نقش علما در تشکیل نهضت مشروطه

س: نقش علما در تشکیل نهضت مشروطه به نقل از امام خمینی چه بود؟

ج: 
علماى اسلام در صدر مشروطيت در مقابل استبداد سياه ايستادند و براى ملت آزادى گرفتند، قوانين جعل كردند، قوانينى كه به نفع ملت است ، به نفع استقلال كشور است ، به نفع اسلام است ، قوانين اسلام است ، اين را با خون هاى خودشان ، با زجرهائى كه ديدند و كشيدند، با بيچارگى هايى كه متوجه به آنها شد، گرفتند، اين آخوندها مرتجع هستند؟ به اين متمم قانون اساسى شما عمل كنيد كه علماى اسلام در صدر مشروطيت جان دادند براى گرفتن اين و رفع كردن اسارت ملت ها، شما بنشينيد به اين قانون اساسى عمل كنيد.[1]

 
مشروطيت ، اين نهضت از نجف شروع شد به دست علما، در ايران هم با دست علما بود كه اين استبداد سخت كه هر كارى ميخواهد بكند، هر كس ‍ را بكشد… در مقابل اين مشت استبداد ، علما قيام كردند و يك نهضتى به وجود آوردند و در صف اول علما بودند كه مى خواستند بشود، نشد، نه اينكه شد، اگر شده بود خوب بود، نتوانستند، خوب وقتى نتوانستند ، چه بكنند؟ (وضع ) آنها از ما بهتر شده بود آن وقت ، از آن وقت كه يك مرديكه اى هر كارى بكند لايسئل عمايفعل  از آنوقت بهتر شد، منتهى نه مثل آن چيزى كه مى خواستند. خوب متمم قانون اساسى با زحمت علما درست شد لكن عمل نكردند به متمم قانون .[2]

در جنبش مشروطيت هم همين طور بود كه از روحانيون نجف و ايران شروع شد مردم هم تبعيت كردند و كار را تا آنجا كه توانستند آنوقت انجام دادند و رژيم استبدادى را به مشروطه برگرداندند، لكن خوب نتوانستند مشروطه را آنطور كه هست درستش كنند، متحققش كنند، باز همان بساط بود.[3]

قانون سابق كه در صدر مشروطيت تصويب شده بود به وسيله ملت و متمم قانون را با جديت مرحوم شيخ فضل الله نورى به آن ضم كردند و ملت به او راى دادند.[4]

علماى ما در طول تاريخ اين طور نبود كه منعزل از سياست باشند مسئله مشروطيت يك مسئله سياسى بود و بزرگان علماى ما در آن دخالت داشتند تاسيسش كردند.[5]

باعث تعجب و تاسف است كه نظام آموزشى كشور اسلامى ايران نسبتى به مرحوم بهبهانى[6] – رحمه الله عليه – دهد كه حتى كسروى [7] با آن سوابق ضداسلامى درباره ايشان نمى دهد. كسروى ضد دين پس از تجليل از آقايان بهبهانى و طباطبايى ، دستور بهبهانى و طباطبايى به مردم را در پناه بردن به سفارت يك دولت بيگانه ، رد مى كند.[8]