آیا مدح و تمجید از افراد، به ویژه در جامعه‌ای که بر اساس ارزش‌های اسلامی بنا شده است، همیشه مثبت و سازنده است؟ برخی معتقدند که این عمل می‌تواند به تملق و چاپلوسی منجر شود و در نتیجه، افراد نالایق را تقویت کند و افراد شایسته را مأیوس کند. آیا واقعاً می‌توان مدح را به عنوان یک ابزار مثبت در نظر گرفت یا اینکه باید از آن پرهیز کرد؟
مدح و تمجید نسبت به دیگران دو گونه دارد
مدح مثبت و سازنده که سبب دلگرمی خادمان و یأس خائنان می‌شود و دیگری منجر به تخریب، عقب‌افتادگی و تقویت ظالمان می‌گردد. بیایید با دقت بیشتری به این موضوع نگاه کنیم.
شرایط مدح مثبت
مدح مثبت دارای سه شرط اساسی است:
- سزاوار بودن ممدوح: نخستین شرط این است که فقط کسانی که سزاوار مدح و ستایش هستند، مورد تمجید قرار گیرند.
- عدم افراط: شرط دوم این است که مدح نباید از حد خود تجاوز کند؛ چرا که افراط در مدح می‌تواند موجب غرور ممدوح گردد.
- خلوص نیت: هدف گوینده نباید تقرب به شخص ممدوح یا رسیدن به منافع نامشروع باشد.
در روایتی از پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) آمده است: «هرگاه شخص فاجر مدح و ستایش شود، عرش خدا به لرزه درمی‌آید و خداوند غضب می‌کند» (1).
این روایت نشان می‌دهد که مدح نادرست نه تنها موجب خشم الهی می‌شود بلکه عواقب اجتماعی خطرناکی نیز دارد.
در حدیث دیگری آمده است: «مدح بیش از استحقاق تملق است و کمتر از آن ناتوانی یا حسد» (2).
این نکته حائز اهمیت است که باید ظرفیت شخص ممدوح را در نظر بگیرید؛ مبادا مدح شما باعث غرور او شود و او را از مسیر حق منحرف کند. همان‌طور که در کلمات قصار مولای متقیان علی (علیه‌السلام) آمده:
«چه بسیار اشخاصی که به واسطه مدح و تمجید، گرفتار فریب و فتنه می‌شوند» (3). بنابراین، اگر همه این جهات را در نظر بگیرید، مدح و ستایش می‌تواند نشانه قدردانی و حق‌شناسی باشد و سبب تشویق نیکوکاران گردد.
مدح تملق و چاپلوسی
مدح در دنیای امروز
امروزه در جوامع مختلف جلسات متعددی برای نکوداشت خادمان پرسابقه جامعه، عالمان بزرگ و نیکوکاران ممتاز برگزار می‌شود. هر سال تلاش می‌شود تا به نویسندگان بهترین کتاب سال، کارگران نمونه یا پیام‌آوران صلح جوایزی اهدا شود. اگر این مراسم‌ها رنگ و بوی سیاسی پیدا نکند و روابط بر ضوابط حاکم نگردد، قطعاً آثار ارزنده‌ای خواهد داشت.
اما نوع دوم مدح درست در مقابل نوع اول قرار دارد؛ یعنی وقتی افراد نالایق مورد تمجید قرار گیرند یا افراد شایسته بیش از حد ستایش شوند. در این حالت، بدکاران تشویق می‌شوند و افراد فاضل مأیوس گردند. تملّقان یکه‌تاز میدان اجتماع می‌شوند و صادقان منزوی خواهند شد.
امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «از تملق بپرهیز که با ایمان سازگار نیست» (4).
پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) نیز فرمودند: «به صورت مداحان (متملق) خاک بپاشید» (5).
این احادیث نشان‌دهنده خطرات تملق‌گویی هستند.
نکته آخر این است که گاهی اوقات مدح دارای جنبه مثبت است و همه شرایط لازم را دارد، اما ممکن است آثار نامطلوبی در افکار عمومی ایجاد کند. اگر ممدوح متهم به دوست داشتن ثناخوانی شود، باید از آن اجتناب کرد. بنابراین، باید با دقت بیشتری به این موضوع پرداخته شود تا بتوانیم از آثار مثبت مدح بهره‌مند شویم بدون اینکه به انحرافات اجتماعی دامن بزنیم.
خلاصه پاسخ
- مدح مثبت: برای مؤثر بودن باید بر اساس شایستگی باشد؛ یعنی فقط افراد شایسته مورد ستایش قرار گیرند.
- خطرات تملق: افراط در ستایش ممکن است موجب غرور فرد شود یا بدکاران را تقویت کند.
- لزوم اعتدال: رعایت اعتدال در ستایش‌ها ضروری است تا از آثار منفی جلوگیری شود.
منابع
- علامه مجلسی، محمد باقر. بحارالانوار. تهران: دار الکتب الاسلامیه، 74:152.
- نهج البلاغه، کلمات قصار، 347.
- همان، 462.
- ابن شعبه حرانی، حسن بن علی. غررالحکم. قم: انتشارات اسلامی، 2696.
- شیخ صدوق، محمد بن علی. من لا یحضره الفقیه. تهران: انتشارات اسلامی، ج11، ص 4.
