با فرزندانی که در فضای مجازی با غیرهمجنس رابطه دوستی دارند، باید چگونه رفتار کرد؟
ابزارها و فضاهای جدید هرچند مزیّت‌هایی را دارند خطراتی را نیز به دنبال دارند یکی از آن‌ها روابط آسیب‌زا است. برای مدیریت فضای مجازی و این روابط در گام نخست باید بدانیم که برخوردهای قهرآمیز یا اقتدارگرا بدون بستر‌سازی لازم جواب عکس می‌دهند. بله نیاز به اقتدار و بیان خط‌قرمزهای شرعی، خانوادگی و عرفی است اما پیش از آن نسبت به چند اصل مطمئن باشیم:
اصل پل ارتباطی
همچنان‌که انتقال مواد از یک کوه به کوه دیگر که نیازمند پل و جاده است، اینجا نیز صرف فرزند بودن و رابطه خونی، از نگاه فرزندان، دلیل قانع‌کننده‌ای بر قبول انتظارات والدین نمی‌شود. عقل و شرع نیز بر لزوم و اهمیت این پل ارتباطی تأکید می‌کنند. رسول گرامی اسلام صلی الله می‌فرماید: «أَحِبُّوا اَلصِّبْیانَ وَ اِرْحَمُوهُمْ وَ إِذَا وَعَدْتُمُوهُمْ شَیئاً فَفُوا لَهُمْ فَإِنَّهُمْ لاَ یدْرُونَ إِلاَّ أَنَّكُمْ تَرْزُقُونَهُمْ؛[1] فرزندان‌تان را دوست بدارید و به آن‌ها مهربانی کنید و هرگاه به آن‌ها وعده دادید، وفا کنید؛ زیرا آن‌ها شما را روزی‌دهنده خود می‌دانند.» چنانچه فرزندان والدین را خیرخواه و دوستدار خویش ببینند سختی‌های مسئولیت‌پذیری از طرف والدین را تحمل می‌کنند و در پذیرش کلام آن‌ها از خود انعطاف بیشتری نشان می‌دهند. راهکارهای زیر برخی موارد هستند که برای ساختن این بستر ارتباطی کمک کننده هستند:
وقت گذاشتن یا فعالیت‌های مشترک
همان‌طور والدین که برای جسم فرزند خود تلاش می‌کنند روح او نیز نیازمند تغذیه است وقت گذاشتن برای نوجوان یا جوان غذای روح اوست در این تکنیک از والدین خواسته می‌شود تا فهرستی از فعالیت‌های لذت‌بخش برای هر دو نفر تهیه کنند فعالیت‌هایی که در شرایط زیر قابلیت اجرا داشته باشند؛
1. دست‌کم یک ربع و نهایتاً 30 دقیقه وقت مفید را شامل می‌شود؛
2. طی این وقت کارهایی با هم انجام دهند که برای هر دو لذت‌بخش باشد؛
3. تکراری نباشد؛
4. امر و نهی و تنش طی این مدت نداشته باشند؛
5. تعاملی یعنی فعالیتی دو نفره باشد؛ 6. تا حد امکان هیجانی باشد؛[2]
راه کنترل دوستی فرزندان با جنس مخالف
انعکاس
والدین نیاز است تا به انتظار بنشینند تا رفتارهای مثبتی که فرزندان انجام می‌دهند را همانند آینه به او انعکاس دهند و ابراز خرسندی از این رفتار داشته باشند. قابل توجه است که والدین کمال‌گرایی را کنار بگذارند و حتی رفتارهای مثبت هرچند جزئی را به فرزند منعکس کنند مانند؛ خوب حرف زدن، خوب لباس پوشیدن، انجام کارهای خانه و بسیار موارد دیگر. اگر در این تمرین دقت کنید خواهید یافت که در صفحه سفید فرزندتان نقاط سفید نسبت به سیاه بیشتر است؛
تشویق
این راهکار می‌گوید که والدین انتظارات روشن و در حد توانی از فرزند داشته باشند، و در صورت انجام آن‌ها تشویق‌های متنوع را به ایشان ارائه دهند. این راهکار دقیق گاه نیاز به کمک مشاور دارد تا در تعیین رفتار هدف و به اندازه بودن مشوق زیاده‌روی یا کوتاهی صورت نگیرد؛
نوازش فیزیکی
در استفاده از نوازش فیزیکی برای نوجوان یا جوان دقت کنید اصل بر این است که فرزندان در هر سنی که باشند دوستدار نوازش و آغوش والدین هستند اما گاه والدین این اصل تربیتی را فراموش می‌کنند و فرزندان نیز منکر این نیاز خود می‌شوند اما بعد از شروع رابطه سالم، به تدریج این نیاز خود را از طرف والدین قبول می‌کنند. البته هر فرزندی با سبک خاص خود و منطبق بر سن و جنس خاص خود نوازش را نیاز دارد. «كانَ النَّبىُّ صلی الله علیه و آله و سلم اِذا اَصْبَحَ مَسَحَ عَلى رُؤُوسِ وُلْدِهِ وَ وُلْدِ وُلْدِهِ؛[3] عادت رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم این بود که هر روز صبح سر فرزندان و نوه‌ها را نوازش می‌کرد.»
اصل آگاه‌سازی
تمایل نوجوانان به جنس مخالف، نیاز طبیعی و نشان دهنده سلامت نسبی جنسی در ایشان است. اما رهاشدگی در کنترل این غرایز آسیب‌هایی را به دنبال می‌آورد.
طبیعی است که نوجوانان نسبت به پیامدهای روابط مجازی یا حقیقی با جنس مخالف، اطلاعات درستی نداشته باشند و این وظیفه والدین و مربیان است که در بستر رابطۀ صحیح، نسبت به این آسیب‌ها آن‌ها را آگاه سازند. نوع ادبیات والدین در این شرایط توصیف‌گرانه خواهد بود یعنی صرفاً به بیان پیامدها می‌پردازند.
آسیب‌های روان‌شناختی، معنوی، افت علمی یا مهارتی از جمله مهمترین آسیب‌ها هستند. روابط آزاد به تدریج منجر به شكلگیرى روابط عاطفى قوى در بین افراد می‌شود کمترین پیامد منفی این احساسات قوی، شکل گیری پیش‌فرض‌های ذهنی غلط از جنس مخالف است و بالاترین آن شکل‌گیری زندگی معیوب، شکست‌های عشقی، تنش‌های بین فردی و بسیاری موارد دیگر است به همین جهت قرآن‌کریم مؤمنین را از چنین دوستی‌هایی برحذر داشته است.
قرآن‌كریم به مردان و زنان تأكید مىكند كه نباید دوست پنهانى و نامشروع گیرند. «…وَ لاَ مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ… (نساء: 25)؛ [زنان] دوست‌گیران پنهانى نباشند.» «وَلاَ مُتَّخِذِی أَخْدَانٍ (مائده: 5) ؛ [مردان] زنان را در پنهانى دوست خود نگیرند.» لازم است این آگاه‌سازی‌ها همواره مستقیم نباشد بلکه در غالب پرسش و نظرخواهی، نشان دادن تحقیقات، جستجوی دو نفره و غیره صورت گیرد.[4]
اصل تشویق و جریمه متناسب
پس از یک یا دو هفته اجرای تکنیک‌های فوق، چنانچه شرایط را آماده می‌بینند، به تدریج قوانین خانه و خانواده را به فرزندان متذکر می‌شوند. اینجا نیازمند اقتدار والدینی است. خط برش را مشخص نمایند یعنی خط‌قرمزهایی که فرزند قبول دارد و رفتارهایی که مطلوب نیست به دقت تعیین شوند.
مثلاً در استفاده شبانه از گوشی مراعات می‌کند اما در رمز گذاشتن بر گوشی، ارتباط با افراد خاص و غیره مراعات نمی‌کند، والدین بر اهداف رفتاری که قابل کنترل هستند تشویق‌هایی در نظر می‌گیرند و نسبت به آن‌هایی که آسیب کمتری دارند اغماض کرده و آن‌ها را جزو اهداف بعدی قرار می‌دهند. مثلاً بازی‌های موبایلی افراطی را فعلاً پذیرفته اما روابط آزاد افراطی را ممنوع می‌کنند. سپس برای آن‌ها برنامه تشویقی و جریمه‌ای تنظیم شود.[5]
نکات مهم در این مورد:
- نوجوانی سنین دوری تدریجی از فضای خانواده است. نوجوانان به جهت رسش مغزی و تفکر انتزاعی،[6] نوع جدیدی از بینش را کشف می‌کنند و گمان می‌برند اطرافیان آن‌ها را درک نمی‌کنند در نتیجه به شکل طبیعی از خانواده فاصله گرفته و جذب معیارهای بیرونی می‌شوند. آنچه فرزندان را از آسیب نگاه می‌دارد، در درجه اول اتصال قلبی و در درجه دوم شناخت‌های صحیحی است که به او ارائه شده و در گام سوم احساس آزادی نسبی در انتخاب گزینه‌های عقلی است؛[7]
- مهمترین جزء هدایت رفتاری نوجوانان، پر کردن وقت آن‌ها با فعالیت‌های مفید و محرک است. اهداف رشدی اعم از مهارت‌آموزی، اهداف درسی، ارتباطی و به ویژه ورزش برای نوجوان همانند غذا مهم است. می‌بایست توجه داشت که این فعالیت‌ها شور و نشاط داشته باشند و نیازهای هیجانی او را تأمین کنند.
در نتیجه برای مدیریت روابط نوجوانان در فضای مجازی و با جنس مخالف در قدم اول می‌بایست ارتباط درست والد ـ فرزندی ایجاد شود. در گام بعدی به تدریج خط‌قرمزهای خانواده به آن‌ها ابلاغ شود. آگاه‌سازی آن‌ها نسبت به منشأ این خط‌قرمزها که برآمده از تحقیقات علمی و نگاه شارع است را منتقل کنند. همچنین با برنامه‌های تشویقی و جریمه‌ای رفتار را هدایت و اصلاح کنند.
منابع
[1]. محمد بن یعقوب کلینی، الكافى، قم، دارالحدیث، 1429ق، ج 6، ص 49.
[2]. سعید جهانشاهی فرد، تکنیک‌های فرزندپروری: روشی برای ساختن شخصیت سالم و پیشگیری از مشکلات روانی در فرزندان، تهران، ارجمند، ۱۴۰۲، ص78.
[3]. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 104، ص 99.
[4]. محمد زارعی توپخانه، «روابط آزاد زن و مرد از دیدگاه آموزه‌های دینی و روان‌شناسی»، معرفت، س 20، ش 163، تیر1390، ص 81 ـ 96.
[5]. جولی آن لسر و نیکول نيكوترا، کتاب کار با نوجوانان، ترجمۀ اسماعیل سعدی‌پور و نادیا رستمی، تهران، دوران، 1398، ص 76.
[6]. در سنین نوجوانی ارتباط‌های جدید بین‌سلولی در مغز ایجاد می‌شود و این تغییرات مقدمه درک مفاهیم استدلالی و منطقی بدون حضور اشیاء خواهد بود.
[7]. حسین لطف‌آبادی، روان‌شناسی رشد (2): نوجوانی، جوانی و بزرگسالی، تهران، سمت، ۱۴۰۲، ج 2، ص 15.
