فعال
حد و مرز ریا چیست؟ چه کنیم گرفتار ریا نشویم؟ برای حضور قلب در نماز راهی بگویید.
با سلام دوست عزیز؛ ریا یک صفتی است که بمعنای خودنمایی در عمل می باشد و این صفت زشت دارای درجات مختلف و مراحل گوناگون است آنچه مهم است این است که جایگاه ریا در دل و قلب انسان است و همین که انسان عمل را در دلش برای اطاعت و امتثال امر خدا انجام دهد کافی است و لازم نیست در این امر وسواس نشان بدهد.
آنچه از عامه انسانها خواسته شده غیر از این چیزی نیست و گاه خود وسواس بخرج دادن در ریا، ریا می شود که اثرش بدتر از اصل ریا است
لازم نیست انسان اعمالش را از دیگران مخفی کند مخفی کردن عمل که دلیل بر اخلاص در عمل نیست همانطور که آشکارا انجام دادن یک عمل هم هرگز دلیل بر ریا نمی شود.
ریا جایش قلب و نیت انسان است و اگر یک انسانی غرض و انگیزه اش در انجام عمل فرمان خدا باشد همین کافی است هر چند همه مردم هم عمل او را ببینند بلکه گاه لازم است انسان بجهت تشویق و ترغیب دیگران یا به جهت رفع اتهام از خودش اعمال عبادیش را آشکارا انجام دهد و فقط در نیتش قصد خدا باشد.
اما اینکه چه کنیم که حضور قلب را در خود افزایش دهیم
قرآن کریم یکی از ویژگی های انسان های مؤمن و رستگار را خشوع آنان در نماز دانسته و می فرماید: (( به راستی که مؤمنان پیروز و رستگار شدند، آنان که در نماز خشوع می کنند.))۱
خشوع یعنی تواضع، اظهار ادب و بندگی و توجه قلبی و حضور انسان در پیشگاه خداوند با تمام وجود. نماز گزار واقعی کسی است که به هنگام نماز چنان غرق در تفکر و حضور پروردگار و به راز و نیاز مشغول است که ذره ای از دل خود را برای غیر خدا و امور مادی خالی نمی گذارد.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مردی را دید که درحال نماز با ریش خود بازی می کرد، آن حضرت فرمود: (( اگر قلب او خاشع بود، اعضا و اندام او نیز چنین بودند.))۲
میزان اثر بخش بودن نماز و پذیرش آن، به میزان خشوع و حضور قلب انسان بستگی دارد؛ از این رو امام باقر(علیه السّلام) می فرماید: (( با تمام وجود نماز بخوان، چرا که در مقابل آن مقدار از نماز پاداش داده خواهی شد که با حضور قلب انجام می دهی.))۳
عوامل مختلفی برای ایجاد حضور قلب در نماز وجود دارد که برخی از آن ها را یادآور می شویم:
۱٫ پی بردن به اهمیت نماز
مهم ترین عامل مؤثر در پیدایش حضور قلب در نماز، اهمیت دادن به راز و نیاز با خدا و ارتباط با او از راه نماز خواندن است.آثار و برکات و نتایج حاصله از نماز هر چه برای انسان مهم و ضروری جلوه کند، بر عشق و توجه قلبی او خواهد افزود و او را از توجه به غیر خدا باز خواهد داشت.
۲٫ فهم معانی
بی توجهی و نداشتن حضور قلب در نماز معمولاً از آن جا ناشی می شود که نمازگزار با الفاظ عربی آشنا نیست و نمی داند با چه کسی سخن می گوید و چه بر زبان جاری می-کند. الفاظی را از کودکی به او آموخته اند و او بدون توجه به معنای آن ها فقط طوطی وار تکرار می کند. پر واضح است که این گونه سخن گفتن، نه احساس نیاز به صحبت کردن با خدا را در دل انسان زنده می کند و نه ایجاد کننده حضور قلب است.
۳٫ شرایط و محیط منا سب
حضرت علی(علیه السّلام) در نامه خود به مالک اشتر، فرماندار مصر، می فرماید: (( ای مالک، در برنامه ی خود بهترین وقت ها را برای نماز و ارتباط با خدا قرار بده، هر چند همه وقت های تو برای خداست.))
بسیار اتفاق افتاده است که انسان، بی حوصله است و انگیزه و شوق انجام هیچ کاری را ندارد، یا موضوع مهمی فکر و ذهن او را به خود مشغول کرده است و یا مشکلی سر راه او قرار گرفته که او را از اندیشیدن به سایر مسائل زندگی باز می دارد؛ طبیعی است که در چنین اوضاع و احوالی شرایط مناسب برای حضور قلب در نماز فراهم نیست. هم چنین ممکن است در اطراف انسان، اشیایی وجود داشته باشد که حواس انسان را از توجه به نماز باز دارد؛ مانند: آیینه، عکس و … که از نظر اسلام نماز خواندن در مقابل آن ها مکروه است،۴ در چنین محیطی نیز پیدایش حضور قلب برای نماز گزار بسیار مشکل است.
این که امام صادق(علیه السّلام) می فرماید: (( نماز حاقن و حاقب و حازق کامل نیست و حاقن کسی است که ادار به او فشار می آورد و حاقب به کسی می گویند که مدفوع به او فشار می آورد و حازق کسی است که جوراب او را آزار می رساند))۵ ، در واقع به مسأله حضور قلب در نماز اشاره می کند. بنابراین برای پیدا کردن حضور قلب باید نماز را در شرایط و محیط مناسب به جا آورد.
۴٫ تعیین مکان مخصوص
امام صادق(علیه السّلام) به یکی از یاران خود به نام حریز می فرماید: (( اتخذ مسجداً فی بیتک؛ در خانه ی خود محلی را برای مسجد انتخاب کن.))۶
انتخاب مسجد یا محل مناسب برای مناجات و راز و نیاز با خدا در منزل، در ایجاد حضور قلب بسیار تأثیر دارد. معمولاً وقتی انسان در چنین مکان هایی قرار می گیرد فکر و ذهن او خود به خود از چیزهای دیگر جدا شده و یاد خدا و نماز جایگزین آن می گردد و آمادگی انسان برای نماز گزاردن با حضور قلب بیشتر می شود.
۵٫ اختصاص وقت مخصوص
یکی از عوامل موفقیت انسان، برنامه ریزی است. هر کاری باید در وقتی مشخص انجام شود تا از هدر رفتن نیروهای و سردرگمی جلوگیری شود. نماز که یکی از وظایف سنگین ما در شبانه روز است، از این موضوع جدا نیست و باید برای آن وقتی مخصوص تعیین گردد.
۶٫یاد نماز وداع
هیچ انسانی نمی داند چند سال زنده خواهد بود، و هر روز این احتمال را می دهد که شاید فردا زنده نباشم؛ نمازگزاری که با توجه به این نکته نماز می خواند و چنین تصوری در ذهن او وجود دارد که شاید این آخرین نمازی باشد که توفیق انجام آن را دارد، بیشترین حضور قلب را نسبت به سایرین خواهد داشت.
امام صادق( علیه السّلام) به نماز گزاران توصیه می کنند: (( هنگامی که می خواهی نماز واجب خود را بخوانی، در وقت بخوان و مانند کسی باش که نماز وداع می خواند و می ترسد که بعد از این توفیق نماز خواندن نصیب او نشود.))۷
۷٫ انجام مستحبات
انجام مقدمات و مستحبات نماز، چه آن اموری که قبل از آغاز نماز باید انجام شود؛ مانند: اذان، اقامه، پوشیدن لباس های زیبا، استعمال عطر و بوی خوش و چه آن اموری که همراه نماز یا بعد از آن مستحب است انجام گیرد، این ها نیز در حضور قلب در نماز بسیار تأثیر دارند.
۸- یاری جستن ا ز خدا
انسان های والا مقام و نزدیکان به درگاه پروردگار، ضمن دعا و مناجات های خود همواره این خواسته را مطرح می کرده اند که خدایا ما را لحظه ای به خودمان وامگذار و از شیرینی مناجات و ملاقات با خودت محروم مساز و این درسی است برای ما پیروان و شیعیان آن بزرگواران که دست نیاز به سویش دراز کرده و از او بخواهیم به ما توفیقی عنایت کند که با تمام وجود و با حضور قلب به درگاهش شرفیاب شدیم.
۹٫ تمرین
انسانی که در طول یک نماز ممکن است بیش از یک لحظه تمرکز حواس یا حضور قلب نداشته باشد، می تواند با تمرین و تداوم بخشیدن به این خواسته ی خود، چنان قدرتی پیدا کند که با تمام وجود به نماز بایستد و در لحظه ای از لحظات نمازهای خود چیزی غیر از خدا را در ذهن و قلب خود راه ندهد.
۱۰ـ پرهیز از غذاهاى شبهه ناک نیز در این امر بسیار مؤثّر است.
«کَسْبُ الحَرامِ یُبینُ فی الذّرّیة؛[ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۵۳٫] درآمد حرام در فرزندان اثر (نامطلوب) می گذارد (و هدایت آنها را دچار مشکل می کند)».
قساوت قلب
خوراکی که انسان تناول می کند، اگر پلید و حرام باشد، قلب را تیره می سازد. در این صورت دیگر از او امید خیری نیست و پند و اندرز در او اثر نمی کنند و سخت ترین مناظر رقّت بار او را متأثر نمی کنند. امام حسین(ع) به لشکریان عمر سعد فرمود: «از اینکه شما نافرمانی ام می کنید، و به سخن من گوش فرا نمی دهید، این است که شکم هایتان از حرام پر شده و بر دل هایتان مهر خورده و دیگر حق را نمی پذیرید. وای بر شما! آیا انصاف نمی دهید؟ آیا گوش فرا نمی دهید!؟» نفس المهوم، محدث قمی، ترجمه کهری، ص۱۱۰٫
۱۱ پرهیز از گناه عامل مؤثّر دیگرى است; زیرا گناه آین قلب را مکدّر ساخته، مانع آن مى شود که جمال محبوب حقیقى در آن منعکس گردد، و با حجابى که به وجود مى آید انسانِ دعاکننده، یا نمازگزار، خویشتن را در محضر او نمى بیند، به همین دلیل، قبل از هر نماز و دعا باید از گناهان توبه کرد و خود را به خدا سپرد. توجّه به اذکارى که در مقدّمه نماز آمده است بسیار مؤثّر است.
مردی از حضرت امیرالمؤمین علی (ع) پرسید: «یا أمیرَالْمُؤْمِنینَ، اِنّی قَدْ حُرِمْتُ الصَّلاةُ بِاللَّیْلِ؟ قالَ: فَقال أمیرُالمؤمنینَ (ع): أنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ ذُنُوبُک».من از نماز شب محروم شدم.
حضرت فرمود: تو کسی هستی که گناهان تو مقیّدت نموده است. (یعنی تو آزاد نیستی و در قید و بند گناهانت هستی).
امام صادق (ع) فرمود: «اِنَّ الرَجُلَ یَذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَحْرُمُ صَلاة َاللَّیْلِ وَ اِنَّ الْعَمَلَ السَّیّیءَ اَسْرَعُ فی صَاحِبِهِ مِنَ السِّکِین فِی اللَّحْمِ».
کسی که مرتکب گناهی شود از نماز شب محروم میگردد و به درستی که نفوذ اثر کار ناپسند در انجام دهنده آن از نفوذ چاقو در گوشت سریعتر است».
