گاهی با خودم فکر میکنم که باید به فلان نقطه برسم اما مردد می شوم که این فکرها خیال و آرزوی باطل است یا امیدواری درست?
ممکن است به این پرسش من پاسخ دهید که تفاوت امیدواری با خیال پردازی چیست؟
با تشکر از پرسش خوب شما، بهطور کلی میتوان امید و آرزو را به امید و آرزوی کاذب، ناشدنی و نامعقول و امید و آرزوی صادق، شدنی و معقول تقسیم کرد.
شهید مطهری مینویسد:
معمولاً افرادى كه از لحاظ روح و روان، سالم و بانشاط هستند و انحرافى پيدا نكرده اند، كمتر به تخّل و بههمبافتن آرزوهاى دور و دراز و نامعقول مى پردازند و هميشه عملى فكر مى كنند و عملى آرزو مى كنند؛ يعنى آرزوهاى آنها در جهت همان مدارى است كه در زندگى دارند؛ روى بال و پر خيال نمى نشينند و آرزوى امور ناشدنى را نمى كنند.
ولى افراد ضعيف كه نشاط عمل ندارند و در وجودشان همت و ارادهاى موجود نيست، بيشتر بر مركب سريعالسير خيال سوار مى شوند و با خيالات، خود را سرگرم مى سازند و كمتر به عمل و فعاليت توجه مى كنند و بهاصطلاح دينى، مبتلا به «طول امل» مىشوند و آرزوهاى نامعقول مىكنند.[1]
امید و خیال پردازی
در گنجینۀ معارف اسلامی، از امید و آرزو بی جا که پشتوانۀ عقلانی ندارد، به «طولُ الأمل: آرزوهای دور و دراز» تعبیر و نکوهش شده است؛ امام علی علیه السلام فرمودند:
إِيَّاکَ وَ طُولَ الْأَمَلِ فَكَمْ مِنْ مَغْرُورٍ افْتَتَنَ بِطُولِ أَمَلِهِ وَ أَفْسَدَ عَمَلَهُ.[2]
از آرزو های دور و دراز برحذر باشید؛ چهبسا افراد مغروری که به آرزو های دراز فریفته شدند و عمل خویش را فاسد کردند.
باید مرز بین امیدواری و خوشخیالی را بهخوبی شناخت تا یکی جای دیگری قرار نگیرد.
امیدواری با فعالیت و تلاش همراه است؛ باغبانی را مجسم کنید که در ذهن خود، ثمرات و نتایج کارش را که باغستانی سرسبز و آباد است تصور میکند و آن را مطلوب میبیند؛ ازاینرو، در او نوعی دلدادگی پدید میآید و آرزو داشتن چنین باغی را میکند و برای تحقق آن، به فعالیت و کوشش میپردازد.
جوانی که بدون تلاش در انتظار پذیرش در دانشگاه و کسب مدارج علمی است، یا بدون حرفهآموزی در جستجوی رسیدن به موفقیت در حرفه و شغلی است، درحقیقت به خیالپردازی افراطی روی آورده و از امید واقعی فاصله گرفته است.
امیدواری همراه با تلاش، میتواند عاملی برای پیشرفت و ترقی انسان باشد.
جوانی که بدون حرکت و تلاش، امید بیجا و آرزو بیپایه دارد، خانهای کاغذی در برابر باد و باران میسازد و هرگز به جایی نمیرسد.
این موضوع در معنویات نیز صادق است؛ رسول اکرم صلی الله فرمودند:
«أَحْمَقُ الْحَمْقَى مَنِ اتَّبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهَا وَ تَمَنَّى عَلَى اللَّهِ الْأَمَانِیَّ؛[3] نادانترین نادانان کسی است که از هوای نفس خود پیروی کند و از خداوند انتظار بهشت داشته باشد»؛ پس، باید گستردگی دایرۀ امیدها و آرزو را متناسب با میزان تلاشهایمان تعریف کنیم.
همچنین، بازیابی و تشخیص امیدهای واهی و کاذب از امیدهای واقعی و صادق، ضروری و اجتنابناپذیر است.
منابع
[1]. مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 22، ص150.
[2]. عبدالواحدبن محمد تمیمی آمدی، غررالحکم، ص71-72.
[3]. محمدباقر مجلسی، بحالانوار، ج 89، ص250.
