چرا ایرانیان شیعه شدند؟
مقدمه
توجه ویژه ایرانیان به تشیع ریشه‌های عمیق تاریخی و فرهنگی دارد. پس از فتح ایران به دست مسلمانان، ایرانیان با آزادی نسبی مواجه شدند و هیچ گونه اکراهی در پذیرش دین اسلام وجود نداشت. این آزادی، آن‌ها را به معاشرت با مسلمانان و درک حقانیت اسلام سوق داد و دین چندین هزار ساله خود را ناقص تشخیص دادند.
ریشه‌های محبت به اهل بیت
محبت ایرانیان به اهل بیت پیامبر (ص) از زمان پیامبر اسلام (ص) آغاز شد. بسیاری از ایرانیانی که به مدینه می‌رفتند، حق و حقیقت را در علی (ع) می‌یافتند و به راهنمایی پیامبر (ص) به ولایت او چنگ می‌زدند. سلمان فارسی، یکی از نمونه‌های بارز این محبت است که پیامبر (ص) درباره او فرمود: «سلمان از ما اهل بیت است» (1). سلمان به دلیل شنیدن مکرر فرمایشات پیامبر در مورد علی (ع)، از مخالفان سرسخت سقيفه شد. او از همان ابتدا به سلمان محمدى معروف شد. بدان جهت سلمان از شيعيان خالص على عليه السلام گرديد كه مكرر از پيامبر خدا شنيده بود: «كسى كه على عليه السلام را اطاعت نمايد، مرا اطاعت نموده و كسى كه مرا اطاعت نمايد خدا را اطاعت نموده است. كسى هم كه با على عليه السلام مخالفت نمايد، مرا مخالفت نموده و كسى كه مرا مخالفت نمايد خدا را مخالفت نموده است. (2)
چرا ایرانیان شیعه شدند
رفتار امام علی (ع) با ایرانیان
امام علی (ع) با شاهزادگان اسیر ایرانی با احترام برخورد کرد. زمانی که اسیران مدائن وارد مدینه شدند، امام علی (ع) از کنیز گرفتن آن‌ها جلوگیری کرد و به دختران یزدگرد اجازه انتخاب همسر داد. این رفتار انسانی و محترمانه تأثیر عمیقی بر دل‌های ایرانیان گذاشت. یکی از دختران یزدگرد، «شاه زنان»، محمد بن ابی‌بکر و دیگری، «شهربانو»، امام حسین (ع) را انتخاب کردند که فرزندانشان نیز از شخصیت‌های بزرگ شیعه شدند.
وقایع تاریخی و گسترش تشیع
در دوران دیالمه و آل بویه، علاقه به اهل بیت بیشتر نمایان شد. در دوران سلطنت غازان خان مغول، توجه خاصی به اهل بیت وجود داشت. پس از وفات او، برادرش شاه محمد خدابنده (اولجايتو) مجالس مناظره‌ای ترتیب داد که در آن علامه حلی امامت بلافصل امام علی (ع) را اثبات کرد. شاه محمد پس از شنیدن دلایل قوی علامه حلی، مذهب امامیه را اختیار کرد و آزادی مذهب شیعه را در تمام بلاد ایران اعلام نمود.
دلایل گرایش به تشیع در ایران
دلایل گوناگونی برای گرایش ایرانیان به تشیع وجود دارد که می‌توان آن‌ها را خلاصه کرد:
- برخورد متعصبانه عمر علیه ایرانیان: رفتارهای تبعیض‌آمیز خلفای اموی نسبت به ایرانیان باعث ایجاد نفرت و بی‌اعتمادی نسبت به آن‌ها شد.
- سیاست حق‌گرایانه امام علی (ع): امام علی (ع) همواره بر عدالت تأکید داشتند که این موضوع باعث جذب بسیاری از ایرانیان شد.
- فضائل اهل بیت: سجايا و فضائل اخلاقی اهل بیت (ع) باعث جذب افراد زیادی از ایران به سمت تشیع شد.
- اعزام مبلغین: اعزام دانشمندان و مبلغین از طرف ائمه (ع)، مانند زکریا بن آدم و عبدالله بن سعد اشعرى، به شهرهای مختلف ایران باعث ترویج مذهب تشیع شد.
- تشریف‌فرمایی امام رضا (ع): حضور امام رضا (ع) در ایران تأثیر بسزایی در گسترش محبت نسبت به اهل بیت داشت.
- مهاجرت امامزادگان: مهاجرت امامزادگان از ترس خلفا و تبلیغ آن‌ها در نقاط مختلف ایران نیز نقش مهمی در گسترش تشیع داشت.
- تلاش علما: تلاش‌های علمای شیعه مانند شیخ صدوق، علامه حلی، شیخ بهایی و علامه مجلسی در ترویج مذهب تشیع بسیار مؤثر بود.
- حکومت‌های شیعه: روی کار آمدن حکومت‌های شیعه مانند آل بویه و صفویان نیز زمینه‌ساز گسترش تشیع در ایران بود.
- همکاری علما با دولت‌ها: همکاری تنگاتنگ علما با دولت‌های طرفدار شیعه نظیر صفویه باعث تقویت مذهب شیعه شد.
- اعلام رسمی مذهب شیعه: اعلام مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی ایران توسط حکومت صفویان نیز عامل مهمی در تثبیت تشیع بود.
خلاصه پاسخ
توجه ویژه ایرانیان به تشیع ریشه‌های تاریخی و فرهنگی عمیقی دارد. پس از فتح ایران، ایرانیان با آزادی نسبی مواجه شدند و به حقانیت اسلام پی بردند. محبت به اهل بیت (ع) از زمان پیامبر (ص) آغاز شد و شخصیت‌هایی مانند سلمان فارسی نشان‌دهنده این ارتباط عمیق هستند. رفتار انسانی امام علی (ع) با شاهزادگان ایرانی و تأثیر وقایع تاریخی مانند سلطنت غازان خان مغول و مناظرات علامه حلی نیز در گسترش تشیع مؤثر بود. دلایل گرایش به تشیع شامل سیاست‌های امام علی (ع)، فضائل اهل بیت و همکاری علما با حکومت‌های شیعه است.
منابع:
(1). ينابيع المودة لذوى القربى، سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ج 2، ص 93؛
(2). المستدرك، حاکم نیشابوری، ج 3، صص 121 و 128 به نقل از الغدير، ج 7، ص 177.
