پرسش : فرق بين گفتن ذكر با زبان و يا گذراندن در دل چيست؟ و چرا خداوند مى فرمايد با زبان ذكر گفتن دعا مستجاب مى شود؟
پاسخ: اصل ذكر در واقع همان ذكر قلبى است، اينكه انسان قلباً به ياد خداوند باشد آثارش هم در اعمال انسان ظاهر مى شود. وقتى كه گناهى پيش مى آيد انسان با ياد خدا از آن گناه منصرف مى شود. اين ذكر عملى و واقعى و درونى مى باشد. يا با ياد خدا، حالت شكر و سپاس و حالت عبادت دارد. پس اصل ذكر در واقع همان ذكر قلبى و درونى مى باشد و اينكه انسان به زبان ذكر مى گويد در واقع مى خواهد آنچه كه در قلب مى باشد با زبان بيان كند. وقتى مى گويد: اللّه اكبر، يعنى من قلباً باور دارم كه خداوند بزرگتر از آن است كه قتوصيف شود. حالا آن باور قلبى را با زبان هم بيان مى كنم و لذا به اين اذكار معمولاً ورد مى گويند به جاى ذكر؛ ولى اين هم بخشى از ذكر مى باشد. اينكه سؤال كردند آيا آن هم ذكر مى باشد؟ جوابش مثبت است. به ذكر قلبى هم ذكر مى گويند و در واقع ذكر اصلى همان است، اين ورد هم در واقع بيانگر همان ذكر مى باشد و تجلى آن ذكر است.
و اين نكته را هم بايد توجه كرد كه به هر حال كسى كه مشغول ورد گفتن مى باشد، خواهى نخواهى كمى توجه دارد. به اين صورت نمى باشد كه انسان مطلقاً غافل باشد و بالمرّه بى توجه ورد بگويد. بنابراين كسى كه با زبان مشغول ورد مى باشد اجمالاً مشغول ذكر هم مىباشد. قرآن نيز ذكر مى باشد كه در خود قرآن هم اشاره شده ولى به اين صورت نمى باشد كه با مطالعه و گذراندن در قلب آثار آن هويدا شود. بنابراين قرائت قرآن با مطالعه كردن حاصل نمى شود. البته خود مطالعه كردن قرآن هم نوعى ذكر مى باشد و انسان هنگامى كه كلام خداوند را مىخواند به ياد خداوند مى افتد اما اسم آن تلاوت يا قرائت قرآن نمى باشد كه خود قرائت آداب و رسومى دارد كه بايد رعايت شود.
راجع به ذيل پرسش بايد گفت: هرچند از آداب دعا، تسبيح و تقديس الهى را قبل از دعا گفتن و همچنين خواسته را بر زبان آوردن است، اما هيچ كدام از اين امور شرط استجابت نيست كه بدون آنها امكان اجابت دعا نباشد.
——————————
منبع: کتا ب پاسخ به پرسشها و شبهات: اثر استاد رضا محمدی، ج 2، انتشارات زمزم هدایت(وابسته به پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع).
