چه کنیم فضای مجازی آثار مخربی روی فرزند نداشته باشد؟
پاسخ:
فضای مجازی باتوجه‌به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های ویژۀ خود ماهیتی دوگانه دارد و باوجود منافع این فضا، آسیب‌های متعددی نیز درون خود مستتر دارد؛ ازاین‌رو، برای مصون‌ماندن فرزندان از آسیب‌های این فضا به‌اختصار، راهکارهایی ارائه می‌شود
1- تربیت دینی
یکی از مهم‌ترین روش‌های ممانعت از آثار مخرب فضای مجازی، توجه والدین به تربیت دینی فرزندان است. اگر والدین برنامه‌ای برای تربیت دینی فرزندان نداشته باشند، تشخیص سره از ناسره و انسان نیکو از انسان شرور برای فرزندان بسیار سخت و سنگین خواهد شد. در فضای مجازی انبوه اطلاعات و کاربران مختلفی وجود دارد که همگی سعی در جذب مخاطب و تأثیرگذاری بر وی دارند.[1] در این فضا، هر فردی می‌تواند خود را راستگو و خیرخواه معرفی کند و اگر کودک یا نوجوان معیاری برای شناخت درستی یا نادرستی افکار این افراد نداشته باشد، معیار‌سازی نیز به‌دست خود این افراد انجام می‌شود و مسیر زندگی کودک و نوجوان را تغییر می‌دهد؛ مثلاً، دختر نوجوانی که نداند حیا در پوشش معیار فضیلت زن و محبت الهی است، زیبایی و برهنگی را معیار رشد و بالندگی خود می‌داند و این مسیر را انتخاب می‌کند. حتی اگر خانوادۀ او پوششی متفاوت داشته باشند یا پسر نوجوانی که خدمت به مردم را فضیلت نداند، نگرش او به کسب‌وکار سودمحور می‌شود نه حلال محور؛ براین‌اساس، تربیت دینی فرزندان و معرفی مبانی و معیارهای ارزشی به آنان برای پیشگیری از انحرافات فضای مجازی ضرورت دارد.
نمونۀ این انحرافات در زمان اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز بود. مرجئه جریانی فکری بودند که نسبت‌به انجام گناه تسامح داشتند. این افراد در زمان امام صادق ع موجب انحراف مسلمین می‌شدند. امام صادق (ع) در توصیه به شیعیان فرمودند: «به کودکان خود، آنچه را خداوند سودمندشان قرار داده است، بیاموزید تا مُرجِئه با اندیشۀ خویش بر آنان چیره نشوند»؛[2]
2- نهادینه‌کردن فرهنگ صلهۀرحم برای فرزندان
براساس نظر پژوهشگران یکی از دلایل مهم روی‌آوردن گسترده به فضای مجازی، ارتباطات محدود خانوادگی و فامیلی است؛ به‌گونه‌ای‌که، افراد یک خانواده برای پرکردن خلأ تنهایی خود، به دنبال جایگزین هستند و بنا بر جذابیت‌های فضای مجازی، جذب آن خواهند شد؛ این در حالی است که اگر فرزندان از سنین شکل‌گیری شخصیت درون فرهنگ حسنۀ صله‌رحم، زیست غیرفردی خود را تجربه کند، استقبال وی از فضای مجازی بسیار کمتر خواهد شد.[3] امام صادق (ع) نیز یکی از آثار صلۀ‌رحم را محفوظ و مصون‌ماندن افراد از خطاها و لغزش‌ها معرفی فرموده است: «قإنّ صِلَةَ الرَّحِمِ و البِرَّ لَیهَوِّنانِ الحِسابَ و یعصِمانِ مِنَ الذُّنوبِ؛[4] صلۀ‌رحم و نیکی‌کردن، حسابرسی را آسان می‌کند و انسان را از گناه و لغزش مصون می‌سازد»؛ بنابراین، یکی از راه‌های حفظ جامعه و افراد از لغزش‌ها و انحرافات، گسترش صلۀ‌رحم و معاشرت‌های خانوادگی است؛
3- واگذاری مسئولیت و گسترش فرهنگ کار
یکی از مهم‌ترین دلایل استقبال نوجوانان از فضای مجازی، بیکاری و نداشتن مسئولیت است. واگذاری مسئولیت یا حتی ایجاد یک اشتغال کوتاه روزانه برای فرزندان باعث تبلور استعدادهای نهفته آن‌ها خواهد شد و چرخیدن آسیب‌زا در فضاهای مجازی را محدود می‌کند.[5] حضرت علی (ع) می‌فرماید: «ایاک والکسَلَ والضَّجَرَ؛ فإنّهُما مِفتاحُ کلِّ شَرٍّ؛ از بیکاری و ناامیدی بپرهیزید، این دو کلید همه شرور و نابسامانی‌ها هستند»؛[6]
به‌روزرسانی اطلاعات والدین و همراهی با فرزندان: یکی از مهم‌ترین دلایل تأثیرات مخرب فضای مجازی بر فرزندان و خانواده، آشنانبودن والدین با فضای یادشده است؛ اگر آنان بر فضای پیش‌گفته مسلط باشند، می‌توانند صفحات جذاب و غیرمخرب را یافته و به کودکان و نوجوان معرفی کرده و خود نیز به همراه آنان از این فضای سالم استفاده کنند. این کار افزون‌بر دفع آفات فضای مجازی زمینۀ گفت‌وگوهای مشترک و تعمیق دوستی بین آنان و فرزندان را مهیا می‌کند.[7] دراین‌زمینه، وظیفۀ پدر سنگین‌تر از مادر است؛ چنان‌که امام باقر (ع) فرمود: «یحْفَظُ الْاَطْفالُ بِصلاحِ آبائِهِمْ؛ حفظ اطفال از خطرها و انحراف‌ها در صلاحیت و شایستگی (وظیفه) پدران آن‌هاست»؛[8]
4- برقراری پیوند عاطفی با مراکز دینی
والدین لازم است فرزندان خود را با مراکز دینی و ارزشی آشنا کرده و پیوند عاطفی بین فرزند خود و آن مرکز برقرار کنند؛ چراکه این عمل بهترین راه جلوگیری از خطرها و آسیب‌های احتمالی فضای مجازی است.[9]
ارجاعات:
[1]. ر.ک. مجتبی نوروزی و همکاران، راهکارهای تربیت دینی در فضای مجازی با تأکید بر آموزه‌های قرآن و سیرۀ رضوی، مجلۀ فرهنگ رضوی، س 5، ش 19، 1396، ص 33 – 42.
[2]. محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج 8، ص 392.
[3]. ر.ک. حبیب صبوری خسروشاهی، بررسی آسیب‌های اجتماعی اینترنت، تهران، دبیرخانۀ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، 1386، ص 126.
[4]. محمدباقر مجلسی، بحالانوار ج 77، ص 192.
[5]. ر.ک. استفان واترز، اینترنت و پیامدهای اجتماعی آن، ترجمۀ مریم مشایخ، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1386، ص 78.
[6]. محمد محمدی ری‌شهری، همان.
[7]. ر.ک. یونس نوربخش و محمدمهدی مولایی، هرزه‌نگاری اینترنتی در ایران و نقش خانواده در کنترل آن، تهران، دانشگاه تهران، 1390، ص 111.
[8]. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار ، ج 15، ص 178.
[9]. محمد فروهر، «شش راهکار برای رهایی از آسیب‌های فضای مجازی»، پایگاه راسخون، دسترسی در:
https://rasekhoon.net; 1402/05/22.
