راهکارهای جلوگیری از تسلط شیطان بر انسان چیست؟
پاسخ:
شیطان تاثیر بسیاری در انحراف از مسیر بندگی و دور کردن انسان از خدا دارد. نقش نفس انسان در این باره کم نیست، اما نقش شیطان بسیار پررنگ است. برای این که بهره وری بیش تر از فیوضات خدا و قرار گرفتن در دایره رحمت او، نیاز به دانستن راه هایی است که ما را به هدف نزدیک می کند. قرآن کریم برای مقابله با تهدیدهای مداوم شیطان و جلوگیری از تسلط شیطان، راهکارهای مؤثّر و روشنی دارد. برخی از آنها عبارت اند از:
۱- توبه
نخستین گام برای مقابله با شیطان، پاکسازی خود از آلودگی هایی است که شیطان در انسان ایجاد کرده است. بهترین عملی که گناهان را می شوید، ازنظر قرآن، توبه است. دل را باید از زنگارها زدود تا نور الهی بتواند در آن جای گیرد. نخستین اقدامی که شیطان به واسطۀ آن آدم را به لغزش کشاند، با توبه جبران شد. خدا در قرآن در این باره می فرماید: «فَتَلَقَّی آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (بقره: ۳۷)، سپس آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت؛ (و با آنها توبه کرد) و خداوند توبۀ او را پذیرفت؛ چراکه خداوند توبهپذیر و مهربان است».
۲- ذکر و یاد خداوند
ذکر و یاد خداوند یکی از اعمالی است که، ازنظر قرآن حدّ معیّنی ندارد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا (احزاب: 41). ای کسانیکه ایمان آورده اید، خدا را بسیار یاد کنید». به دلیل اینکه عوامل غفلت در زندگی مادّی بسیار فراوان است و تیرهای وسوسۀ شیاطین ازهرسو به طرف انسان پرتاب می شود، برای مبارزه با آن راهی جز «ذکر کثیر» نیست. «ذکر کثیر» به معنی واقعی کلمه، تنها ذکر با زبان نیست، بلکه توجّه قلبی همیشگی به خداوند با تمام وجود است.
۳- تقوا و خلوص
تقوا سپری محکم است که می تواند انسان را از وسوسه های شیطان در امان نگه دارد. برای پیشگیری و مقاومت در برابر هجمه شیطان باید در مسیر زندگی دژ استواری بنا نهاد تا از نفوذ تیرهای زهرآگین وسوسه اش در امان بود. این قلعۀ حصین چیزی جز تقوا نیست: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ (آل عمران: 102)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، آنگونه که حق تقوا و پرهیزکاری است، از خدا بپرهیزید!» حقّ تقوا عبارت است از عبودیّت خالص که آمیخته به باطل و فاسدی از سنخ خودش، مانند هوای نفسانی نباشد.[1]
۴- استعاذه
حضرت یوسف (ع) از طریق استعاذه و با ذکر «مَعَاذَ اللّهِ» (یوسف: ۲۳) از شر شیطان به خدا پناه برد. فرمود: «پناه می برم به خدا!» و این گونه از شرّ شیطان رهایی یافت. حتّی خداوند هنگام خواندن قرآن به پیامبرش سفارش میکند که از شرّ شیطان رجیم به او پناه برد: «فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ (نحل: ۹۸)؛ هنگامی که قرآن می خوانی، از شرّ شیطان مطرود به خدا پناه ببر!»
فایده پناه بردن به خداوند این است که شیطان بر کسانی که ایمان آورده اند و به پروردگارشان توکّل کرده اند، نفوذ و سلطه ای ندارد و با پناه بردن به خدا، در انسان این حالت تحقّق پیدا میکند.
۵- توکّل
توکّل به خداوند متعال به همراه ایمان راسخ، مانع تسلّط شیطان خواهد بود: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَی الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (نحل:۹۹)؛ چراکه او بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل می کنند، تسلّطی ندارد.» توکّل از لوازم ایمان است و عبارت از اعتماد قلبی و وابستگی به نیروی قاهری است که هیچ قدرتی نمی تواند بر آن غلبه کند.
بهترین راه مقابله با تهدید شیطان ازنظر قرآن، پناه جستن به خداوند متعـال است که از طریق ذکر مداوم ذات حق امکان پذیر است. این امر زمانی مؤثّر واقع می شود که انسان به خدای متعال ایمان داشته است و تقوای او را پیشه کند. با توبۀ واقعی، قلب خود را از زنگار معصیت و غبار گناه پاک ساخته، با اطاعت و بندگی خداوند آن را صیقل دهد. همچنین دست نیاز به درگاه ربوبی دراز کند و با دعا و تضرّع سَر به آستان دوست نهد تا زمینه را برای کسب فیوضات خداوندی فراهم کند.
ارجاعات:
[1]. ر.ک. سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسلامی، 1374، ج 3، ص 367 ـ 368.
[2]. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، غررالحکم و ذررالکلم، تصحیح مصطفی درایتی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی 1366، ص 302.
[3]. همان.
[4]. همان.
[5]. همان.
[6]. همان، ص 303.
[7]. همان.
[8]. همان، ص 65.
[9]. محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق، ج 68، ص 428.
[10]. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، همان، ص 303.
[11]. علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، قم، دارالحدیث، 1376، ص 531.
