عاشورا چگونه توانست پس از قرن ها همچنان الهام بخش میلیون ها نفر در سراسر جهان باشد؟
مقدمه
وقتی فردی عزیزی را ازدست می‌دهد حداکثر برای او چند سالی مراسم عزا برپا می‌کند. این موضوع پذیرفتنی است، اما این‌که بعد از 1400 سال این مراسم برگزار شود جای این سؤال را در ذهن باز می‌کند که فلسفۀ این مجالس چیست؟
پاسخ
- بزرگداشت یا عزاداری و جشن در مناسبت‌های خاص ملی، مذهبی و… یک رسم جهانی است و شاید نتوان کشور یا دینی را بدون چنین مراسمی پیدا کرد. درواقع، بزرگداشت این ایام خاص، ارج‌نهادن به شعائر ملی، مذهبی و فرهنگی هر ملت و دین است؛ مثلاً:
الف) ولادت مسیح:
بیش از دومیلیارد مسیحی، سالروز ولادت مسیح (کریسمس) را مراسم می‌گیرند، بااینکه بیش از دوهزار سال از آن گذشته است.
ب) هولوکاست:
بااینکه کشتار هلوکاست دروغی بیش نیست، در کشورهای امريکا، انگلیس، رژیم صهیونیستی و… و حتی در سازمان ملل هرساله یادآوری می‌شود و هرسال در ۲۷ ژانویه به یاد قربانیان مراسمی برگزار می‌کنند. این در حالی است که قریب به صد سال از آن واقعۀ ادعایی می‌گذرد.
پ) هیروشیما:
هرساله در روز ۱۰ اوت مراسم بزرگی برای یادبود قربانیان بمباران‌های هسته‌ای در پارک یادمان جنگ شهر ناکازاکی برگزار می‌شود، بااینکه نزدیک به صد سال از این واقعه می‌گذرد.
ت) روز بزرگداشت:
روزی است که در کشورهای اعضای اتحادیۀ کشورهای همسود (کامان ولس) برای زنده‌نگاه‌داشتن یاد سربازان کشته‌شده در جنگ جهانی اوّل برگزار می‌شود. روز بزرگداشت در بیشتر کشورها در ۱۱ نوامبر برگزار می‌شود.
ث) روز مارتین لوترکینگ:
روز مارتین لوترکینگ، هر سال در سومین دوشنبۀ ژانویه قرار دارد. این روز متعلق به رهبر فقید سیاه‌پوستان امريکاست که خواهان حقوق مدنی برابر بود و از تظاهرات صلح‌آمیز برای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز در ایالات متحدۀ امريکا استفاده کرد.
ج) روز مادر:
دومین یکشنبۀ ماه می هر سال در کشورهای غربی، روز مادر نام‌گذاری شده است. این مناسبت بیش از 100 سال قدمت دارد و از سال 1914م رسمی شده است. این روز یادآور مادرانی بوده که فرزندانشان را در جنگ ازدست داده‌اند.
- عزاداری برای اهل بیت علیه السلام به‌ویژه سید شهیدان حسین‌بن‌علی علیه السلام و یاران مظلومش آثار و فواید تربیتی و اجتماعی فراوانی دارد، ازجمله:
الف) محبت و دوستى:
قرآن و روایات، دوستى خاندان رسول اکرم صلی الله و اهل بیت علیه السلام را بر مسلمانان واجب کرده است. دوستى لوازمى دارد. دوستدار صادق کسى است که شرط دوستى را ـ چنان‌که بایدوشاید ـ به‌جا آورد.
یکى از مهم‌ترین لوازم دوستى، همدردى و همدلى با دوستان در مواقع سوگ و اظهار سرور و شادی در شادى آنان است. ازاین‌رو، در احادیث، بر برپایى جشن و سرور در ایام شادى اهل بیت علیه السلام و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأکید فراوان شده است.
عاشورا
حضرت على علیه السلام مى‌فرماید:
«شیعه و پیروان ما در شادى و حزن ما شریک‌اند و دارایی و جان خویش را در راه ما بذل می‌کنند؛ آنان از ما هستند و بازگشتشان به‌سوی ماست.»[1] براین‌اساس، وظیفۀ عقلانى و شرعى ایجاب مى‌کند که در ایام عزادارى اهل بیت علیه السلام، حزن و اندوه خود را به «زبان حال»، یعنى با اشک، آه‌وناله و زارى، و با کم‌خوردن و کم‌آشامیدن مانند افراد غم‌زده اظهار کنیم.
ب) انسان‌سازى:
ازآنجاکه در فرهنگ شیعى، عزادارى باید از سر معرفت و شناخت باشد، همدردى با آن عزیزان، یادآور فضائل، مناقب و آرمانهاى آنان است و بدین‌شکل آدمى را به‌سمت الگوگیرى و الگوپذیرى از آنان سوق مىدهد. فردى که با معرفت در مجالس عزادارى شرکت مى‌کند، شعور و شور و شناخت و عاطفه را درهم مى‌آمیزد.
در پرتو آن، انگیزهاى قوى در او پدیدار می‌شود. هنگام خروج از مراسم عزادارى مانند محبى مى‌شود که فعّال و شتابان به‌دنبال پیاده‌کردن اوصاف محبوب در وجود خویشتن است.
پ) جامعهسازى:
هنگامى‌که مجلس عزادارى موجب انسان‌سازى شد، تغییر درونى انسان به عرصة جامعه نیز کشیده مى‌شود. آدمى مى‌کوشد تا آرمانهاى اهل بیت علیه السلام را در جامعه حکم فرما کند. عزادارى بر اهلبیت علیه السلام با یک واسطه زمینه را براى حفظ آرمانهاى آنان و پیاده‌کردن آن‌ها فراهم مى‌سازد. به‌همین‌دلیل، مىتوان گفت: یکى از حکمتهاى عزادارى، ساختن جامعه براساس الگوى ارائه‌شده ازسوى اسلام است.
ت) انتقال فرهنگ شیعى به نسل‌های آینده:
کسى نمى‌تواند منکر این حقیقت شود که نسل جدید در سنین کودکى، در مجالس عزادارى با فرهنگ اهل بیت علیه السلام آشنا مى‌شوند. عزادارى و مجالس تعزیه یکى از عناصر و عوامل برجستهاى است تا آموزههاى نظرى و عملى امامان راستین، به نسلهاى آینده منتقل شود. مراسم عزادارى، به‌دلیل قالب و محتوا، بهترین راه براى تعلیم‌وتربیت نسل جدید و آشنایى آنان با گفتار و کردار اهل بیت علیه السلام است.
ث) زنده‌نگه‌داشتن و ترویج دائمی مکتب:
احیا و زنده‌داشتن نهضت عاشورا موجب زنده‌نگه‌داشتن و ترویج دائمی مکتب قیام و انقلاب در برابر طاغوت‌ها و تربیت‌کننده و پرورش‌دهندۀ روح حماسه و ایثار است. گریه بر مصائب سالار شهیدان باعث زنده‌نگه‌داشتن نهضت حسینی است؛ چنان‌که اسارت خاندان امام علیه السلام باعث پایمال‌نشدن خون شهیدان کربلا شد. دراثر رساندن پیام امام علیه السلام به مردم کوفه و شام ازجانب امام سجاد علیه السلام و حضرت زینب سلام الله نهضت عاشورا به‌ثمر نشست.
گریه در فرهنگ عاشوراییان سلاح همیشه‌برّانی است که فریاد اعتراض به ستمگران را دارد. اشک زبان دل است و گریه فریاد عصر مظلومیت.
رسالت اشک نیز پاسداری از خون شهید است. به‌تعبیر حضرت امام خمینی ره، «گریه‌کردن در عزای امام حسین علیه السلام، زنده‌نگه‌داشتن نهضت است. گریه بر مظلوم، فریاد مقابل ظالم است.» گرچه درواقع امام حسین علیه السلام پیروز شد، ولی ظلم و جنایات تصورناپذیری به اهل بیت علیه السلام وارد شد که همانندش تاکنون واقع نشده و در آینده نیز واقع نخواهد شد. پیروزی امام حسین علیه السلام مرهون همین عزاداری‌ها و زنده‌نگه‌داشتن عاشورا و محرم و پاس‌داشتن این مراسم باشکوه است. حفظ و تقویت و زنده‌نگه‌داشتن عاشورا، درواقع موجب حفظ اسلام و مکتب تربیتی و هدف امام حسین علیه السلام است.
نتیجه
بزرگداشت ایام عزادای اهل بیت علیه السلام درحقیقت تعظیم شعائر الهی است؛ بنابراین همواره باید این مراسم را احیا کرد. علاوه‌برآن، عزاداری برای اهل بیت علیه السلام درحقیقت آثار تربیتی فراوانی داشته و برکات زیادی را درپی دارد؛ نظیر: انسان‌سازی، جامعه‌سازی، انتقال فرهنگ شیعی به نسل‌های بعد، احیای مکتب اهل بیت علیه السلام در عصر حاضر.
منابع
[1]. محمدباقر مجلسى، همان، ج 44، ص 288.
