مهارت های کنترل خشم و عصبانیت چیست؟
پاسخ:
از دیدگاه روان شناسی خشم و غضب در واقع، یک حالت نفسانی و درونی است. حالتی که آدمی را وادار به رفتاری پرخاشگرانه و غلبه و انتقام نسبت به دیگری می‌کند. البته اصل «قوۀ غضب» در انسان وجود دارد و در حفظ و بقای وی نقش به سزایی ایفا می‌کند. اما این قوه نیز مانند دیگر قوای نفسانی باید کنترل و در مسیر درست از آن استفاده شود و از افراط و تفریط نسبت به آن دوری شود. زیرا افراط در آن موجب ناکارآمدی فکر و عقل می شود و خطرها و خسارت های جبران ناپذیری را در پی دارد. تفریط در آن نیز موجب جبن و خواری می شود و از پیامدهای بد آن بی غیرتی و بی تفاوتی نسبت‌به مسئولیت های فردی و اجتماعی است. البته بحث ما در این جا بیشتر مربوط به جنبۀ افراطی غضب (عصبانیت) است.
راهکارهای کنترل خشم
کنترل خشم و رام کردن نفس در غضب، راه های آسانی دارد. چرا با بهره گیری از این راهکارها برای بهتر شدن خود استفاده نکنیم؟ می توانیم یکی از موارد زیر را تمرین کنیم و به طور خودکار در هنگام عصبانیت آن را به طور عادت انجام دهیم و از این صفت ناپسند رها شویم:
به جسم خود آرامش دهید
1 . هنگامی‌که عصبانی می شوید، در خودتان یک تغییر حالت فیزیکی ایجاد کنید. مثلاً مقداری قدم بزنید و سعی کنید در آن لحظات تصمیم نگیرید و اگر آب در دسترس شماست، مقداری آب خنک میل کنید و دست و صورت خود را با آن شست و شو دهید.
2 . اگر امکان دارد هنگام عصبانیت یا بی حوصلگی و کسالت، یک دوش آب ولرم بگیرید.
3. چندلحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید. همۀ ماهیچه های خود را شل کنید تا آرامش عضلانی پیدا کنید. فکر خود را از آن چه که موجب عصبانیت شما شده است منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید.
افکار خود را مدیریت کنید
4 . به خودتان تلقین کنید که اتفاق خاصی نیفتاده است.
5. همیشه فضای ذهنی و روانی خود را برای شنیدن و دریافت رفتارهای نا به جا و خلاف انتظار آماده سازید. به این معنا که همیشه انتظار داشته باشید دیگران با شما به بدترین شکل برخورد کنند. اگر کسی مدتی چنین کند، به‌تدریج صفت حلم در او به وجود می آید و افزون بر این، حسن خلق نیز برای او حاصل می شود و خود را برای تحمل آن آماده می کند.
6 . اگر گاهی سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نا به جا از شما سر زد، به سرعت خود را سرزنش و حتی در لفظ، اظهار پشیمانی کنید و وعده ها و قول های خود را در ذهن خویش حاضر سازید.
رفتار فروتنانه را تمرین کنید
7. به رفتارهای متواضعانه – همانند تقدم در سلام، ابراز ارادت به کوچک ترها، مصافحه و احوال پرسی، تفریح و صحبت با دیگران – اقدام کنید.
8 . ذکر «لا حول و لا قوة الا باللَّه» را زیاد بر زبان جاری سازید و سورۀ «والعصر» را زیاد بخوانید. تکرار اذکار «استغفراللَّه ربی و اتوب الیه» و «اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم» نیز مفید است.
امام صادق (ع) فرمودند: «خداوند به برخی از انبیا وحی کرد: ای فرزند آدم، در وقتی که غضبناک گردیدی مرا یادکن تا من هم تو را در وقت غضبم یاد کنم و تو را هلاک نسازم؛»[1] بنابراین یاد خدا افزون بر اینکه آتش خشم را خاموش می کند، موجب آرامش انسان می شود و در قیامت نیز آثار مثبتی به دنبال دارد.
9. وقتی که با امور عصبانیت آفرین رو به رو هستید، برای مدتی (حدود 10 تا 15 دقیقه) راه دریافت های حسی خود را سد سازید. برای مثال جلوی گوش های خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافت های عصبانیت تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند.
از افراد سمی دوری کنید
12. گر رفتار یا صفتی که در شخصی هست که موجب عصبانیت شما شده، آن را شوخی تلقی کنید. به شکلی خود را از تیررس او دور در نظر بگیرید. یعنی از در نظر گرفتن خویش به عنوان مخاطب رفتارهای دیگران پرهیز کنید. مثلاً از مشاهدۀ کسی که فحش می دهد با خود بگویید مخاطب او من نیستم. در این هنگام، از صحنه دور شده و راه دریافت های حسی را سد سازید تا بیشتر مورد هجوم قرار نگیرید.
11. بیشتر با افراد حلیم، صبور، غیرعصبی و خوش مشرب معاشرت کنید و حرف شنوی از افراد تندمزاج نداشته باشید و از دوستی با آن ها بپرهیزید.
با رعایت موارد بالا در برنامه ای منظم، و نمره دادن به عملکرد خود، سعی در تقلیل موارد تخلف داشته باشید و همت خود را به افزایش صبر و تحصیل سعه صدر معطوف بدارید.[2]
ارحاعات:
[1]. محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق، ج 73، ص 276.
[2]. ر.ک. مهدی فتحی و حسن عطائی‌راد، مهارت کنترل خشم، مشهد، شهیدی‌پور، 1392، ص 10-30.
برگرفته از کتاب پرسمان معرفتی 2، قم، زمزم هدایت، 1402، ص 118-117.
نحوه كنترل «غضب» در كلام امام علي(ع)
من چگونه می توانم خشم خودم را کنترل کنم ؟
