آیا همه انسان‌ها موظف به عمل به دانسته‌های خود هستند؟
شاید شما هم گاهی فکر کنید که عمل به دانسته‌ها چه اهمیتی دارد و آیا واقعاً می‌تواند کلید سعادت در زندگی باشد. برخی ممکن است بگویند که این فقط یک شعار است و در عمل، شرایط متفاوت است. اما بیایید با هم به این موضوع بپردازیم.
عمل به دانسته‌ها، کلید سعادت شما در دنیا و آخرت است. بنابراین، اگر می‌خواهید در زندگی موفق باشید، باید به آنچه می‌دانید عمل کنید. اما برخی افراد از این ویژگی بی‌بهره‌اند و از پیامدهای ناگوار آن غافل‌اند. بیایید ببینیم چرا عمل به دانسته‌ها این‌قدر مهم است.
رابطۀ تقوا و عمل به دانسته‌ها
ملکۀ تقوا زمانی در شما شکل می‌گیرد که به آنچه می‌دانید، عمل کنید. دانسته‌های شما فقط اکتسابی نیستند؛ بخش مهمی از آن‌ها فطری‌اند. بنابراین، گزاره‌های یقینى شما برای آغاز راه کافی است و بهانۀ کمبود علم پذیرفته نیست؛ زیرا در هر موقعیت و شرایطی با وظایف اولیه خود آشنا هستید.
عمل به آن چه می‌دانیم
خداوند متعال در قرآن می‌فرماید:
– «فَأَلهَمَها فُجورَها وَ تَقواها» (شمس: 8)؛ خداوند شر و خیر انسان را به او الهام کرد.
– «قَد تَبَیَّنَ الرُشدُ مِنَ الغَى» (بقره: 256)؛ راه هدایت از گمراهى روشن شده است.
پس اگر به دانسته‌های خود عمل نکنید، علمتان وبال و حجتی بر شما در روز قیامت خواهد بود؛
چنان‌که پیامبر (ص) فرمود:
– «الْقُرْآنُ حُجَّةٌ لَكَ أَوْ عَلَيْكَ»؛ قرآن حجتی به نفع شما یا حجتی علیه شماست.
– «يَا أَيَّتُهَا الْأُمَّةُ إِنِّي لَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ فِيمَا لَا تَعْلَمُونَ، وَلَكِنِ انْظُرُوا كَيْفَ تَعْمَلُونَ فِيمَا تَعْلَمُونَ»؛ ای امت من، از آنچه نمی‌دانید بر شما بیم ندارم، ولی بنگرید آنچه را می‌دانید، چگونه عمل می‌کنید.
عمل به دانسته‌ها براساس توان
تفاوت‌های فردی انسان‌ها مبنایی است که هم در علم و هم در دین اسلام پذیرفته شده است. وقتی ظرفیت‌ها و استعدادها متفاوت است، نمی‌توان برای همه نسخه‌ای واحد صادر کرد و انتظار یکسان داشت. بنابراین، باید با توجه به ظرفیت و استعداد هر فرد از او تکلیف خواست. خداوند متعال نیز از بندگانش به میزان توان‌شان تکلیف خواسته است:
«لاَ یُکَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا» (بقره: 286)؛ خداوند هیچ‌کس را جز به اندازۀ توانش تکلیف نمی‌کند.
اثر عمل به دانسته‌ها
عمل به دانسته‌ها و تقوا اثر عمیقی در افزایش علم دارد. براساس آموزه‌های قرآنی، تقوا و عمل به دانسته‌ها زمینه‌ساز تعلیمات الهی برای شماست:
«اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ» (بقره: 282)؛ از خدا پروا کنید، و خدا بدین‌گونه به شما آموزش می‌دهد.
وقتی قلب شما با تقوا صیقل یابد، حقایق را روشن می‌کند. صفات زشت و اعمال ناپاک حجاب‌هایی بر قلب شما قرار می‌دهد و اجازه نمی‌دهد حقیقت را ببینید. اما با تقوا حجاب‌ها کنار می‌روند و چهرۀ حق برایتان آشکار می‌شود:
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً» (انفال: 29)؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، برای شما وسیله‌ای برای جداساختن حق از باطل قرار می‌دهد.
جاهل قاصر و مقصر
دین مجموعه‌ای از عقاید، قوانین و آدابی است که هر مسلمانی وظیفه دارد آن را بیاموزد و عمل کند. چنان‌که رسول خدا (ص) فرمود: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَهٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ»؛ طلب علم بر هر مسلمانی واجب است.
اگر شما به مسائل دین آشنایی ندارید باید مسائل دینی خود را از اهل علم بیاموزید؛ در غیر این صورت در قیامت عذری نخواهید داشت. افرادی که احکام دین را نمی‌دانند به دو دسته جاهل قاصر و جاهل مقصر تقسیم می‌شوند. جاهل قاصر کسی است که متوجه جهل خود نیست یا راهی برای برطرف کردن آن ندارد. اگر چنین شخصی در انجام وظیفه کوتاهی کند، معذور خواهد بود.
اما جاهل مقصر کسی است که جهل خود را می‌شناسد ولی در آموختن احکام کوتاهی می‌کند و معذور نیست.
خلاصۀ
دانستن شرط لازم برای عمل‌کردن است. دانسته‌های فطری یا اکتسابی تنها زمانی ارزش دارند که به آن‌ها عمل شود؛ در غیر این صورت هیچ تفاوتی بین عالم بی‌عمل و جاهل وجود ندارد. عمل به دانسته‌ها باید متناسب با توان شما باشد؛ زیرا تفاوت‌های فردی مبنای دین اسلام است. وظیفۀ کسانی که با مسائل دینی آشنا نیستند این است که از اهل علم بیاموزند و اگر نیاموزند عذری در قیامت نخواهند داشت.
لینک ها
سایت پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه السلام
