راهکارهای جلوگیری از تسلط شیطان بر انسان چیست؟
پاسخ:
قرآن‌کریم برای مقابله با تهدیدهای مداوم شیطان و جلوگیری از تسلط شیطان، راهکارهای مؤثّر و روشنی دارد. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
1.توبه
نخستین گام برای مقابله با شیطان، پاکسازی خود از آلودگی‌هایی است که شیطان در انسان ایجاد کرده است. بهترین عملی که گناهان را می‌شوید، ازنظر قرآن، توبه است. دل را باید از زنگارها زدود تا نور الهی بتواند در آن جای گیرد. نخستین اقدامی که شیطان به‌واسطة آن آدم را به لغزش کشاند، با توبه جبران شد: «فَتَلَقَّی آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (بقره: 37)؛ سپس، آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت؛ (و با آن‌ها توبه کرد) و خداوند توبۀ او را پذیرفت؛ چراکه خداوند توبه‌پذیر و مهربان است»
-
ذکر و یاد خداوند
ذکر و یاد خداوند یکی از اعمالی است که، ازنظر قرآن، حدّ معیّنی ندارد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا (احزاب: 41)؛ ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، خدا را بسیار یاد کنید.» به دلیل اینکه عوامل غفلت در زندگی مادّی بسیار فراوان است و تیرهای وسوسة شیاطین ازهرسو، به طرف انسان پرتاب می‌شود، برای مبارزه با آن راهی جز «ذکر کثیر» نیست. «ذکر کثیر»، به معنی واقعی کلمه، تنها با زبان نیست، بلکه توجّه قلبی همیشگی به خداوند با تمام وجود است.
-
تقوا و خلوص
تقوا سپری محکم است که می‌تواند انسان را از وسوسه‌های شیطان در امان نگه دارد. برای پیشگیری و مقاومت در برابر هجمه‌های شیطان باید در مسیر زندگی دژ استواری بنا نهاد تا از نفوذ تیرهای زهرآگین وسوسه‌اش در امان بود. این قلعة حصین چیزی جز تقوا نیست: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ (آل‌عمران: 102)؛ ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، آن‌گونه‌که حق تقوا و پرهیزکاری است، از خدا بپرهیزید!» حقّ تقوا عبارت است از عبودیّت خالص که آمیخته به باطل و فاسدی از سنخ خودش، مانند هوای نفسانی نباشد؛[1]
-
استعاذه
یوسف (ع) از طریق استعاذه و با ذکر «مَعَاذَ اللّهِ» (یوسف: 23)؛ (یوسف) گفت: «پناه می‌برم به خدا!» به خدا پناه برد و از شرّ شیطان رهایی یافت. حتّی خداوند هنگام خواندن قرآن به پیامبرش سفارش می‌کند که از شرّ شیطان رجیم به او پناه برد: «فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ (نحل: 98)؛ هنگامی‌که قرآن می‌خوانی، از شرّ شیطان مطرود به خدا پناه ببر!»
فایدۀ پناه‌بردن به خداوند این است که شیطان بر کسانی‌که ایمان آورده‌اند و به پروردگارشان توکّل کرده‌اند، نفوذ و سلطه‌ای ندارد و با پناه‌بردن به خدا، در انسان این حالت تحقّق پیدا می‌کند؛
-
توکّل
توکّل به خداوند متعال به همراه ایمان راسخ، مانع تسلّط شیطان خواهد بود: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (نحل: 99)؛ چراکه او بر کسانی‌که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل می‌کنند، تسلّطی ندارد.» توکّل از لوازم ایمان است و عبارت از اعتماد قلبی و وابستگی به نیروی قاهری است که هیچ قدرتی نمی‌تواند بر آن غلبه کند.
بهترین راه مقابله با تهدید شیطان ازنظر قرآن، پناه‌جستن به خداوند متعـال است که از طریق ذکر مداوم ذات حق امکان‌پذیر است. این امر زمانی مؤثّر واقع می‌شود که انسان به خدای متعال ایمان داشته است و تقوای او را پیشه کند. با توبة واقعی، قلب خود را از زنگار معصیت و غبار گناه پاک ساخته، با اطاعت و بندگی خداوند آن را صیقل دهد؛ همچنین، دست نیاز به درگاه ربوبی دراز کند و با دعا و تضرّع سَر به آستان دوست نهد تا زمینه را برای کسب فیوضات خداوندی فراهم کند.
منابع
[1]. ر.ک سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسلامی،1374ج 3، ص 368 ـ 367.
پیوندها
پرسش و پاسخ
چگونه از وسوسه‌های شیطان در امان بمانیم؟
توبه دل را از آلودگی‌های گناه پاک می‌کند و زمینه را برای ورود نور الهی فراهم می‌سازد؛ همان‌گونه که آدم (ع) با توبه از لغزش رهایی یافت.
ذکر فراوان خداوند، انسان را از غفلت دور کرده و سپری در برابر تیرهای وسوسه‌گر شیطان می‌سازد؛ زیرا یاد خدا توجه قلبی دائمی به اوست.
پناه‌بردن به خدا (استعاذه) انسان را از سلطه شیطان حفظ می‌کند؛ چنان‌که یوسف (ع) با گفتن «معاذالله» از شرّ شیطان نجات یافت.
