ضابطه موسيقي حلال و حرام 1
كاربرد مفيد و مثبت دنيايى داشته و از عوارض سوءاخلاقى منزه است. تفاوت موسيقى مفيد با موسيقى متعالى در اين است كه در اين موسيقي فوايد مثبت دنيوى; مانند رفع خستگى، معالجه امراض روحى و….مورد نظر است.
گوش كردن به غنا و برخي انواع موسيقي به فتواي همه فقها حرام است.[1] و به دلائلي بر حرمت غنا و موسيقي استدلال شده از جمله اين كه قرآن كريم فرمود:
«ومن الناس من يشتري لهو الحديث ليضل عن سبيل الله بغير علم ويتخذها هزوا أولئك لهم عذاب مهين ، وإذا تتلى عليه آياتناولى مستكبرا كأن لم يسمعها كأن في اذنيه وقرا فبشره بعذاب أليم»[2]
كه مراد از لهو در لغت هر آن چيزي است كه انسان را از مسائل جدي زندگي باز دارد و لهو الحديث آن چيزي است كه انسان را از حق باز مي دارد مثل حكايات خرافي و قصه هايي كه انسان را به فسق و فجور مي كشاند. مراد از سبيل الله در اين آيه معارف حقيقي قرآن كريم است. انساني كه به غنا و موسيقي و حكايات خرافي گوش فرا مي دهد تدريجا از توجه به قرآن كريم محروم مي شود و از اهتمام به ياد گيري مفاهيم اسلامي باز مي ماند. شايد
بتوان موارد بسياري از كساني را نشان داد كه به دليل فرورفتن در گرداب موسيقي و غنا به درجه اي رسيده اند كه حتي دوست ندارند به قرآن گوش فرا دهند. كم نيستند كساني كه به دليل انس با موسيقي و لهويات به محض اين كه زمان پخش قرآن و اذان از راديو و تلويزيون فرا مي رسد آن را خاموش مي كنند وبه مصداق آيه كريمه (وإذا تتلى عليه آياتنا ولى مستكبرا ) از گوش كردن به كلام وحي روي ميگردانند. [3]
در روايتي پيامبر گرامي اسلام فرمود آموزش زنان آواز خوان و معاملاتي كه انجام مي دهند حرام است. و امام باقر در روايتي فرمودند غنا از گناهاني است كه خداوند بر آن وعده عذاب داده است وامام صادق عليه السلام فرمود: الغناء يورث النفاق والفقر .يعني غنا نفاق و فقر براي انسان به ارمغان مي آورد. و علي عليه السلام فرمود:« بيت الغناء لا تؤمن فيه الفجيعة ولا تجاب فيه الدعوة ولا تدخله الملائكة» كه مفاد آن اين است كه خانه اي كه در آن غنا نواخته مي شود دعا در آن استجابت نمي شود و ملائكه داخل آن نمي گردد. [4]
آيه الله تبريزي نيز در اين خصوص مي فرمايد: در روايات براي كسي كه موسيقي و غنا گوش مي دهد وعده عقاب اخروي داده شده وبيان شده كه بايد استغفار كند وغسل توبه نمايد.[5]
امروزه به لحاظ «عملى» اقسامي از موسيقي وجود دارد كه شايد بتوان محمل مناسبى براى توجيه آنها در چارچوبهاى فقهى يافت و مرز ميان آنها و موسيقي هاي حرام بايد به درستي بازشناخته شود. از يك سو مولوى در برداشتي عرفاني از موسيقي ، نى را به عنوان سمبل آلات موسيقى برمىگزيند و صداى سوزناك آن را بيانگر مضامين عرفاني، همچون عشق و هجران و آتش فراق مي داند و مي گويد:
بشنو از نى چون حكايت مىكند***از جـدايــــــــــــــيها شـــكايت مىكند
كز نيستان تا مرا ببــريده انــد*** از نفيرم مرد و زن ناليــــــــــــــــدهانـد
….آتش عشقست كاندر نى فتاد ***جوشـش عشقست كاندر مى فتــــــاد
….نى حديث راه پر خون مىكــند***قصــه هاى عشق مجنون مىكنــــــد
و از سوي ديگر برداشت ديگرى در نى جز لهو و لعب و عيش و عشرت نمي بيند. امروزه حتي گاه موسيقى درمانى يكى از روشهايى است كه در روان شناسي و رواندرمانى براى درمان روانى به كار مىرود و تاثيرات علمي موسيقي تا به آنجا رسيده كه تاثير موسيقى در رشد گياهان و حيوانات و افزايش بازدهى محصولات كشاورزى و دامپرورى، مطرح كرده است. كه پارهاى از اين كاربردها از قديم نيز شناخته شده و معمول بوده است مانند استفادهاى كه در صدر اسلام از موسيقى براى رفع خستگى شتران در پيمودن مسافتهاى طولانى مىشده و در فقه نيز به حليت آن حكم شده است.
موسيقي را مي توان به سه قسم موسيقي مفيد و بيهوده و مبتذل تقسيم كرد كه طبعا احكام جداگانه اي را مي طلبد.
موسيقي مفيد آن است كه كاربرد مفيد و مثبت دنيايى داشته و از عوارض سوءاخلاقى و دينى منزه باشد… تفاوت موسيقى مفيد با موسيقى متعالى در اين است كه در اين موسيقي فوايد و نتايج مثبت دنيوى; مانند رفع خستگى، معالجه امراض روحى و….مورد نظر است… چنانكه آيةالله خوئي برخي از انواع موسيقي كه مفيد است و فوائد پزشكي و درماني و يا ساير فوائد عقلايي دارد را جائز مي داند[6]
وهكذا الحال في بعض الاناشيد الحماسية الحربية التي ليس الهدف منها الطرب وليست من مجالس أهل اللهو والفسوق . . هل يشرع الاستماع إليها ؟ جواب: لا بأس بمثله . نيز رك. صراط النجاة ج 1 ص 365سؤال 1010
و در منية السائل نيز ايشان بيان مي دارد كه برخي از مصاديق موسيقي كه از مصاديق لهو و طرب انگيز نباشد از نظر شرعي اشكال ندارد. [7] و در مورد عزاداري ها استفاده برخي از آلات موسيقي مثل طبل را جايز مي دانند. [8] و آيةالله تبريزي آلات لهو را در صورتي كه از نظر عرف از مصاديق لهو خارج شده باشد را از حكم آلات لهو خارج مي دانند.[9] در اقوال فقها نواختن طبل براي بيدار كردن سحر خيزان براي خوردن سحري روزه استثنا شده است.[10] يكى ديگر از موارد استثنا ، استثناى غنا در عروسى است[11]و مورد ديگر استثناى موسيقى در راندن شتران است.[12] بنا بر اين موسيقى مفيد كه كاربرد مفيد و مثبت داشته و از عوارض سوءاخلاقى و دينى منزه باشد، از نظر فقهي مورد نهي قرار ندارد.
2- حكم موسيقي بيهوده
گاه نيز موسيقي از نوع موسيقى بيهوده است، كه سبب سرگرمى و اتلاف وقت و بيهودگى و بطالتشده و مانع تلاش در راه سازندگى فردى و اجتماعى مىشود. اين نوع موسيقي هرچند مانند موسيقى مبتذل مستقيما عوارض سوء اخروى ندارد اما عمدتا به ضررهاى دنيوى مىانجامد. اين نوع موسيقي هر چند موجب بيهودگي و نوعي از لهو است اما به بيان برخي از فقيهان، همه اقسام لهو حرام نيست.[13]
و گاه نيز موسيقى مبتذل است، كه موجب تحريك و تهييجشهوت در شنونده مىشود و دلبستگى به دنيا را تشديد مىكند و انسان را از ياد خدا باز مىدارد و به ارتكاب گناهان سوق مىدهد. بدون شك موسيقى مبتذل، قدر مسلم از ادله حرمت موسيقى است و سخن ما در اين جا درتمايز ميان موسيقي حلال در انواع مختلف آن و موسيقي حرام است و مي خواهيم بدانيم كه با چه ملاك و معياري مي توان اين دو نوع موسيقي را از يكديگر باز شناخت.
[1] . صراط النجاة، الميرزا جواد التبريزي ج 2ص 291 : سؤال 925 : هل يحرم الاستماع إلى الغناء والموسيقى وما الدليل على حرمته ؟ الخوئي: الاستماع إلى الغناء والموسيقى حرام باتفاق العلماء
[2] . لقمان 6 و 7
[3] . رك صراط النجاة، الميرزا جواد التبريزي ج 2 ص 291 و 292
[4] . رك. صراط النجاة ج 2 ص 291 و 292
[5] . صراط النجاة ج 2 ص 293
[6] . منية السائل ص 168: متن سوال و جواب چنين است: سوال:هناك بعض أنواع الموسيقى التي لا يكون القصد منها الاطراب والتلهي ( الموسيقى الكلاسيكية ) التي يقال أنه تؤثر في هدوء الاعصاب وهي توصف في بعض الحالات للعلاج من قبل الاطباء مع العلم بأنها مما يأنس بها الكثير من الناس
[7]. س ) هل يجوز استماع الموسيقى التصويرية التي تمر عادة ضمن أو مع الافلام العربية أو الاجنبية مع كونها غير مثيرة للشهوة ؟ . ( ج ) إذا لم يكن من نوع اللهوى ( أي تناسب مجلس اللهو والطرب ) فلا بأس…..
( س ) الموسيقى بأنواعها المعروفة هل تعتبر من الغناء فيحرم الاستماع إليها بكافة أنواعها أم يحرم بعضها دون بعض ؟ . ( ج ) ما كان منها مناسب مجلس الطرب واللهو فهو المحرم منها وما ليس كذلك فليس بمحرم والله العالم .
[8]. س575: هل يجوز إستخدام الطبل في المواكب العزائية إذا لم تكن تناسب مجالس اللهو ؟ بسمه تعالى : لا بأس به في مفروض السؤال فقط. س 576: وما هو حكم الاستماع إلى الشرائط ( الكاسيت ) الذي يحتوي على عزاء مع ضرب الطبل ؟بسمه تعالى : لا يجوز الاستماع إليه إذا كان ضرب الطبل مما يناسب مجالس اللهو واللعب أو كان فيه محرم آخر
[9]. صراط النجاة ج 1 ص 373:…. إذا فرض خروجها عن آلات اللهو أو صنعت آلة مشتركة فلا بأس
[10]. صراط النجاة ج 1 سؤال 922 : بعض المسحرين يدقون الطبل لايقاظ النائمين للسحور للصيام ، فما حكم ذلك ؟ الخوئي : لا بأس به .
[11]. وسائل الشيعه، چاپ اسلاميه، ج12، كتاب التجاره، باب15 از ابواب مايكتسب به، ص85-84.
[12]. سنن بيهقى، ج10، ص228-227.
[13]. صراط النجاة ج 1، سؤال923 ….لا يجوز الضرب بالات اللهو ، وأما الضرب على غيرها فيدخل في مطلق اللهو ، لا اللهو المحرم
به نقل از : http://www.balagh.net/persian/feqh/maqalat/honar/000.htm
