نخستین وحی و آیات نازل شده از قرآن، کدام بوده اند؟

سوال :
نخستین وحی و آیات نازل شده از قرآن، کدام بوده اند؟

جواب :
روایات و گزارش های تاریخی شیعه و اهل سنّت، در باره نخستین آیه یا سوره نازل شده از قرآن، گوناگون و مختلف است.

در میان دیدگاه های مختلف، سه دیدگاه مهم و مشهور وجود دارد:

۱. مشهورترین دیدگاه، این است که نخستین وحی، مقارن با بعثت بوده است. البتّه در این که نخستین وحى قرآنى، چند آیه اوّل سوره علق بوده یا تمام آن، اختلاف وجود دارد. برخى با توجّه به سیاق آیات این سوره، نزول تمام آن را یکباره دانسته اند.

۲. با استناد به برخی روایات، نخستین سوره نازل شده، سوره مدّثّر است و این احتمال هست که سوره مدّثّر، اوّلین بخش از قرآن باشد که پس از فَترت (دوره سه ساله دعوت پنهانی پیامبر(ص) که وحی نازل نمی شد) نازل شده است.

۳. نخستین سوره نازل شده، حمد است. یکی از دلایل قائلان این دیدگاه، روایاتی هستند که گزارش می دهند جبرئیل در نخستین روز بعثت، نماز و وضو را طبق آیین اسلام به پیامبر(ص) تعلیم داده است و ایشان از آغاز با گروه کوچک یاران خود (علی(ع)، جعفر، زید و خدیجه) نماز خوانده اند. از آن جا که نماز در اسلام هرگز بدون سوره حمد نبوده است، نزول سوره حمد، مقارن با آغاز بعثت و نخستین وحی بوده است.

در جمع بندی این سه دیدگاه، گفته اند: نزول سه یا پنج آیه آغاز سوره علق، با آغاز بعثت، همراه بوده است. سپس چند آیه از ابتدای سوره مدّثّر نازل شده است؛ ولی نخستین سوره کامل فرود آمده بر پیامبر(ص) حمد است.