یاد خدا چگونه می‌تواند دل انسان را آرام کند و چه اثرات ارزشمندی بر زندگی انسان دارد؟

 موانع ذکر خدا چیست؟

پاسخ

آثار ذکر و موانع ذکر

ذكر خدا و يادآورى صفات و نعمت هاى الهى، نياز حياتى براى انسان بودن و انسان زيستن است. ياد خدا نگهبان هويت انسان و پاسدار ارزش هاى معنوى است.

ذكر خدا ريشه صلاح قلب و موجب آبادى وحيات آن و روشن بينى، اطمينان و آرامش دل است. اينك به برخى از آثار ارزنده ذكر خدا مى‏ پردازيم:

الف) آرامش و اطمينان دل

روح انسان ربّانى است،[1] تا با خدا پيوند نداشته باشد، قرار و آرام نمى‏ گيرد، پيوند روح و دل انسان با خدا به وسيله ياد خدا پديد مى ‏آيد و برقرار مى‏ ماند.

علّت اصلى اضطرابها و آشفتگى‏ هاى روانى، خستگي ها و افسردگي هاى روحى انسان دوره صنعتى، غفلت از ياد خدا است. براى آرامش دل بايد به ياد خدا روى آورد: «الا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (رعد، آيه 28)؛ آگاه باشيد كه با ياد خدا دلها آرام مى ‏گيرند».

ب) توجه خدا به انسان

در صورتى كه انسان به ياد خدا باشد، خدا نيز به ياد اوست و توجه خداكه مدير و مدبّر همه امور است به انسان همه مشكلات جسمى و روحى او را برطرف مى ‏سازد،

خداوند مى‏ فرمايد:

«فَاذْكُرُونى‏ اذْكُرْكُمْ (بقره: 152)؛ به ياد من باشيد تا به ياد شما باشم».

پ) رستگارى

قرآن كريم مى ‏فرمايد: «… وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (جمعه: 10)؛ زياد به ياد خدا باشيد، اميد است رستگار شويد».

موانع ذكر

در آيات قرآن و روايات اسلامى موانعى چند، كه انسان را از ياد خدا باز مى‏ دارد به چشم مى‏ خورد. دراينجا به ذكر برخى از آنها بسنده مى‏ كنيم:

الف) دل مشغولى و الهاء

الهاء به معناى مشغول ساختن دل و ذهن وغفلت از خداست. قرآن كريم مى‏ فرمايد: «الْهيكُمُ التَّكاثُرُ (تکاثر:1)؛ تكاثر شما را به غفلت از ياد خدا دچار ساخته است.

ب) اموال واولاد

گاهى اموال و اولاد انسان را از ياد خدا باز مى‏ دارند. قرآن‏ كريم به مؤمنان چنين هشدار مى ‏دهد:

«يا ايُّهَاالَّذينَ آمَنُوا لا تُلْهِكُمْ امْوالُكُمْ وَ لا اوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِاللَّهِ ( منافقون: 9)؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد، اموال و اولادتان شما را از ذكر خدا غافل نكند.

پ) آرزوهاى طولانى

گاهى آرزوهاى دراز انسان را به خود مشغول مى ‏سازد و در نتيجه از ياد خدا بازش مى ‏دارد. خداى تعالى درباره كافران به رسولش خطاب كرده مى ‏فرمايد: «ذَرْهُمْ يَأْكُلُوا وَ يَتَمَتَّعُوا وَيُلْهِهِمُ الْامَلُ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ

(حجر: 3)؛ آنها را رها كن تا بخورند و بهره ببرند و آرزوهايشان آنان را مشغول سازد سپس در آينده خواهند فهميد»

ت) دوستان گمراه

اسلام توصيه كرده كه پيروانش با هر كس طرح دوستى نريزند؛ زيرا اين امر انسان را از راه حق و ياد خدا باز مى‏ دارد.

از اين رو، قرآن كريم مى‏ فرمايد:

 «فَاعْرِضْ عَمَّنْ تَوَلَّى عَنْ ذِكْرِنا وَلَمْ يُرِدْ الَّاالْحَيوةَ الدُّنْيا (نجم: 29)؛ از كسى كه از ياد ما روى گردانيده و جز زندگى دنيا خواسته‏اى ندارد، روى گردان».

از حضرت عيسى عليه‏ السلام نقل شده كه فرمود:

«با كسى همنشينى كنيد كه ديدنش شما رابه ياد خدا مى‏اندازد».[2]

ث) پيروى ازهواى نفس

حضرت على عليه ‏السلام فرمود:  «لَيْسَ فِى الْمَعاصى‏ اشَدُّ مِنْ اتِّباعِ الشَّهْوَةِ، فَلا تُطيعُوها فَتَشْغَلَكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ[3] درگناهان، چيزى سخت ‏تر از پيروى شهوت نيست، پس از آن پيروى نكنيد كه شما را از ياد خدا باز مى ‏دارد.

ج) چشم چرانى كردن

على (ع) فرمود: «لَيْسَ فِى الْجَوارِحِ اقَلُّ شُكْراً مِنَ الْعَيْنِ، فَلا تُعْطُوها سُؤْلَها فَتَشْغَلَكُمْ عَنْ ذِكْرِاللَّهِ[4]

در بين اعضا كم سپاس تر از چشم (عضوى) نيست، پس خواسته‏ هايش را به آن ندهيد كه شما را از ياد خدا باز مى ‏دارد».

مقصود اين است كه اگر چشم انسان به هر چه بيفتد دل را به سوى آن متوجه مى ‏سازد و هر چه در پى ديده ‏هاى چشم و خواسته‏ هاى دل بروى سپاس و تقديرى نمى‏بينى، بازهم بر خواسته ‏ها افزوده مى ‏گردد و اين كار انسان را از ياد خدا باز مى ‏دارد. بابا طاهر مى ‏گويد:

          زدست ديده و دل هر دو فرياد             هر آنچه ديده بيند دل كند ياد

نكوهش ترك ذكر خدا

همه مصيبت ها و گرفتاريها بر اثر نفس امّاره شيطانى و غفلت از ياد خدا و عذاب اوست. غفلت از خدا و ترك ذكر، كدورت دل را زياد كرده، نفس و شيطان را بر انسان، مسلّط مى ‏كند و مفاسد را روز افزون كرده، انسان را به ورطه هلاكت مى ‏اندازد.

از اين رو، قرآن مجيد، رويگردانى از ذكر خدا و غفلت از آن بارگاه شريف را سخت مورد نكوهش قرار داده، مى ‏فرمايد: «فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِاللَّهِ (زمر: 22)؛ واى بر سخت دلانى كه ياد خدا در دلهايشان راه ندارد.

همچنين مى ‏فرمايد:

«وَمَنْ يُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذاباً صَعَداً (جن: 17)؛ هر كس از ياد پروردگارش رويگرداند، (خدا) او را به عذابى دشوار دچار سازد.

كسى كه از ياد خدا خوددارى كند، باطنش كور گشته، آيات و جلوه‏ هاى الهى را نمى ‏بيند، زندگى او بى فروغ بوده و در بن بستهاى زندگى پناهگاهى ندارد.

آن كورى باطنى و فراموشى آيات و مظاهر جمال و جلال الهى، در روز قيامت نيز تجسّم پيدا مى‏ كند.

چنانچه قرآن كريم مى ‏فرمايد:

«مَنْ اعْرَضَ عَنْ ذِكْرى‏ فَانَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنْكاً وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ اعْمى‏ (طه: 124)؛ هر كس از يادِ من، روى بگرداند، زندگى اش تنگ شود و در روز قيامت نابينا محشورش سازيم».

قرآن نعمتهاى الهى را به بندگانش گوشزد كرده، آنها را از ترك ذكر وغفلت از آن نهى مى‏ كند و مى‏ فرمايد:

«قُلْ مَنْ يَكْلَؤُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهارِ مِنَ الرَّحْمنِ، بَلْ هُمْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِمْ مُعْرِضُونَ (انبیا:42)؛ بگو: كيست آن كه شما را شب و روز از قهر خداى رحمان حفظ مى‏كند؟ با اين همه از ياد كردن پروردگارشان روى مى‏ گردانند».

همچنين درجاى ديگر مى‏ فرمايد:

«وَلا تَكُونُوا كَالَّذينَ نَسُواللَّهَ فَانْسيهُمْ انْفُسَهُمْ (حشر: 19)؛ از آن كسانى نباشيد كه خدا را فراموش كردند و خدا نيز چنان كرد تا خود را فراموش كنند.

حال كه خداوند الطاف خود را از مادريغ نكرده و هر چيز كه لازم بوده به ما ارزانى داشته، آيا وقت آن نرسيده كه دل به او داده و در برابرش فروتن باشيم، به او پناه بريم تا از بن بست ها و گرفتاري ها، اضطرابها، دلهره‏ ها، پوچي ها، بی هدفیها، بى ‏بندوباري ها و افسار گسيختگي ‎هانجات يابيم.

 «الَمْ يَأْنِ لِلَّذينَ امَنُوا انْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُم لِذِكْرِاللَّهِ …(حدید: 16)؛ آيامؤمنان را وقت آن‏ نرسيده است‏ كه دلهايشان در برابرياد خدا فروهيده شود.

جمع‌بندی

در پاسخ این سوال  سه بخش اصلی توضیح دادیم: آثار ذکر، موانع ذکر، و پیامدهای ترک ذکر. در بخش نخست، بیان می‌شود که یاد خدا نیاز حیاتی انسان است و سرچشمه آرامش، روشن‌بینی، رستگاری، توجه الهی و حیات قلب محسوب می‌شود؛ زیرا روح انسان تنها با اتصال به خدا آرام می‌گیرد.

بخش دوم:

عوامل و موانعی را برمی‌شمارد که انسان را از یاد خدا غافل می‌کنند: دل‌مشغولی‌ها و تکاثر، وابستگی به مال و فرزند، آرزوهای طولانی، دوستی با افراد گمراه، پیروی از هواهای نفسانی و نگاه‌های آلوده. این عوامل، ذهن و قلب را از خدا دور کرده و غفلت را در انسان تقویت می‌کنند.

 بخش سوم متن:

پیامدهای خطرناک ترک ذکر را بیان می‌کند؛ غفلتی که موجب سختی دل، سلطه شیطان، تنگی زندگی، نابینایی معنوی و حتی هلاکت روحی و اخلاقی می‌شود.

قرآن کسانی را که یاد خدا را ترک می‌کنند به‌ شدت نکوهش کرده و هشدار می‌دهد که چنین افرادی هم در دنیا و هم در آخرت دچار خسارت می‌شوند.

در نهایت، خداوند همیشه نعمت و لطف خود را ارزانی داشته و این انسان است که باید با یاد و توجه قلبی، راه آرامش، رشد و نجات خویش را بازیابد.

منابع

[1] . قُلِ الرُّوحُ مِنْ امْرِ رَبّى‏( اسراء، آيه 85) نَفَخْتُ فيهِ مِنْ روُحى‏( حجر، آيه 29).

[2] . حسن ابن شعبه حرانی، تحف العقول، تهران، اسلامیه، 1382، ص 42.

[3] . تمیمی آمدی، شرح غررالحكم و دررالكلم، تهران، دانشگاه تهران ، ج 5، ص 88.

[4] . همان، ج 5، ص 87.

پیوندها

تارنمای انتشارات زمزم هدایت

تارنمای مرکز پاسخگویی به سوالات و شبهات جوابگو

پیام رسان انتشارات زمزم هدایت

مرکز فضای مجازی حقیق در آپارات

پرسش و پاسخ