رفتار پرخاشگرانه  یک اختلال و رفتار ناسازگارانه و  آسیب زاست و فضای زندگی را برای انسان تلخ می کند، و در ساده ترین تعریف عبارت است از رفتاری که به قصد آسیب رساندن به کسی یا چیزی انجام می شود ،بهتر است انسان به عوامل و اثرات منفی آن دقت کامل داشته باشد،تا زمینه رشد این رفتار ناهنجار گرفته شود.

برای آشنایی بیشتر با اثرات منفی این ناهنجاری  می توان گفت:

1.آثار فردی

الف: فساد ایمان و دور شدن از فضاىٔل اخلاقی

پرخاشگری بی جا،هم به ایمان آسیب می زند و هم موجب فاصله گرفتن انسان از فضاىٔل اخلاقی می شود.در روایتی امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل فرموده اند[1]: الغضب یُفسِدُ الایمانَ کما یفسد الخل العسل؛«خشم ایمان را فاسد می کند؛ همان طور که سرکه عسل را فاسد می کند».در روایت دیگری نیز از همان امام (ع)  نقل شده است[2 ]: الغضب مفتاح کل شر؛«خشم، کلید هر شری است».

توجه به بیان این دو روایت ما را به این هدایت می کند که مراد ازخشم،خشم بی جا است که به پرخاشگری بینجامد،نه خشمی که با حلم همراه باشد.

اما  اینکه طبق اشاره روایت، خشم پرخاشگرانه ایمان را فاسد می کند و یا چنین رفتاری کلید هر شری است، عین واقعیت است چرا که شخص  پرخاشگر امکان دارد کارهای مثل:فحش، توهین،غیبت،دروغ،شکستن اموال دیگران، چاقو کشی، قتل و… را مرتکب شود،که تک تک این موارد می تواند عوامل مهمی در فساد ایمان وانحراف شخص باشد.

البته نا گفته نماند که بین خشم(که نوعی هیجان است) و رفتار پرخاشگرانه فرق عمده ای هست.

به طور کلی گفته اند:

1.گاهی انسان بدون اینکه رفتار پرخاشگرانه داشته ای باشد، احساس خشم می کند،برای مثال، ممکن است کسی به سبب مریض بودن،خشمگین و ناراحت باشد ولی منتها به کس دیگری آسیب نر ساند.

2.گاهی نیز امکان دارد، فرد بدون اینکه احساس خشم کند،برای رسیدن به اهدافش متوسل به رفتار پرخاشگرانه  شود،مثلا در مبارزات سیاسی بدون اینکه احساس خشم کند،بکوشد به دیگری آسیب برساند.

3.گاهی هم خشم به پرخاشگری می انجامد.

ب: خواری و ذلت

هر رفتاری را که انسان به صورت پایدار و تقریبا همیشه انجام می دهد نشانگرصفات شخصیت و ویژگی های خلقی اوست،به طور معمول زمانی که فرد پرخاشگراست و این خصلت در او نهادینه شده است،دیگران او را فردی غیر عادی، نا توان و سبک می شمارند ، و نگاه مثبتی به او نخواهند داشت، ودرنتیجه خوار و ذلیل تر می شود.

ج: پشیمانی

در روایتی از امام علی (ع) نقل شده که می فرماید[3 ]: «دوری کن از خشم؛پس آغاز آن دیوانگی است و پایان آن پشیمانی»

یعنی از پیروی خشم و عمل به پیامد ان- مثل انتقام کشیدن و آزار دادن کسی که از او خشمگین شده ای- دوری کن.

هنگامی که بر اثر خشم رفتارهای پرخاشگرانه ای چون فحش،بی ادبی،بی احترامی،ضرب و شتم،قتل و…از انسان سر می زند،بعد از مدتی که به آرامش می رسد، تازه به زشتی کارش پی می برد و درنتیجه پشیمان می شود.و چه بسا در بعضی از موارد دیگر پشیمانی سودی ندارد.

د: بی اعتمادی

معمولا به افراد پرخاشگر کمتر اعتماد می شود، ودر موقعیت های اجتماعی مسئولیت های سنگین و حساس را به وی واگذار نمی شود؛زیرا می ترسند فرد پرخاشگر در لحظه های حساس خشمگین شود و تصمیم های عجولانه و غیر منطقی بگیرد،در نتیجه به آنان زیان های سهمگین وارد سازد.

در همین زمینه امیر المؤمنین(ع) فرموده اند[4]:شدةُ الغضَبِ تغیِّرُ المنطقَ و تقطَعُ مادّة الحجة و تفرِّقُ الفَهْم؛ «غضب و خشم شدید، منطق و سخن انسان را تغییر می دهد و ریشه و ارزش استدلال  و برهان را از بین می برد و فهم و درک را پراکنده و مختل می سازد.»

فردی که اغلب به چنین حالاتی دچار می شود، طبیعی است که کانون اعتماد دیگران قرار نمی گیرد.

2.آثار خانوادگی

الف: تلخ شدن زندگی

فرد پرخاشگر زندگی را برای خانواده اش به جهنم تبدیل می کند؛زیرا آنان پیوسته نگران اند که او هر لحظه، کنترلش را از دست بدهد و کار های خطرناکی از وی سر بزند،لذا نگرانی و استرس و تلخ بودن اوقات زندگی هم برای فرد پرخاشگر وهم سایر اعضاء خانواده بیشتر به چشم می خورد.

ب: درگیری

افراد مبتلا به پرخاشگری با سایر اعضاء خانوداه درگیر می شوند و در برخی شرایط هم کار به جاهای باریک هم می رسد،که امکان جبران هم نیست.

ج: مشکل در تربیت

پدر و مادر پرخاشگربه خاطر عدم  تعادل روحی و نداشتن حوصله کافی  در تربیت فرزندان با مشکل جدی روبرو می شوند، و چه بسا فرزندان نیز از همین رفتار والدین الگو بردای کنند و شبیه آنها باشند،چرا که فرزندان بیشتر آنچرا که می بینند یاد می گیرند و عمل می کنند ،نه آنچرا که به آنها گفته می شود.فلذا این رفتارتنش زای والدین تاثیر مستقیم بر خلقیات آنها دارد و آینده تربیتی آنها را با خطرجدی مواجه می سازد.

3.آثار اجتماعی

الف: نا امنی

یکی از امور لازم و ضروری  در جامعه وجود امنیت است؛به گونه ای افراد بتوانند آن را احساس کنند و آرامش خاطر داشته باشند،انسانهای پرخاشگرباعث نا امنی در جامعه خواهند شد،چرا که با کوچکترین عکس العمل منفی رفتار آسیب زا از خود نشان می دهند و زمینه اختلاف و دعوا و…از کارهای ضد اجتماعی را مرتکب می شوند،بدین ترتیب احساس اضطراب و ناامنی به وجود خواهد آمد.

ب:مشکل شغلی

کسانی که پرخاشگر هستند از لحاظ شغلی مؤفقیت خوبی در عرصه اجتماع ندارند،و از لحاظ کاسبی هم معمولا با مشکلات سختی روبرو می شوند.

پی نوشت:

1).کافی،ج2،ص302

2).همون،ص303

3).شرح اق جمال برغرر الحکم،ج2،ص592

4).بحار الانوار،ج68،ص428

منابع

1.روان شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی،جمعی از مؤلفان،دفتر همکار حوزه و دانشگاه،ص297-298

2.روان شناسی عمومی،وین ویتن،ترجمه:یحیی سید محمدی،ص222 و ص259،نشر روان،چاپ13،1391

3.انگیزش و هیجان، رابرت ای .فرانکن،ترجمه:حسن شمس اسفتد آباد،غلام رضا محمودی و سوزان امامی پور،ص403

4.نوجوان در نقش شکیبایی،حسین امیری،ص19-24،انتشارات موسسه امام خمینی(ره)