آثار دروغ گویی

دروغ در زندگی چه تأثیری دارد؟ آیا می توان از آن اجتناب کرد؟

پاسخ:

دروغ گویی و کذب یکی از عوامل فزایندۀ نابهنجاری‎ها و گناهان در فرد و جامعه است. هرچند هنجارشکنی و گناه، ریشه در علل و عوامل دیگری دارد، ولی افزایش گرایش فرد به گناه را می‎بایست در دروغ‎گویی انسان دانست.

امام خمینیŠ (ره)، درباره دروغ و آثار سوء آن می فرمایند:

گاهی شود که به‎واسطۀ کشف یک دروغ، انسان به‎طوری از درجۀ اعتبار پیش مردم ساقط می‎شود که تا آخر عمر جبرانش را نتوان کرد. خدا نکند کسی معروف شود به ‎دروغ‎گویی که هیچ‎چیز شاید بیشتر از این به حیثیت انسان لطمه نمی‎زند؛ افزون‎بر این‎ها، مفاسد دینی و عقوبات اخروی آن نیز بسیار است.^[1]

مضرات دروغ در یک تقسیم به آثار فردی و اجتماعی و آثار فردی نیز به دو بخش جسمی و روحی (و معنوی) تقسیم‎پذیر است:

آثار روحی دروغ

تاثیرات منفی دروغ بر روح فرد عبارت است از:

1. دروغ‎گویی بر مغز و بدن افراد تأثیرگذار است؛ پس از دروغ گفتن فرد دچار استرس ناشی از دروغ‎گویی می‎شود و می‎کوشد در مقابل فردی که به وی دروغ گفته رفتاری جدید را برنامه‎ریزی کند که می‎تواند رفتار محبت‎آمیز و مهربانی بیش‎ازحد در رویارویی با فرد باشد؛
2. پس از گذشت مدتی، شخص دروغ‎گو دچار عذاب وجدان می‎شود و می‎کوشد خود را از فردی که به او دروغ گفته است پنهان کند و عذاب وجدان ممکن است تا چندروز برنامۀ آیندۀ خواب فرد دروغ‎گو را مختل کند. همچنین، در روایات به آثار سوء معنوی دروغ اشاره‎شده است.

آثار سوء معنوی دروغ

 انسان مرده

بعضی از روایات، دروغ‎گو را با مرده یکسان دانسته و می‎فرماید:

اَلْکذّابُ وَ الْمَیتُ سَواءٌ فَاِنَّ فَضیلَةَ الْحَی عَلَی الْمَیتِ اَلثِّقَةُ بِهِ، فَاِذا لَمْ یوْثَقُ بِکلامِهِ بَطَلَتْ حَیاتُهُ.^[2] دروغ‎گو با مرده برابر است؛ زیرا فضیلت زنده بر مرده اعتمادی است که انسان به او دارد و هنگامی‎که به سخن کسی اعتمادی نباشد، گویی زندگی او باطل‎شده است.

دوری از فرشتگان

امام رضا† در حدیثی، دروغ را سبب دوری فرشتگان از انسان دانسته می‎فرماید:

اِذا کذِبَ الْعَبْدُ کذْبَةً تَباعَدَ المَلَک مِنْهُ مَسیرَةَ میل مِنْ نَتِنِ ماجاءَبِهُ. هنگامی‎که انسان دروغی بگوید به‎خاطر بوی بدی که از عمل او برمی‎خیزد به‎اندازۀ یک میل فرشته از او دور می‎شود.

ترک نماز شب

امام صادق† در حدیثی، دروغ را سبب محرومیت انسان از نماز شب دانسته و می‎فرماید:

اِنَّ الرَّجُلَ لَیکذِبُ الْکذْبَةَ فَیحرَمُ بِها صَلاةَ الْلَیلِ، فَاِذا حُرِمَ صَلاةُ اللَیلِ حُرِمَ بِها الرِّزْق. گاه انسان دروغی می‎گوید و از نماز شب محروم می‎شود و هنگامی‎که از نماز شب محروم می‎شود از روزی [وسیع] محروم می‎گردد.

مانع قبولی دعا

امام صادق† در حدیثی، دروغ را مانعی در برابر قبولی بعضی از عبادات دانسته، همان‎گونه‎ که دربارۀ روزه‎داران می‎فرمایند:

فَاِذا صُمْتُمْ فَاحْفَظُوا اَلْسِنَتَکمْ عَنِ الْکذْبِ وَ غَضُّوا اَبْصارَکمْ. هنگامی‎که روزه می‎گیرید زبان را از دروغ حفظ کنید و چشمان خود را [از نگاه گناه‎آلود] فروگیرید.

این حدیث دلیل بر آن است که این‎گونه اعمال از ارزش روزه می‎کاهد. دیگر اینکه دروغ‎گفتن گاه سبب قطع برکات الهی از انسان می‎شود، چنان‎که امام علی بن موسی‎الرضا† در حدیثی می‎فرمایند: «اِذا کذِبَ الْوُلاةُ حُبِسَ الْمَطَرُ؛ هنگامی‎که زمامداران دروغ بگویند باران قطع می‎شود.»

در روایات آثار دیگری برای دروغ بیان‎شده که ممکن است دارای جنبه‎های معنوی، اجتماعی و ظاهری باشد، از آن جمله روایات متعددی که دروغ را سبب کاهش روزی انسان و فقر و تنگدستی معرفی کرده‎اند. در حدیثی امیرمؤمنان، علی†، می‎فرمایند: «اِعْتِیادُ الْکذْبِ یورِثُ الْفَقْرُ؛^[3] عادت‎کردن به ‎دروغ‎گویی سبب فقر و تنگدستی است.» رسول اکرمˆ دراین‎زمینه می‎فرمایند: «اَلْکذْبُ ینَقِّصُ الرِّزْقَ؛^[4]دروغ از روزی انسان می‎کاهد.» این کاهش رزق ممکن است از آثار زیان‎بار معنوی و یا از آثار ظاهری و اجتماعی دروغ باشد؛ چراکه دروغ‎گو اعتماد مردم را از دست می‎دهد و با از دست دادن اعتماد عمومی، فعالیت اقتصادی او محدود می‎شود و همین امر سبب نقصان رزق و روزی او می‎شود.

آثار جسمی

تاثیرات منفی دروغگویی بر جسم فرد عبارت‎اند از:

1. استرس ناشی از دروغ‎گویی نیز ممکن است تبعات جسمی به همراه بیاورد، که اختلال در سلامتی فرد، ازجمله بالارفتن فشارخون، سردرد، پشت‎درد و کاهش گلبول‎های سفید خون « که براثر مبارزه با این بیماری تعدادشان کاهش می‎یابد» ازجملۀ این بیماری است.
2. فردی که دروغ می‎گوید برای برملانشدن دروغ انرژی مصرف می‎کند و به‎همین‎خاطر، فرد در بعضی مواقع خشمگین، افسرده و عصبانی خواهد شد. این احساسات روی سیستم گوارشی فرد نیز تأثیر می‎گذارد و نتیجه هم چیزی نیست جز ناراحتی معده، تهوع و گرفتگی عضلات.

آثار اجتماعی

دروغ، آثار سوء و منفی اجتماعی بسیاری دارد که به گوشه‎ای از آن‎ها اشاره می‎کنیم:

1. دروغ‎گویی باعث رسوایی و ازدست‎دادن پایگاه اجتماعی و اعتماد مردم می‎شود؛
2. دروغ انسان را به نفاق می‎کشاند؛
3. عادت‎کردن به ‎دروغ‎گویی سبب فقر و تنگدستی است.

[1]. سید روح‎الله موسوی خمینی، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ، 1378، ص 471.

[2]. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، تصنیف غررالحکم و دررالکلم،تصحیح مصطفی درایتی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی 1366، ص 220.

[3]. محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، الخصال، تصحیح علی‎اکبر غفاری، قم، جامعۀ مدرسین، 1363، ج 2، ص 505.

[4]. ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش، 1382، ص 373.

برگرفته از کتاب پرسمان معرفتی بصیرتی 2، نشر زمزم هدایت، قم، 1402، ص 103-101

دروغ گویی و آثار دروغ گویی https://noo.rs/mj2vC

دروغ مصلحتی

توریه

چرا بعضی زنان دروغ میگویند

قسم دروغ و کفاره آن