راه شناخت دوستان خوب چست؟
برای شناخت دوست خوب راه‌هایی وجود دارد ما دو مورد از مهمترین ها را توضیح می‌دهیم:
امتحان‌کردن
انسان نباید تا کسی را نیازموده به او اعتماد کرده و پیوند دوستی برقرار سازد. انسان باید در انتخاب و گزینش رفیق، همچون زرگر عمل کند که پیش از خریدن زر، آن را بارها محک می‌زند؛
امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند:
مَن لَم يُقَدِّم فِى اتِّخاذِ الإِخوانِ الاِعتِبارَ دَفَعَهُ الاِغتِرارُ إِلى صُحبَةِ الفُجّارِ[1] لَا تَثِقْ بِالصَّدِيقِ قَبْلَ الْخِبْرَة.[2]
هركس در انتخاب برادران (دوستان) امتحان را مقدّم ندارد، فريب‌خوردگى او را به مصاحبت با بدكاران مى‌كشاند؛ پیش از آزمودن دوست به او اعتماد مکن.
ازجمله عرصه‌هایی که می‌توان دوستان را در آن محک زد و امتحان کرد عبارت‌اند از:
الف) آزمایش به هنگام سختی و نیاز:
دوست واقعی را می‌توان در هنگام مشکلات و سختی‌ها شناخت. دوست واقعی کسی است که در عرصۀ مشکلات و گرفتاری‌‌ها، رفیق خود را رها نمی‌کند و از یاری دوست خود سر باز نمی‌زند؛
امام علی علیه السلام فرمودند:
فِی الضِّيقِ يَتَبَيَّنُ حُسْنُ مُوَاسَاةِ الرَّفِيقِ[3] عِنْدَ زَوَالِ الْقُدْرَةِ يَتَبَيَّنُ الصَّدِيقُ مِنَ الْعَدُو.[4]
در تنگناها، گذشت و ايثار دوست مشخص می‌شود و هنگام ازدست‌رفتن قدرت، دوست از دشمن شناخته می‌شود.
حضرت عرصۀ سختی و گرفتاری را، عرصۀ شناخت دوست واقعی معرفی کرده و فرمودند:
لا يُعرَفُ النّاسُ إلاّ بِالاِختِبارِ فَاختَبِر أهلَکَ ووُلدَکَ فی غَيبَتِکَ وصَديقَکَ فی مُصيبَتِکَ وذَا القَرابَةِ عِندَ فاقَتِکَ وذَا التَّوَدُّدِ وَالمَلَقِ عِندَ عُطلَتِکَ لِتَعلَمَ بِذلِکَ مَنزِلَتَکَ مِنهُم.[5]
مردم جز با آزمايش شناخته نمی‌شوند. خانواده و فرزندان را در نبودنت، دوست را در گرفتارى‌ات، خويشاوندان را در تنگدستى‌ات و چاپلوسان و دوست‌نمايان را هنگام بيكارى‌ات بيازماى تا جايگاه خودت را نزد آنان بدانى.
امام باقر علیه السلام فرمودند:
«بدترین دوست کسی است که تو را هنگام بی‌نیازی‌‌ات حفظ کند و به‌وقت تنگدستی‌‌ات رها سازد.»[6]
بنابراین، كسانی‌كه هنگام گشایش و برخورداری از امكانات و قدرتمندبودن افراد به آن‌ها نزدیک می‌شوند و هنگام ضعف و سختی و روی‌آوردن مشكلات از آن‌ها فاصله می‌گیرند، لایق دوستی نیستند.
دوست
ب) آزمایش به‌هنگام سفر:
برخی موقعیت‌ها موجب می‌شود شخصیت افراد در رفتارها خودنمایی کند و خودش را نشان دهد. نشانه‌هایی که در این موقعیت‌ها به دست می‌آید، می‌تواند آیینۀ تمام‌نمای شخصیت فرد باشد؛ یکی از این موقعیت‌ها مسافرت است.
شرایط سفر به‌گونه‌ای است كه افراد، بی‌واسطه و از نزدیک، شخصیت طرف مقابل را ارزیابی می‌كنند و انسان می‌تواند واكنش‌های فرد مقابل را در تلخی‌ها و شیرینی‌های سفر مشاهده كند و با روحیات او آشنا شود؛
امام علی علیه السلام فرمودند: «برای آزمودن دوستان، همین بس كه با آن‌ها همراه شوی.»[7] و امام صادق فرمودند:
کسی را برای دوستی خود برمگزین، مگر آنکه در سه چیز او را بیازمایی: او را به خشم آوری و ببینی که آیا این خشم او را از حق به باطل می‌کشاند و در درهم و دینار و در سفرکردن با او.[8]
پ) آزمایش به‌هنگام خشم: انسان‌ها در هنگام خشم، تعارفات و ظاهرسازی‌های خود را كنار می‌گذارند و حقیقت وجودی خویش را آشكار می‌كنند؛ ازاین‌رو، زمان خشم فرصتی مناسب برای محک‌زدن افراد است؛ امام علی فرمودند: «هرگاه خواستی با كسی دوستی كنی، او را خشمگین كن؛ پس، اگر در حال خشم نیز با تو با انصاف رفتار كرد با او دوستی كن، درغیراین‌‌صورت رهایش ساز.»[9]
و امام صادق علیه السلام فرمودند:
لا تَعتَدَّ بِمَوَدَّةِ أحَدٍ حَتَّی تُغضِبَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ[10] مَن غَضِبَ عَلَیکَ مِن إِخوَانِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَلَم یَقُل فیکَ شَرّاً فَاتَّخِذهُ لِنَفسِکَ صَدِیقاً.[11]
با کسی [پیمان] دوستی و مودت ایجاد نکن، مگر آنکه سه دفعه او را به [خشم و] غضب آوری. از برادران دینی‌ات، کسی‌که سه بار از تو خشمگین شود، اما دربارۀ تو سخن زشتی نگوید، او را به دوستی برگزین.
ت) آزمایش به میزان تقیّد به دستورات دینی:
بررسی میزان پایبندی افراد به آداب و دستورات دینی، از دیگر عرصه‌های امتحان دوست است. بی‌شک كسی‌كه در برابر خدای بزرگ سپاسگزار است و خود را در قبال دستورات و انجام اوامر و نواهی او مسئول می‌داند، تقوا و ایمانی قوی دارد و از بهترین بندگان خدا به شمار می‌رود و می‌توان بر دوستی او اعتماد كرد؛
امام صادق علیه السلام فرمودند:
اخْتَبِرُوا إِخْوَانَكُمْ بِخَصْلَتَيْنِ فَإِنْ كَانَتَا فِيهِمْ وَ إِلَّا فَاعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ مُحَافَظَةٍ عَلَى الصَّلَوَاتِ فِی مَوَاقِيتِهَا وَ الْبِرِّ بِالْإِخْوَانِ فِی الْعُسْرِ وَ الْيُسْرِ.[12]
برادران خود را با دو خصلت امتحان كنيد؛ اگر آن دو را در آن‌ها يافتيد، با آنان دوست شويد، وگرنه از آن‌ها كناره‌گيری كنيد: يكی خواندن نماز در اوّل وقت و ديگری كمک‌كردن به دوستان به‌هنگام سختی و گشايش.
ازطریق مصاحبان و همنشینان
راه دیگر شناخت دوست، توجه به همنشینان و مصاحبان اوست؛ اگر بخواهید یک نفر را برای دوستی خود انتخاب کنید و در این راه به خطا نروید، لازم است مدتی او را زیر نظر داشته باشید و دوستانش را شناسایی و بررسی کنید.
همین سبب می‌شود تا شما از روحیات، ذائقه، سطح اخلاق و حتی دین‌‌داری فرد مطّلع شوید؛
رسول اکرم صلی الله فرمودند: «اخْتَبِرُوا النَّاسَ بِأَخْدَانِهِمْ فَإِنَّمَا یُخَادِنُ الرَّجُلُ مَنْ یُعْجِبُهُ نَحْوُه؛[13] مردم را با دوستان‌شان بیازمایید، زیرا آدمی با کسی‌که از رفتارش خوشش بیاید دوستی می‌کند.»
امام علی علیه السلام نیز در ضرورت به‌کارگیری این روش در تشخیص و انتخاب رفیق فرمودند:
فَمَنِ اشْتَبَهَ عَلَیْکُمْ أَمْرُهُ وَ لَمْ تَعْرِفُوا دِینَهُ فَانْظُرُوا إِلَى خُلَطَائِهِ فَإِنْ کَانُوا أَهْلَ دِینِ اللَّهِ فَهُوَ عَلَى دِینِ اللَّهِ وَ إِنْ کَانُوا عَلَى غَیْرِ دِینِ اللَّهِ فَلَا حَظَّ لَهُ فِی دِینِ اللَّه.[14]
هرگاه وضع کسی بر شما مشتبه شد و دین او را نشناختید، به دوستانش نظر کنید؛ اگر اهل دین و آیین خدا باشند، او نیز پیرو آیین خداست و اگر بر آیین خدا نباشند، او نیز بهره‌ای از آیین حق ندارد.
منابع
[1]. عبدالواحدبن محمد تمیمی آمدی، غررالحکم، ص416.
[2]. همان، ص747.
[3]. همان، ص477.
[4]. همان، ص455.
[5]. محمدباقر مجلسی، بحار، ج 75، ص10.
[6]. محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج 1، ص53.
[7]. عبدالواحدبن محمد تمیمی آمدی، غررالحم، ص520.
[8]. محمدباقر مجلسی، بحار، ص77 و 84.
[9]. عبدالحمید بن هبة الله ابن‌‌ابی‌‌الحدید، شرح نهجالبلاغه، قم، کتابخانۀ عمومی آيتالله مرعشی نجفی.، ج 20، ص325.
[10]. محمدباقر مجلسی،بحار الانوار، ج 75، ص239.
[11]. همان، ج 71، ص173.
[12]. محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج 2، ص672.
[13]. مسعودبن عیسی ورّام بن ابی فراس، تنبيه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورام، قم، مکتبة الفقيه، ج 2، ص249.
[14]. محمدباقر مجلسی، بحار، ج 1، ص197.
