فرهنگ، موضوعی زیربنایی و راهبردی در تمام جوامع و عصرها به شمار می‌رود. فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آن جامعه را تشکیل می‌دهد. به فرموده رهبر معظم انقلاب؛ «فرهنگ ستون فقرات حیات یک ملت و هویت یک ملت است.» از این‌ رو، در قرن ۲۱ شاهد اولویت یافتن نفوذ، تضعیف، تخریب و تسخیر فرهنگی ملت‌ها از سوی این قدرت‌ها برای تسهیل و تداوم روند سیطره سیاسی و اقتصادی و امنیتی خود، به‌ عنوان راهبردی کلان هستیم. دولت‌های غربی برای مقابله با انقلاب اسلامی نیز اگرچه در ابتدا به ابزار فرهنگی کمتر توجه داشته‌اند، ولی پس از جنگ تحمیلی هجمه‌های فرهنگی را بر مبنای برنامه‌ای جامع و هدفمند طراحی کردند و به‌ تدریج شکل پیچیده‌تر، گسترده‌تر و همه‌جانبه‌ای به آن دادند که رهبر معظم انقلاب از آن به «جنگ نرم» یاد کردند. از همان آغاز رهبر معظم انقلاب نسبت به این تهاجم نرم به مسئولان سیاسی و فرهنگی هشدارهای مکرر، بجا و بموقعی دادند و مبارزه فرهنگی را مبارزه‌ای واجب‌تر از واجب تلقی کردند، اما در عمل، نهادهای فرهنگی و مدیران کلان و میانه نظام برای مقابله جدی اقدام رضایت‌بخشی نداشتند. در مسیر این رویکرد معظم‌له  در سال 1396 فرمودند: «من به همه آن هسته‌های فکری و عملیِ جهادی، فکری، فرهنگی در سرتاسر کشور مرتباً می‌گویم آنجایی که احساس می‌کنید دستگاه مرکزی اختلالی دارد و نمی‌تواند درست مدیریت کند، آنجا آتش به اختیارید؛ یعنی باید خودتان تصمیم بگیرید، فکر کنید، پیدا کنید، حرکت کنید، اقدام کنید.» این فرمان که برخاسته از مبانی دینی و آموزه‌های اسلامی، تحلیل عمیق روند وضعیت فرهنگی کشور و تهاجم همه‌جانبه دشمن و کم‌کاری و اختلال دستگاه‌های دولتی در عرصه فرهنگ است با تفسیرها و واکنش‌های گوناگونی روبه‌رو شده است که دست‌کم از دو جهت برداشت‌های منفی و عملیات روانی گسترده از سوی معاندان و مخالفان و برداشت‌های ناصواب، ناقص و سطحی از دکترین آتش به اختیار در داخل دغدغه‌هایی را در خصوص این موضوع برانگیخته است و ضرورت پرداختن به این موضوع در قالب تدوین کتابی مستقل و مجزا در این باره را ضروری کرده است. در این راستا، کتاب «آتش به اختیار در عرصۀ فرهنگی» به همت هیئت اندیشه‌ورزی آتش به اختیار پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) در سال 1397 تألیف و با تلاش انتشارات زمزم هدایت قم منتشر شد.