چرا برای دعا کردن باید مقدمات آن را انجام دهیم؟
آداب دعا کردن
آیا بدون انجام آداب دعا، دعا مستجاب میشود؟ چرا برای دعا کردن باید مقدمات آن را انجام دهیم؟
پاسخ
دعا، یکی از ژرف‌ترین پیوندهای انسان با خالق هستی است؛ رشته‌ای نامرئی که دلِ محتاج و امیدوار بنده را به سرچشمه بی‌نهایت رحمت و قدرت الهی وصل می‌کند.
هرچند دعا، خود نعمتی الهی و گشایش گری روح است، اما در تعالیم اسلامی آمده است که این گفت‌وگوی عاشقانه نیز آدابی دارد؛ آدابی که رعایت آن، دل را نرم‌تر، روح را خاضع‌تر و دعا را به اجابت نزدیک‌تر می‌سازد.
در حقیقت، توجه به این آداب به معنای آماده‌سازی قلب و جان برای دریافت رحمت الهی است. بزرگان دین نیز بارها سفارش کرده‌اند که دعا بدون مقدمه، مانند نامه‌ای است بی‌سلام و مقدمه که شایسته درگاه الهی نیست.
ازاین‌رو، شناخت و عمل به آداب دعا، ضرورتی برای هر مسلمانی است که می‌خواهد با پروردگار خویش صادقانه سخن بگوید و حاجت خود را با قلبی پاک و نیتی خالص عرضه کند.
دعا كردن، آداب مخصوصى دارد كه رعايت آنها موجب مىشود، دعا به اجابت نزديكتر شود و بى توجهى به آنها، چه بسا موجب بى اثر شدن دعا گردد. اكنون آداب دعا را در زير مى آوريم:
آداب دعا
1.گفتن بِسم اللّهِ الرَّحمنِ الَّرحيمِ در اول دعا
رسول خدا صلىالله عليهو آله فرمود: دعايى كه بسم الله الرحمن الرحيم در اوّلش باشد، ردّ نمىشود.[1]
-
تمجيد و ستايش خدا، پيش از دعا
محمدبن مسلم مى گويد: امام صادق عليهالسلام فرمود: در كتاب اميرالمؤمنين عليهالسلام است كه ستايش پيش از دعا و درخواست است. پس هر گاه خدا را خواندى (ودعا كردى) او را تمجيد كن. عرض كردم: چگونه تمجيدش كنم؟ فرمود: مى گويى:
«يامَنْ هُوَ اقْرَبُ الَىَّ مِنْ حَبْلِ الْوَريدِ، يا فَعَّالًا لِمايُريدُ، يامَنْ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ، يامَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْاعْلى، يا مَنْ هُوَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْءٌ»[2]
اى كسى كه از رگ گردن به من نزديكترى، اى كسى كه هر چه را بخواهى، انجام مىدهى واى كسى كه ميان مرد و قلبش حايل مىشوى و اى كسى كه در نظر اندازهاى برتر هستى واى آن كه به مانندش چيزى نيست.
-
صلوات فرستادن، امام صادق عليهالسلام فرمود:
«لا يَزالُ الدُّعاءُ، مَحْجُوباً حَتَّى يُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَالِ مُحَمَّدٍ»[3] دعا پيوسته محجوب است (ميان آن واجابتش حجاب و پرده اى حايل است) تا برمحمد وخاندانش صلوات فرستاده شود.
دعاهاى ائمه عليهم السلام معمولًا همراه با ذكر صلوات برمحمد وآل محمد و تكرار صلوات است.
-
شفيع قرار دادن انبيا، اوليا وصالحان
-
اقرار به گناه و تقصير
هر قدر انسان عابد و متقى باشد باز هم از انجام تكاليف بندگى بطور كامل ناتوان است تا چه رسد به عامه انسانها كه پر از لغزش و خطايند.
-
فروتنى در درگاه خدا
با گشودن و بالابردن دستها به سوى آسمان و گريه وزارى كردن.
-
خواندن دو ركعت نماز قبل از دعا.
-
كوچك نشمردن دعا و بزرگ نشمردن حاجت.
-
عالى بودن همّت درخواستهها. «3»
-
عموميت دادن به دعا
يعنى براى همه دعا كردن، امام صادق (ع) از رسول خدا صلىالله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود: هر گاه يكى از شما دعا كند بايد آن را عموميت دهد و همه را دعا كند؛ زيرا آن به اجابت نزديكتر است.[4]
-
پنهان كردن دعا
خداى متعال در قرآن مىفرمايد: «ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً …» (اعراف:55) خداى خود را با حالت زارى و پنهانى بخوانيد.
-
اجتماع براى دعا
جاهايى كه دعا كردن از ريا و خودنمايى ايمن بوده، بهتر است به صورت دسته جمعى باشد؛ زيرا در قبولى آن مؤثرتر است. امام صادق عليهالسلام فرمود: هرگاه پيش آمدى، پدرم را غمگين مىكرد، زنان و كودكان را جمع كرده، سپس دعا مىكرد و آنان آمين مىگفتند.[5]
13.حسن ظن داشتن به اجابت دعا
امام صادق (ع) فرمود: هرگاه دعا كردى از عمق دل توجه كن و گمان تواين باشد كه حاجتت بر درخانه است.[6]
-
دعا كردن در زمانها و احوال مناسب
زمانها و احوالى كه دعا كردن در آنها، به اجابت نزديكتر است، عبارتند از:
دعا بعد ازنمازهاى واجب، هنگام اذان، اوّل ظهر، هنگام قرائت قرآن، وزيدن بادها و آمدن باران، رقّت قلب، درميدان جنگ، درنماز وتر، سحرها و بعد از سپيده صبح و …. دعا كردن بويژه در سحرگاهان از اهميت خاصى برخوردار است.
از مردى به نام «عُمَربن اذَيْنَه» نقل شده كه گفت: از امام صادق عليهالسلام شنيدم كه فرمود: همانا در شب ساعتى است كه درك نكند آن را بنده مسلمانى كه در آن نماز گزارد و خداى بزرگ را در آن ساعت بخواند، مگر اينكه اجابت مى شود و اين ساعت در هر شب هست.
عرض كردم: خدايت خير دهد، بفرماييد آن، چه ساعتى از شب است؟ فرمود: هنگامى كه نيمى از شب بگذرد و آن ساعت وقتى است كه يك ششم از ابتداى نيمه دوم شب بگذرد.[7]
-
اصرار و پافشارى در دعا
امام صادق (ع) از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود:
«خدا رحمت كند بندهاى را كه از خداى بزرگ حاجتى بخواهد و درخواستن از آن، پافشارى كند خواه اجابت شود و يا اجابت نشود، سپس اين آيه را تلاوت كرد:
«وَادْعُوا رَبّى عَسى الَّا اكُونَ بِدُعاءِ رَبّى شَقِيّاً» (مریم:48) دعا مىكنم به درگاه پروردگار خود، شايد به وسيله دعاى پروردگارم تيره بخت نباشم. «3»
-
دعا كردن يا گريه وزارى
خدا دوست دارد انسان در درگاه او خشوع كند و اوج خشوع، لرزش دل انسان در برابر خداست و حاصل آن اشك و آه. در قرآن بندگان خوب خود را چنين توصيف مى كند.
«وَيَخِرُّونَ لِلْاذْقانِ يَبْكُونَ وَ يَزيدُهُمْ خُشُوعاً» (اسرا:109)؛ چهره بر خاك مىمالند و مىگريند و بر خشوع آنان مى افزايد.
در سيره پيامبر، امير مؤمنان و ساير امامان معصوم و بزرگان دين نقل شده كه گريه و زارى فراوان در درگاه خدا داشته اند. اگر دل بشكند و اشك جارى شود اميد استجابت دعا بسيار زياد است.
از خدا چه بخواهيم؟
در تعاليم اسلام سفارش شده كه انسان درخواست هاى خود همتى والا و بلند داشته باشد و همواره در جهت خشنودى خدا قدم برداشته و از درگاهش، سلامتى دين و ايمان، حفظ و پايدارى اسلام و نظام اسلامى، حسن توفيق، زندگى سعادتمندانه، عاقبت به خيرى، برخوردارى از درجات شهدا، محشور شدن با پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله و خاندان پاكش و مانند آن را طلب كند و براى چيزهاى بى ارزش و يا كم ارزش دنيا و نيز براى كارهاى حرام يا نشدنى و غير ممكن، دعا نكند.
نقل شده است كه مردى نزد رسول خدا (ص) آمد و بعد از عرض سلام گفت:
يا رسول اللّه! آيا مرا مى شناسى؟ پيامبر فرمود: توكيستى؟ مرد گفت: من صاحب آن منزلى از طائف هستم كه در جاهليت، در فلان روز، به خانه من آمدى و من تو را گرامى داشتم.
رسول خدا (ص): فرمود: مرحبا به تو! حاجتت را از من بخواه. آن مرد گفت: دو هزار گوسفند، همراه چوپان مى خواهم! رسول خدا (ص) حاجتش را بر آورده، سپس به اصحاب خود فرمود:
چه مى شد اگر اين مرد مانند آن پيره زن بنى اسرائيل از من چيز مهمّى درخواست مى كرد؟
(نقل شده كه حضرت موسى (ع)، از پيره زنى پرسيد: قبر حضرت يوسف (ع) كجاست؟ پير زن گفت: نمى گويم، مگر اينكه ضمانت كنى در روز قيامت، در بهشت و در درجه تو باشم!!!)[8] همچنين از مردى به نام «رَبيعة بن كَعب» نقل شده كه گفت: روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود: اى ربيعه! تو هفت سال به من خدمت كردى، آيا حاجتى ازمن نمى خواهى؟
گفتم: يا رسول الله! به من مهلت بده، تا فكركنم، چون شب را، صبح كردم، نزد حضرت رفتم، فرمود: اى ربيعه حاجتت را بگو؟ گفتم: از خدا مى خواهم كه مرا همراه تو، وارد بهشت كند.
رسول خدا (ص) فرمود: چه كسى اين را به تو تعليم داده؟ گفتم: يا رسول الله كسى به من تعليم نداده و لكن پيش خودم فكر كردم و گفتم: اگر مالى بخواهم، خواه ناخواه نابود مى شود واگر طول عمر يا اولاد بخواهم، (باز) عاقبتش مرگ است. سپس رسول خدا (ص) ساعتى سرمباركش را پايين انداخته، بعد فرمود:
من اين كار را ميكنم، پس تو هم بازياد سجده كردن يارى ام كن.[9]
دعا در احادیث امیرالمومنین
اینکه از خداوند چه بخواهیم در بیان امیرالمومنین آمده است در ادامه به چند نمونه اشاره میکنیم:
«سَلُوا اللَّهَ الْعَفْوَ وَالْعافِيَةَ وَحُسْنَ التَّوْفيقَ» [10] از خدا آمرزش گناهان، سلامت و حسن توفيق را بخواهيد.
«نَسْأَلُ اللَّهَ سُبْحانَهُ مَنازِلَ الشُّهَداءِ وَمَعايَشَةَ السُّعَداءِ وَمُرافَقَةَ الْانْبِياءِ وَالْابْرارِ»[11] از خداى سبحان مرتبه شهيدان، زندگانى نيكبختان و رفاقت پيمبران و نيكوكاران را درخواست مىكنيم.
«هَبِ اللَّهُمَّ لَنارِضاكَ وَاغْنِنا عَنْ مَدِّالْايْدى الى سِواكَ»[12]خداوندا! خشنودى خود را به ما ببخش و ما را از دراز كردن دستها به سوى غير خود بى نياز گردان.
جمع بندی
دعا كردن آدابى دارد كه بعضى از آنها عبارتند از:
بسم الله گفتن در اوّل دعا، ستايش كردن خدا، صلوات فرستادن، … عالى بودن همّت در دعا، دعاكردن در زمانها و احوال مناسب بويژه در سحرگاهان و هنگام رقّت قلب، پافشارى در دعا و مانند آن.
درتعاليم اسلام سفارش شده كه انسان در خواست هايش همّت عالى داشته باشد. براى مثال، رضا وخشنودى خدا، حفظ اسلام و نظام اسلامى، سلامتى دين وايمان، عاقبت به خيرى، همنشينى و محشور شدن با پيامبران، اولياى الهى وانسانهاى نيكوكار ومانند آن را طلب كند.
منابع
[1] . محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، تهران، المکتبه الاسلامیه، 1386، ج 93، ص 313.
[2] . محمد بن یعقوب کلینی، اصول كافى، بیروت، دارصعاب و دارالتعارف، 1401 ق ج 4، ص 236.
[3] . همان، ج 4، ص 247.
[4] . همان، ج 4، ص 242.
[5] . همان، ج 4، ص 242.
[6] . همان، ص222.
[7] . همان، ج 4، ص 228.
[8] . محمد محمدی ری شهری، ميزان الحكمه، قم، دارالحدیث، 1386، ج 3، ص 264، به نقل از تفسير نورالثقلين، ج 2، ص 474.
[9] . همان، ص 264، به نقل از بحارالانوار، ج 93، ص 327.
[10] . تمیمی آمدی، شرح غررالحكم و دررالكلم، تهران، دانشگاه تهران، ج 4، ص 137.
[11] . همان، ج 6، ص 189.
[12] . همان، ص 212.
پیوندها
مرکز فضای مجازی حقیق در آپارات
پرسش و پاسخ
سوالات متداول درباره آداب دعا کردن
زیرا آداب دعا دل را آماده و خاضع می‌سازد و دعا را به اجابت نزدیک‌تر می‌کند؛ همان‌گونه که نامه‌ای بدون مقدمه شایسته درگاه الهی نیست.
ممکن است، اما در روایات آمده است که بی‌توجهی به آداب، چه بسا موجب بی‌اثر شدن دعا گردد و رعایت آنها راه اجابت را هموارتر می‌سازد.
آغاز با «بسم‌الله»، ستایش خداوند، فرستادن صلوات بر پیامبر و اهل‌بیت، فروتنی و خشوع، دعا در زمان‌های خاص مانند سحرگاهان، و داشتن همت بلند در خواسته‌ها.
