ياد مردگان در متون اسلامي

پاسخ: با توجه به اثرات فراوان ياد اموات براي زندگان و مردگان روايات اسلامي براي ياد اموات اهميت زيادي قائل شده‏اند و وظائفي را براي ما در قبال اموات رقم زده‏اند كه اينجا به بعضي از وظائف و اهميت آن اشاره مي‏شود:

اهميت ياد مردگان: ياد مرگ و مردگان از آنجا كه هم براي زندگان آثار تربيتي فراوان دارد و هم براي مردگان فوايد فراواني؛ در فرهنگ اسلامي نسبت به آن سفارش زيادي شده است. از امام صادق عليه السلام نقل شده است: ياد مرگ شهوات نفس را مي‏ميراند و غفلت را از بين مي‏برد و دل را به وعده‏هاي خداوند قوت مي‏بخشد و طبع او را رقيق و پرچمهاي هوا را مي‏شكند و آتش حرص را خاموش مي‏كند و دنيا را در نظر انسان تحقير مي‏كند و همين معناي آنچه پيامبر صلي اللّه عليه و آله و سلم فرمود مي‏باشد كه: يك ساعت فكر كردن بهتر از يك سال عبادت كردن است.    مصباح الشريعة ص 57 باب 83 .    در سخن ديگري امام صادق عليه السلام از قول پيامبر(ص) فرمود: «    من اكثر ذكر الموت أحبه اللّه»   . وسائل ج 2 ص 434 باب 23 من الاحتضار ج 2.   ، در حديث ديگري است كه پيامبر صلي اللّه عليه و آله فرمود: «أتدرون من أكيسكم؟ قالوا: لا يا رسول اللّه، قال: اكثركم للموت ذاكراً و أحسنكم استعداداً له، …»    ارشاد القلوب ص 58 باب 12.    پيامبر پرسيد مي‏دانيد زيرك‏ترين شما كيست؟ گفتند: «خير يا رسول اللّه»، فرمود: «آنكه بيشتر از همه به ياد مرگ باشد و بيشتر از ديگران براي آن آمادگي داشته باشد.» از طرفي به ياد اموات بودن و زيارت آنها برايشان مفيد است تا جايي كه خداوند به پيامبر مي‏فرمايد: «وَلاَ تُصَلِّ عَلَي أَحَدٍ مِنْهُم مَاتَ أَبَداً وَلاَتَقُمْ عَلَي قَبْرِهِ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ  فَاسِقُونَ» (توبه: 84 ) هرگز بر يكي از آنان نماز مگزار و بر سر قبر او نايست زيرا آنها به خدا و رسولش كافر شدند و در حال فسق و گناهكاري مردند.    

در حديثي از امام رضا عليه السلام نقل شده است: «    ما من عبد [مومن] زار قبر مومن فقرأ عنده «انّا أنزلناه في‏ليلة القدر» سبع مرات الا يغفر اللّه له و لصاحب القبر»    الفقيه ج 1 ص 181 حديث 54 .    هيچ بنده مومني نيست كه به زيارت قبر مومني رفته و سوره قدر را هفت بار نزدش بخواند، مگر اين كه خداوند او و صاحب قبر را مي‏آمرزد.    

اهميت ياد اموات تا حدي است كه فرموده‏اند: «انساني كه در حال حيات پدر و مادر نسبت به آنها نيكوكار بوده است ولي بعد از مرگ به ياد آنها نيست، عاق والدين محسوب مي‏شود و بر عكس كسي كه در حال حيات پدر و مادر عاق بوده است، بعد از مرگشان زياد به ياد آنها است و برايشان طلب آمرزش مي‏كند، از عقوق بيرون آمده و جزء نيكان نوشته مي‏شود.»

    قال الباقر عليه السلام «انّ الرجل يكون بارّاً بوالديه و هما حيان، فاذا لم يستغفر لهما كتب عاقاً لهما و انّ الرجل ليكون عاقاً لهما في حياتهما، فاذا ماتا اكثر الاستغفار لهما فكتب بارّاً»    بحار ج 82 ص 65 حديث 9.    و امام صادق عليه السلام فرمود: «انّ الميت ليفرح بالترحم عليه و الاستغفار له، كما يفرح الحي بالهدية تهدي اليه»    بحار ج 82 ص 62 حديث 1.    مرده به سبب طلب رحمت و آمرزش براي او توسط زنده‏ها شاد مي‏شود؛ آنچنان كه شخص زنده به سبب هديه‏اي كه به او اهداء مي‏شود، شاد مي‏شود.    

امير المومنين عليه السلام فرمود: «    زوروا موتاكم فانّهم يفرحون بزيارتكم و ليطلب احدكم حاجته عند قبر ابيه و عند قبر امّه بما يدعوا لهما»    فروع كافي ج 3 ص 230 و وسائل ج 3 ص 223 باب 54 من الدفن حديث 5 .    به ديدار مردگان خود برويد، زيرا آنها از زيارت شما شادمان مي‏شوند و هر يك از شما بايد نزد قبر پدر و نزد قبر مادرش ضمن دعا براي آنها حاجت خود را طلب كند.    

ملاحظه مي‏شود كه ياد اموات براي مرده و زنده مفيد است. ميت از ديدار برادر مؤمنش شاد مي‏شود. با او انس مي‏گيرد و مادامي كه نزد قبرش هست با او مانوس است و هنگامي كه برمي‏خيزد كه از نزدش برود، وحشت و دلتنگي او را فرا مي‏گيرد. اسحق بن عمار از امام كاظم عليه السلام پرسيد: «آيا مومن مي‏داند چه كسي به ديدارش آمده است؟» فرمود: «    نعم و لا يزال مستأنساً به مازال عنده، فاذا قام و انصرف من قبره دخله من انصرافه عن قبره وحشة.»    كامل الزيارات ص 321 حديث 8 .    زيارت اهل قبور و ياد آنان از چند جهت براي زندگان مفيد است و از چند جهت براي اموات. اما براي زنده‏ها يك جهت ثواب عظيم و غفران الهي است و جهت دوّم برآمدن حوائج و سعادتمند شدن و جهت سوم پند گرفتن و آثار تربيتي فراواني كه بر اين كار بار است.    

رسول گرامي اسلام صلي اللّه عليه و آله و سلم در اين باره فرمود: «    زوروا موتاكم فسلموا عليهم فانّ لكم فيه عبرة»    محجة البيضاء ج 8 ص 289 و بحار ج 82 ص 64 حديث 8 .    به زيارت مردگان خود برويد و بر آنها سلام كنيد كه در اين ديدار براي شما پند و عبرتي وجود دارد. امّا براي مردگان، يك جهت استخلاص از عذاب و رهايي از گرفتاري به خاطر جبران كمبودهاي اعمال آنان توسط زندگان است و جهت ديگر ثوابهاي زيادي‏است كه به سبب اعمال زندگان به آنها مي‏رسد و جهت سوم انس و الفتياست كه به سبب زيارت زندگان برايشان حاصل مي‏شود.