چگونه فرزندانمان را در فضای مجازی ایمن نگه داریم؟
پاسخ
فضای مجازی باتوجه به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های ویژۀ خود ماهیتی دوگانه دارد و با وجود منافع این فضا، آسیبهای متعددی نیز درون خود مستتر دارد؛ ازاین‌رو، برای ایمن ماندن فرزندان از آسیبهای این فضا به‌اختصار، راهکارهایی ارائه می‌شود:
-
توجه به اهمیت تربیت دینی
یکی از مهم‌ترین روش‌های ایمن و ممانعت از آثار مخرب فضای مجازی، توجه والدین به تربیت دینی فرزندان است. اگر والدین برنامه‌ای برای تربیت دینی فرزندان نداشته باشند، تشخیص سره از ناسره و انسان نیکو از انسان شرور برای فرزندان بسیار سخت و سنگین خواهد شد. در فضای مجازی انبوه اطلاعات و کاربران مختلفی وجود دارد که همگی سعی در جذب مخاطب و تأثیرگذاری بر وی دارند.[1]
معرفی معیارهای ارزشی به فرزندان
در این فضا، هر فردی می‌تواند خود را راستگو و خیرخواه معرفی کند و اگر کودک یا نوجوان معیاری برای شناخت درستی یا نادرستی افکار این افراد نداشته باشد، معیار‌سازی نیز به‌دست خود این افراد انجام می‌شود و مسیر زندگی کودک و نوجوان را تغییر می‌دهد؛ مثلاً، دختر نوجوانی که نداند حیا در پوشش معیار فضیلت زن و محبت الهی است، زیبایی و برهنگی را معیار رشد و بالندگی خود می‌داند و این مسیر را انتخاب می‌کند. حتی اگر خانوادۀ او پوششی متفاوت داشته باشند یا پسر نوجوانی که خدمت به مردم را فضیلت نداند، نگرش او به کسب‌وکار سودمحور می‌شود نه حلال محور؛ براین‌اساس، تربیت دینی فرزندان و معرفی مبانی و معیارهای ارزشی به آنان برای پیشگیری از انحرافات فضای مجازی ضرورت دارد.
مرجئه؛ جریان فکری انحرافی
نمونۀ این انحرافات در زمان اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز بود. مرجئه جریانی فکری بودند که نسبت به انجام گناه تسامح داشتند. این افراد در زمان امام صادق (ع) موجب انحراف مسلمین می‌شدند. امام صادق (ع) در توصیه به شیعیان فرمودند: «به کودکان خود، آنچه را خداوند سودمندشان قرار داده است، بیاموزید تا مُرجِئه با اندیشۀ خویش بر آنان چیره نشوند».[2]
-
نهادینه‌کردن فرهنگ صلهۀرحم برای فرزندان
براساس نظر پژوهشگران یکی از دلایل مهم روی آوردن گسترده به فضای مجازی، ارتباطات محدود خانوادگی و فامیلی است؛ به‌گونه‌ای‌که، افراد یک خانواده برای پرکردن خلأ تنهایی خود، به دنبال جایگزین هستند و بنا بر جذابیت‌های فضای مجازی، جذب آن خواهند شد؛ این در حالی است که اگر فرزندان از سنین شکل‌گیری شخصیت درون فرهنگ حسنۀ صله‌رحم، زیست غیرفردی خود را تجربه کند، استقبال وی از فضای مجازی بسیار کمتر خواهد شد.[3]
آثار صله رحم در لسان امام صادق(ع)
امام صادق (ع) نیز یکی از آثار صلۀ‌رحم را محفوظ و مصون‌ماندن افراد از خطاها و لغزش‌ها معرفی فرموده است: «قإنّ صِلَةَ الرَّحِمِ و البِرَّ لَیهَوِّنانِ الحِسابَ و یعصِمانِ مِنَ الذُّنوبِ؛[4] صلۀ‌رحم و نیکی‌کردن، حسابرسی را آسان می‌کند و انسان را از گناه و لغزش مصون می‌سازد»؛ بنابراین، یکی از راه‌های حفظ جامعه و افراد از لغزش‌ها و انحرافات، گسترش صلۀ‌رحم و معاشرت‌های خانوادگی است.
-
واگذاری مسئولیت و گسترش فرهنگ کار
یکی از مهم‌ترین دلایل استقبال نوجوانان از فضای مجازی، بیکاری و نداشتن مسئولیت است. واگذاری مسئولیت یا حتی ایجاد یک اشتغال کوتاه روزانه برای فرزندان باعث تبلور استعدادهای نهفته آن‌ها خواهد شد و چرخیدن آسیب‌زا در فضاهای مجازی را محدود می‌کند.[5] حضرت علی (ع) می‌فرماید: «ایاک والکسَلَ والضَّجَرَ؛ فإنّهُما مِفتاحُ کلِّ شَرٍّ؛ از بیکاری و ناامیدی بپرهیزید، این دو کلید همه شرور و نابسامانی‌ها هستند».[6]
-
به‌روزرسانی اطلاعات والدین و همراهی با فرزندان
یکی از مهم‌ترین دلایل تأثیرات مخرب فضای مجازی بر فرزندان و خانواده، آشنانبودن والدین با فضای یادشده است؛ اگر آنان بر فضای پیش‌گفته مسلط باشند، می‌توانند صفحات جذاب و غیرمخرب را یافته و به کودکان و نوجوان معرفی کرده و خود نیز به همراه آنان از این فضای سالم استفاده کنند. این کار افزون‌بر دفع آفات فضای مجازی زمینۀ گفت‌وگوهای مشترک و تعمیق دوستی بین آنان و فرزندان را مهیا می‌کند.[7] دراین‌زمینه، وظیفۀ پدر سنگین‌تر از مادر است؛ چنان‌که امام باقر (ع) فرمود: «یحْفَظُ الْاَطْفالُ بِصلاحِ آبائِهِمْ؛ حفظ اطفال از خطرها و انحراف‌ها در صلاحیت و شایستگی (وظیفه) پدران آن‌هاست».[8]
-
برقراری پیوند عاطفی با مراکز دینی
والدین لازم است فرزندان خود را با مراکز دینی و ارزشی آشنا کرده و پیوند عاطفی بین فرزند خود و آن مرکز برقرار کنند؛ چراکه این عمل بهترین راه جلوگیری از خطرها و آسیبهای احتمالی فضای مجازی است.[9]
حضرت علی (ع) می‌فرماید:
«إِنَّما قَلْبُ الْحَدَثِ کالْأَرْضِ الْخالِیةِ مآ أُلْقِی فیها مِنْ شَی ءٍ قَبِلَتْهُ؛ جز این نیست که دل نوجوان همچون زمین میان‌تهی است؛ هر چه در آن افشانده شود، همان را می‌پذیرد».[10]
-
عینی‌سازی عاقبت گناه
عینی‌سازی عاقبت کارهای ناپسند، از دیگر راه‌های مصون‌سازی و خودکنترلی فرزندان است. والدین باید با استفاده از روش‌های گوناگون اخبار و اطلاعات آگاهی‌دهنده‌ای را نسبت به آسیبهای فضای مجازی و عاقبت استفاده نامناسب از آن به فرزندان خود برسانند؛[11]
-
کنترل بازی‌های رایانه‌ای
یکی از نیازهای اساسی انسان، تفریح و سرگرمی است و دین اسلام نیز تفریح و سرگرمی سالم را به‌عنوان بخشی از برنامه زندگی هر مسلمان مورد تأکید قرار داده است اما نکته مهم آن است که هر سرگرمی‌ای نمیتواند سالم و آرامش‌بخش باشد؛ بسیاری از بازی‌های رایانه ای که جوانان و نوجوانان با آن سروکار دارند، با این هدف طراحی‌شده است که در خلال این بازی‌ها، اندیشه و دل فرزندان این مرزوبوم را با آموزش‌های پنهان، به سمت خواسته‌های خود تغییر دهند و با آخرین فناوری‌ها، اهداف خویش (انحراف نسل نو) را پیاده کنند.
طراحی بازی‌های هدفمند
شاهد این گفتار، طراحی بازی‌هایی است که کاربر بدون قتل و غارت، کشتن خدا و فرشتگان، سرقت، شکنجه، آدم‌ربایی و شراب‌خواری، برقراری ارتباط با جنس مخالف، هم‌جنس‌گرایی و… امکان راهیابی به مرحله بالاتر را نمیابد.
در بسیاری از این بازی‌ها، زنان بدون کم‌تری پوشش ظاهر می‌شوند تا به‌صورت غیرمستقیم بی‌بندوباری را برای کاربران عادی‌سازی کنند. در بیشتر بازی‌های جنگی نیز کاربرها با بازی زیر پرچم برخی از کشورهای غیرمسلمان به جنگ کشورهای مسلمان می‌روند؛
و حتی در برخی بازی‌های جنگی، شرط امتیاز و حضور در مراحل بالاتر، کشتن کسانی است که از شعارهای اسلامی استفاده میکنند، لذا کنترل بازی‌های انتخابی نوجوانان یکی از روش‌های محافظت آنان از فضای مجازی است.[12]
-
الگوسازی
یکی از روش‌های تربیتی، روش ارائه الگو است. در این روش انسان‌های پاک، موفق و کامل به‌عنوان نمونه معرفی می‌شوند و دیگران می‌توانند از رفتار آن‌ها سرمشق گرفته و مثل آن‌ها شوند. در روان‌شناسی نیز به این مسئله توجه شده که انسان احتیاج به الگوی رفتار و نمونه عمل دارد.
اهمیت نقش الگوداشتن در قرآن وروایات
با مراجعه به قرآن‌کریم و روایات وارده از ائمه هدی علیهم‌السلام مشاهده می‌شود که به تربیت انسان از این طریق بسیار تأکید شده است. خداوند متعال نسبت‌به نقش الگو در پرورش انسان‌ها تأکید ویژه‌ای دارد و در قرآن‌کریم در موارد متعدد، پیامبران، انسان‌های صالح و امت‌ها را به‌عنوان اسوه و نمونه معرفی کرده است،
چنان‌که دربارۀ پیامبر (ص) می‌فرماید:
«لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رسول‌الله أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْ‌جُو اللَّـهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّـهَ کَثِیرً‌ا (احزاب: 21)؛ برای شما در (سیره) رسول خدا سرمشقی نیکوست؛ (البتّه)، برای کسانی‌که به خدا و روز قیامت امید دارند و خدا را بسیار یاد میکنند.»[13]
مقام معظم رهبری مدظله‌العالی دراین‌باره می‌فرمایند:
«من معتقدم که برای جوان مسلمان، به‌خصوص مسلمانی که با زندگی ائمّه اطهار علیهم‌السلام و خاندان پیامبر اکرم (ص) و مسلمانان صدر اسلام آشنایی داشته باشد، پیداکردن الگو مشکل نیست و الگو هم کم نیست؛ البته، در زمان خودمان هم الگو داریم. امام راحل الگوست.
این جوانان بسیجی ما الگو هستند؛ هم کسانی‌که شهید شدند و هم کسانی‌که امروز زنده‌اند.»[14]
پرواضح است که داشتن الگو برای جوان امروزی مانع از الگو‌گیری او از شخصیت‌های بعضاً کاذب فضای مجازی شده و حتی با شناخت درست از الگوهای والا، الگو‌گیری از ناآشنایانی که به دلیل حجم زیاد دنبال‌کنندگان، آشنا تلقی می‌شوند را دون شأن خود تلقی کند.
نتیجه
هرچند فضای مجازی خطرهای فراوانی به همراه دارد، ولی به‌کارگیری راهکارهایی که کارشناسان تربیتی و دینی بیان کرده‌اند و در این متن به‌اختصار بیان شد، می‌تواند این تهدید را تا حد زیادی کنترل نماید و حتی آن را به فرصتی برای نشر جهانی معارف واقعی انسانی و اسلامی تبدیل کند.
منابع
[1]. ر.ک. مجتبی نوروزی و همکاران، راهکارهای تربیت دینی در فضای مجازی با تأکید بر آموزه‌های قرآن و سیرۀ رضوی، مجلۀ فرهنگ رضوی، س 5، ش 19، 1396، ص 33 – 42.
[2]. محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، قم، مؤسسۀ علمی-فرهنگی دارالحدیث، 1386. ج 8، ص 392.
[3]. ر.ک. حبیب صبوری خسروشاهی، بررسی آسیبهای اجتماعی اینترنت، تهران، دبیرخانۀ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، 1386، ص 126.
[4]. محمدباقر مجلسی، ه. بحارالأنوار، بیروت، دار الحیاهء التراث العربی، 1403 ق.ج 77، ص 192.
[5]. ر.ک. استفان واترز، اینترنت و پیامدهای اجتماعی آن، ترجمۀ مریم مشایخ، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1386، ص 78.
[6]. محمد محمدی ری‌شهری، همان.
[7]. ر.ک. یونس نوربخش و محمدمهدی مولایی، هرزه‌نگاری اینترنتی در ایران و نقش خانواده در کنترل آن، تهران، دانشگاه تهران، 1390، ص 111.
[8]. محمدباقر مجلسی، همان. ج 15، ص 178.
[9]. محمد فروهر، «شش راهکار برای رهایی از آسیبهای فضای مجازی»، پایگاه راسخون، دسترسی در:
https://rasekhoon.net; 1402/05/22.
[10]. محمد محمدی ری‌شهری، همان.
[11]. محمد فروهر، همان.
[12]. پایگاه مشرق نیوز، (1402). «راهکارهای صیانت از آسیبهای فضای مجازی»، پایگاه مشرق نیوز، دسترسی در:
https://www.mashreghnews.ir, 1402/05/28.
[14]. پایگاه مشرق نیوزز، «بیاانات امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)»، دسترسی در:
https://www.mashreghnews.ir/news/1128641; 1377/07/27.
پیوندها
پرسش و پاسخ
عینی سازی عاقبت گناه و نشان دادن پیامد کارهای ناپسند
چون بسیاری از این بازی ها با اهداف پنهان ارزش های نادرست و انحراف نسل جدید طراحی شده اند
قران پیامبران و انسان های صالح را به عنوان اسوه و نمونه معرفی کردها و بر نقش آن ها در پرورش انسان ها تاکید دارد
