اگر از فتنههاي دهه 60 بگذريم و فتنههاي سال 78 و 88 را تنها يادآوري کنيم، حوادث رخ داده در دي ماه 1396 نيز رنگ و بويي از فتنه داشت که درباره ماهيت آن نظرهای متفاوتی ارائه شد و جريان‌ها و گروه‌هاي سياسي ديدگاه گوناگونی در اين زمينه داشتند..
بخشي از اصولگرايان معتقد بودند، اين حرکت از ماهيت اقتصادي برخوردار است. به واقع، اعتراض به وضعيت اقتصادي کشور موجب شکل‌گيري اين حوادث شد؛ اما طيفي ديگر موج اول اعتراضات را که با محوريت شعارهاي اقتصادي آغاز شد، تنها مانوري دانستند که بسترساز کليد خوردن اغتشاشات با رويکردي ساختارشکنانه شد. اصولگرايان عملکرد ضعيف دولت در مواجهه با مشکلات اقتصادي و سياست‌هاي کلان غلط دولت در عرصه اقتصاد و پيوند زدن آن با ديپلماسي و برجام و بی‌توجهی به توانايي‌هاي داخلي و الگوي اقتصاد مقاومتي را عامل شکل‌گيري حوادث سال ۱۳۹۶ مي‌دانند. همچنين، از نگاه آنان نقش فضاي مجازي در آن حوادث موضوعي نيست که بتوان از کنار آن به سادگي گذشت. بدون شک، اين فضا به مثابه ابزاري براي تشديد ناآرامي‌ها و سوق دادن اعتراضات به اغتشاشات نقش کليدي داشته است.
اما اصلاح‌طلبان با احتياط بيشتري به اين موضوع وارد شدند و در حالي که به ظاهر انتظار چنين رخدادي را نداشتند، ترجيح دادند از ارائه سخنان قاطع بپرهيزند و با صبر و حوصله بيشتر و پس از گذر زمان و مشخص شدن بيشتر ابعاد مسئله اظهار نظر کنند. در نگاه اصلاح‌طلبان، حوادث سال 96 از آنچه جنبش‌هاي اجتماعي يا انقلاب در ادبيات سياسي خوانده مي‌شود، فاصله داشت و فاقد برخي از مهم‌ترين مؤلفه‌ها همچون فراگيري و شمول و مشارکت قشرها و طبقات اصلي جامعه، برخورداري از سازمان‌يافتگي و رهبري‌هاي شناخته‌شده سياسي و اجتماعي و اهداف و برنامه مشخص و دست‌يافتني بود. درباره مطالبات مطرح شده در اجتماعات نيز اصلاح‌طلبان اظهارات متفاوتی داشتند. برخي مطالبات را اقتصادي و برخي سياسي دانسته و برخي ديگر با گسترش دايره مطالبات، آن را متراکم و چند لايه ارزيابي کردند و برخي نيز همچنان نسبت به مطالبات نهايي اجتماعات ترديد داشتند؛ اما آنچه در فضاي رسانه‌اي اصلاح‌طلبان برجسته شد، متهم‌سازي جريان رقيب سياسي به نقش‌آفريني در ايجاد ناآرامي‌ها بود.
جريان انحرافي و نزديکان رئيس‌جمهور سابق نيز در اين باره اظهار نظر کرده و تحليل خود را ارائه کردند. انتقاد به عملکرد دولتي که مشي ليبرال را در حوزه توسعه کشور در پيش دارد، يکي از رويکردهايي بود که اين جريان در طول اين سال‌ها گاه کم‌رنگ و گاه پررنگ دنبال کرده است. يکي از علل و زمينه‌هاي وقوع حوادث اخير از نگاه اين جريان، همين عملکرد است که با ناکامي و ناکارآمدي همراه بوده و حاصل آن فشار به توده‌ها و قشرهاي محروم و ضعيف جامعه است. همچنين، اين جريان که کينه اصولگرايان را در دل مي‌پروراند، از فرصت ايجاد شده استفاده کرده و تلاش کرد همسو با جريان اصلاح‌طلب، اصولگرايان را عامل اصلي ايجاد ناآرامي‌هاي اخير کشور معرفي کند! در وراي تحليل‌هاي مختلف، خيلي زود مشخص شد در پس ماهيت حوادث دي ماه 1396 دست‌هاي بيگانه‌اي وجود داشت که از مدت‌ها قبل انتظار آشوب در کشور را مي‌کشيد. اما طراحان پشت پرده خيلي زود نااميد شدند و از زمستان سرد ۱۳۹۶، وعده تابستان داغ در سال ۱۳۹۷ را دادند! رؤياي خيالي که توخالي بودن آن خيلي زود هويدا شد و کشور در ثبات و آرامش دوران سخت افزايش تحريم‌ها و برخي بي‌کفايتي‌ها را طي کرد و مردم صبورانه و هوشمندانه نوسانات بازار و هيجانات عرصه اقتصاد را تحمل کردند.
امروز اما رهبري از امکان تداوم اين فتنه در سال آينده سخن مي‌گویند. اين هشدار که بدون شک مبتني بر قراین و مشاهداتي است، مؤيد اين حقيقت است که جبهه حق تا تحقق دولت کريمه حق همچنان درگير فتنههاي مستمر خواهد بود و عبور از آن تنها با بصيرت و استقامت ممکن می‌شود.
