ: امام علی (ع) فرمودند جهاد پس از اسلام، شریفترین عمل است و به استواری دین و کسب عزت کمک میکند.
سوال ۶: رابطه بین ایمان و عزت چیست؟
پاسخ: قرآن و اهل بیت تأکید دارند که عزت واقعی از خداست و هر کسی که ایمان داشته باشد به تدریج عزتمند میشود.
سوال ۷: امام باقر (ع) درباره عزت مؤمن چه نظری دارند؟
پاسخ: امام باقر (ع) میفرماید خداوند سه چیز را به مؤمن عطا کرده است: عزت در دنیا و دین، رستگاری در آخرت و هیبت در دل جهانیان.
