راه‌های کنترل نگاه به نامحرم چیست؟
مقدمه
نگاه به نامحرم مطابق متون دینی و روایی[1] تیری از تیرهای شیطان است تا آدمی را صید کرده و با کشاندن انسان به لجن زار شهوات او را در ورطۀ هلاکت و نابودی قرار دهد و سعادت او را به شقاوت تبدیل کند.
مطابق فرمایش خداوند متعال در قرآن‌کریم بهترین راه برای مصون‌ماندن جامعۀ اسلامی از انحرافات جنسی یکی پوشش زنان[2] و دیگری اجتناب مردان و زنان مؤمن از نگاه‌های حرام[3] است.
در متون اسلامی راجع به مسائل جنسی و روش‌های کنترل آن سفارش‌ها و هشدارهای بسیاری مطرح شده که نشان‌دهندۀ اهمیت این مسئله و نیز امکان تحقق آن است.
پاسخ
برای پیشگیری و کنترل افراد از ابتلا به انحرافات و رفتارهای نابه هنجار جنسی، به‌ویژه نگاه حرام یا چشم‌چرانی، شیوه‌های بسیاری در متون دینی مطرح شده‌اند که به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
الف) تقوا:
اولین و اساسی‌ترین راهی که می‌تواند فرد را از ابتلا به هرگونه حرام، چه در گفتار و چه در رفتارهای فردی و اجتماعی به‌ویژه گناه چشم‌چرانی حفظ کند، «ملکۀ تقوا» است. اگر روح تقوا در آدمی پدیدار شود کنترل چشم به‌دنبال آن خواهد آمد.
تعریفی که امام صادق علیه السلام از تقوا ارائه می‌کند گویای همین مطلب است: «تقوا يعنى آنجا كه خداوند دستور حضور داده، تو را غايب نبيند و آنجا كه نهى كرده، تو را حاضر نبیند.»[4]
قرآن‌مجید در وصف پارسایان می فرماید:
إنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إذَا مَسهُمْ طائفٌ مِّنَ الشّیطانِ تَذَکّرُوا فَإذَا هُم مُّبْصِرُونَ (اعراف: 201).
پرهیزگاران هنگامی‌که گرفتار وسوسه های شیطان شوند، به یاد (خدا و پاداش و کیفر او) می افتند؛ و (در پرتو یاد او راه حق را میبینند و) ناگهان بینا میشوند.
امیر مؤمنان، علی علیه السلام دربارۀ متقین می‌فرماید:
«چشمان خود را بر آنچه خدا حرام كرده مى پوشانند… .»[5] و نیز می‌فرماید: «متقین کسانی هستند که نفس شان عفيف و دامن شان پاک است… شهوت‌هاشان در حرام مرده است.»[6] بنابراین، اساسی‌ترین راه برای کنترل چشم، دمیده‌شدن روح تقوا در وجود آدمی است.
ب) ذکر و یاد خدا:
اگر انسان به‌خوبی درک کند که عالم محضر خداوند است[7] و باور کند هیچ امری از اعمال و حرکات ما از دید الهی پنهان نیست و این را به نفسش تلقین کند تا به مرحلۀ احساس و باور قلبی برسد، حیا می‌کند و به‌سراغ نابه هنجاری‌های چشمی نمی‌رود.
امام صادق علیه السلام می‌فرماید:
«هیچ‌کس با چیزی چون چشم‌پوشیدن از نامحرم، خود را حفظ نکرده است؛ زیرا فرد چشم از حرام نمی‌بندد، مگر اینکه قبلاً عظمت و جلال خداوند را در دل خویش مشاهده کرده باشد»؛ سپس امام علیه السلام اضافه می‌کنند: از امام علی علیه السلام سؤال شد برای چشم‌پوشی از نگاه حرام، از چه وسیله‌ای می‌توان کمک گرفت؟ امام علیه السلام فرمود: «با درنظر گرفتن قدرت و سلطنت خداوند که از نهان تو آگاه است.»[8]
پ) یاد مرگ:
مطالعۀ پیوسته و یادآوری مرگ و احوال برزخ و قیامت نیز از عوامل پیشگیری از امیال شهوانی، شمرده شده است. در حدیثی آمده است که خداوند به حضرت موسی علیه السلام فرمود: «به خود یادآوری کن که در قبر، سکونت خواهی کرد؛ پس این یادآوری مانع می‌شود از اینکه در شهوت‌ها غرق شوی.»[9]
ت) مراقبت پی‌درپی:
استفاده از یک برنامۀ اخلاقی محاسبۀ نفس (تشویق و تنبیه) خواهد توانست به‌تدریج به کنترل دقیق و کامل چشم بینجامد. اگر انسان هر روز صبح با خود عهد کند امروز به نامحرم نگاه نمی‌کنم ولی اگر نگاه شهوت‌آلود کردم خود را جریمه خواهم کرد و در پایان روز نیز به محاسبۀ رفتار و نگاه‌های خود بپردازد، اگر موفق بود خود را تشویق کرده و شکر خدا کند و اگر در مواردی مرتکب خلاف شد، توبه کرده و از خداوند عذرخواهی کند و برنامۀ تنبیهی خود را به‌اجرا گذارد.
با این برنامۀ عملی به‌تدریج مالک نفس و اعضا و چشم خود شده و خواهد توانست چشمش را کنترل کرده و موارد خطا را کاهش دهد یا به‌طورکلی ازبین ببرد.
حضرت امام موسی کاظم علیه السلام فرموده است:
از ما نیست آن کسی‌که همه‌روزه به حساب نفس خود رسیدگی نکند؛ اگر كار خوب كرده است، از خدا فزونى آن را خواهد و اگر كار بد كرده است، از خدا آمرزش آن را خواهد و از آن توبه كند.[10]
ث) توجه به آثار پرهیز از امور حرام:
وقتی انسان بداند چشم‌پوشی از حرام، آثار ارزشمند دنیوی و اخروی برایش درپی دارد، سختی چشم‌پوشی از آن را برای رسیدن به لذات بالاتر، جامع‌تر و پایدارتر، تحمل می‌کند و به‌آسانی از کنار آن می‌گذرد. در روایات آثار زیادی برای این‌گونه افراد درنظر گرفته شده است.
رسول خدا صلی الله فرمود:
النَّظَرُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِنْ سِهَامِ إبْلِیسَ فَمَنْ تَرَکهَا خَوْفاً مِنَ اللَّهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ إیمَاناً یجِدُ حَلَاوَتَهُ فِی قَلْبِه.[11]
نگاه به نامحرم، تیری از تیرهای شیطان است. هرکس آن را به‌خاطر ترس از خدا ترک کند، خداوند نیز به او ایمانی می‌بخشد که در دلش لذت شیرینی آن را احساس می‌کند.
امام صادق علیه السلام می‌فرماید:
هرکه چشمش به نامحرمی بیفتد و آن‌گاه چشم را به آسمان اندازد یا چشم خود را فرو بندد (به او نگاه نکند)، در همان چشم به‌هم‌زدن خداوند حورالعین را به ازدواج او درمی‌آورد.[12]
ج) استعاذه قرآن‌کریم می‌فرماید:
«وَ إمَّاینزَغَنّکَ منَ الشَّیطانِ نَزغٌ فَاستَعِذ بِاللهِ إنَّه سَمِیعٌ عَلِیمٌ (اعراف: 200)؛ و چنانچه ازطرف شیطان به تو وسوسه‌ای رسد، به خدا پناه ببر، که او شنوا و داناست»؛ چنانچه حضرت یوسف پیامبر صلی الله از وسوسه‌های شیطانی که ازطریق زلیخا برای او فراهم شد، به خدا پناه برد و از افتادن در دام شیطان در امان ماند.[13]
چ) توجه به پیامدهای نامطلوب:
توجه به پیامدهای دنیوی و اخروی که نابه هنجاری دیداری و جنسی برای فرد به‌بار می‌آورد، عاملی برای پیشگیری از چنین رفتارهایی است. پیامبر گرامی اسلام صلی الله در حدیثی به رهاورد اُخروی اجتناب از نگاه حرام می‌پردازد و می‌فرماید:
کُلُّ عَینٍ باکِیَةٌ یَومَ الْقِیَامَةِ إلَّا ثَلَاثَ أعْیُنٍ عَینٍ بَکَتْ مِن خَشْیَةِ اللَّهِ وَ عَینٍ غُضَّتْ عَن مَحارِمِ اللَّهِ وَ عَینٍ باتَتْ سَاهِرَةً فِی سَبِیلِ اللَّه.[14]
تمام چشم‌ها روز قیامت گریان خواهد شد، مگر چشمی که از خوف و عظمت خدا بگرید، و چشمی که از حرام بسته شود، و چشمی که در راه خدا شب‌ها بیدار بماند و شب‌زنده‌داری کند.
در روایتی دیگر آن حضرت می‌فرماید:
مَنْ مَلَأَ عَیْنَهُ حَرَاماً یَحْشُوهَا اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَسَامِیرَ مِنْ نَارٍ ثُمَّ حَشَاهُمَا نَاراً إلَی أَنْ تَقُومَ النَّاسُ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إلَی النَّارِ.[15]
هرکس چشمان خود را از نگاه به زن نامحرم پر کند (و با خیال راحت به این نگاهخود ادامه دهد)، خداوند متعال روز قیامت میخ‌های آتشین به چشمان او فرو خواهد برد و بعد از رسیدگی به کار مردم، دستور خواهد داد که او را به آتش جهنم بیندازند.
امیر مؤمنان علیه السلام می‌فرماید: «مَنْ أَطْلَقَ طَرْفَهُ کثُرَ أَسَفُهُ؛[16] هرکس دیده‌اش را آزاد گذارد، افسوسش زیاد شود.»
نگاه به نامحرم
ح) مدیریت محیط:
دوری از محیطی که انسان را به گناه آلوده می‌کند و رفتن به محیط‌های پاک، عاملی برای ترک چشم‌چرانی است. پيامبر صلی الله فرمود:
مَنْ کانَ يُؤْمِنُ بِاللهِ و اليَوْمِ الآخِرِ فَلا يَبيتَ فى مَوضِعٍ تُسمَعُ نَفَسُ امْرأَةٍ لَيسَت لَهُ بِمَحرَمٍ.[17]
کسی‌که به خدا و روز جزا ايمان دارد نبايد در جايى بخوابد که صداى نفس زن نامحرم شنيده مى‌شود.
امير مؤمنان، علي علیه السلام نیز فرمود:
لا يَخْلُوا بِامْرَأَةٍ رَجُلٌ، فَما مِنْ رَجُلٍ خَلا بِامْرَأةٍ إلّا کانَ الشَّيطانُ ثالِثَهُما.[18]
هيچ مردى با زنى (نامحرم) خلوت نکند. اگر مردى با زن بيگانه‌اى خلوت کند، سومى آن دو شيطان است.
مطابق این روایات به‌حداقل‌رساندن ارتباط دیداری و گفتاری با نامحرم می‌تواند راهی برای حفظ نفس از افتادن در گناه چشم‌چرانی باشد.
نتیجه
تقوا، یاد خدا، یاد مرگ، مراقبت پی‌درپی، توجه به آثار پرهیز از امور حرام، استعاذه، توجه به پیامدهای نامطلوب نگاه، مدیریت محیط و غیره برخی از راه‌های کنترل نگاه از دیدگاه اسلام است و علاوه‌براین، مواردی همچون مطالعه در احوال پارسایان، زاهدان، مطالعۀ کتب اخلاقی و تابلو‌کردن آیات و روایاتی که از نگاه به نامحرم نهی می‌کند، در مقابل چشمان خود یا در محیط کاری و…، می‌تواند انسان را در این مسیر یاری کند.
منابع
[1]. «النَّظَرُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِنْ سِهَامِ إبْلِیسَ؛ نگاه به نامحرم، تیری از تیرهای شیطان است» (محمدباقر مجلسى، همان، ج 101، ص 38).
[2]. «يا أَيُّهَا النَّبِى قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنينَ يُدْنينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً(احزاب: 59)؛ اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: «جلباب‌ها [روسرىهاى بلند] خود را بر خويش فرو افكنند. اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند بهتر است؛ (و اگر تاكنون خطا و كوتاهى از آن‌ها سر زده توبه كنند) خداوند همواره آمرزنده و رحيم است.»
[3]. «قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یغُضّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ… وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یغْضضنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ(نور: 30-31)؛ ای رسول ما! به مردان مؤمن بگو چشم‌های خود را از نگاه به نامحرمان فرو گیرند… و به زنان باایمان نیز اعلام کن تا دیدگان خود را از هر نامحرمی فرو گیرند.»
[4]. «أنْ لا يَفْقِدَكَ اللَّهُ حَيْثُ امَرَكَ وَ لا يَراكَ حَيْثُ نَهاكَ» (محمدباقر مجلسى، همان، ج 67، ص 285).
[5]. «غَضُّوا أَبْصَارَهُمْ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِم» (نهج‌البلاغه، همان، ص 303).
[6]. «اَنفُسُهم عَفیفَةٌ… مَیتَهٌ شَهَوتُهُ» (همان).
[7]. «أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرى(علق: 14)؛ آيا او ندانست كه خداوند (همۀ اعمالش را) مىبيند؟!»
[8]. «قَالَ الصَّادِقُ مَا اعْتَصَمَ أَحَدٌ بِمِثْلِ مَا اعْتَصَمَ بِغَضِّ الْبَصَرِ فَإنَّ الْبَصَرَ لَا يُغَضُّ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ إلَّا وَ قَدْ سَبَقَ إلَى قَلْبِهِ مُشَاهَدَةُ الْعَظَمَةِ وَ الْجَلَالِ؛ وَ سُئِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِى بْنُ أَبِى طَالِبٍ بِمَا يُسْتَعَانُ عَلَى غَمْضِ الْبَصَرِ فَقَالَ بِالْخُمُودِ تَحْتَ سُلْطَانِ الْمُطَّلِعِ عَلَى سَتْرِك» (محمدباقر مجلسى، همان، ج 101، ص 41).
[9]. «وَ اذْكُرْ أَنَّكَ سَاكِنُ الْقَبْرِ فَلْيَمْنَعْكَ ذَلِكَ مِنَ الشَّهَوَات» (محمدبن‌يعقوب كلينى، همان، ج 15، ص 126).
[10]. «لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِى كُلِّ يَوْم فَإنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزَادَ اللَّهَ وَ إنْ عَمِلَ سَيِّئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إلَيْه» (همان، ج 4، ص 269).
[11]. محمدباقر مجلسى، همان، ج 101، ص 38.
[12]. «مَنْ نَظَرَ إلَى امْرَأَةٍ فَرَفَعَ بَصَرَهُ إلَى السَّمَاءِ أَوْ غَمَّضَ بَصَرَهُ لَمْ يَرْتَدَّ إلَيْهِ بَصَرُهُ حَتَّى يُزَوِّجَهُ اللَّهُ مِنَ الْحُورِ الْعِين» (محمدبن‌حسن حر عاملى، همان، ج 20، ص 193).
[13]. ر.ک. یوسف (12)، آیۀ 23.
[14]. علی‌بن‌محمد ابن‌بابویه قمى (شیخ صدوق)، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق، ج 1، ص 318.
[15]. محمدباقر مجلسى، همان، ج 101، ص 37.
[16]. همان، ج 75، ص 91.
[17]. همان، ج 101، ص 50.
[18]. حسين‌بن‌محمدتقى نورى، همان، ج 14، ص 265.
