نشست علمی با عنوان «آسیب‌شناسی پژوهش؛ از فقر در مسئله تا بحران درروش»، با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر علی راد، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران، در پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع) برگزار شد. این نشست به بررسی چالش‌ها و آسیب‌های موجود در فرایند پژوهش علمی پرداخت و به تحلیل مسائل مختلفی که پژوهشگران در مسیر تحقیق با آن‌ها روبرو هستند، پرداخته شد.

دکتر راد در ابتدای سخنان خود بر اهمیت نقد و آسیب‌شناسی پژوهش تأکید کردند و اشاره کردند که صرفاً پرداختن به دستاوردهای پژوهشی کافی نیست و باید به ارزیابی فرایند پژوهش نیز توجه ویژه‌ای صورت گیرد. به گفته ایشان، وضعیت پژوهش در ایران نشان‌دهنده نقصان‌های جدی در این زمینه است و ضروری است که نگاه نقادانه به فرایندهای پژوهشی به‌ویژه در نهاده‌ای علمی و تحقیقاتی کشور وجود داشته باشد. ایشان پژوهش را فرآیندی پیچیده و آسیب‌پذیر دانسته و بر لزوم تشکیل گروه‌های ارزیاب پژوهش در نهاده‌ای علمی تأکید کردند تا تمامی مراحل تحقیق از ابتدا تا انتها موردبررسی و ارزیابی قرار گیرد.

در ادامه، دکتر راد دو عامل اصلی را به‌عنوان خاستگاه آسیب‌های پژوهشی مطرح کردند. اولین عامل به ناکارآمدی الگوها و مدل‌های پژوهشی در حل مسئله و مسئله یابی مرتبط است و دومین عامل به ناتوانی پژوهشگران در تشخیص و به‌کارگیری صحیح مدل‌ها و روش‌های پژوهشی مربوط می‌شود. ایشان تجربه‌های مختلف را دلیلی بر این موضوع دانستند که آسیب‌های پژوهشی عمدتاً در مورد اول، یعنی ناکارآمدی الگوها و مدل‌های پژوهشی، نمود بیشتری دارد.

دکتر راد همچنین بر اهمیت شناخت و درک آسیب‌های پژوهشی برای ارتقای کیفیت تحقیق تأکید کردند. به گفته ایشان، پژوهش به‌ویژه در رشته‌های علوم انسانی، درصورتی‌که از آسیب‌ها و چالش‌ها فارغ باشد، می‌تواند به «شبه پژوهش» تبدیل شود و این مسئله تنها از طریق آسیب‌شناسی درست و بازشناسی مسائل علمی قابل‌حل است. در این راستا، پژوهش باید سه ضلع اصلی «مسئله»، «روش» و «حل» را دربر گیرد که پژوهشگر با طی کردن این مسیر، کار علمی خود را سامان می‌دهد.

یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها در حوزه پژوهش، به‌ویژه در بخش «مسئله»، عدم توانایی در شناسایی مسئله‌های واقعی است. دکتر راد این مشکل را ناشی از «شبه مسئله» یا «نا مسئله» بودن موضوعات موردپژوهش دانستند. برای حل این مشکل، ایشان بر اهمیت رصد نظام مسائل درونی علم و نیاز به تولید مسئله‌های جدید توسط فیلسوفان علم تأکید کردند تا به حیات علمی این رشته‌ها ادامه داده شود. همچنین، ایشان عدم توجه به رویکرد میان‌رشته‌ای را یکی از دلایل اصلی بروز این مشکل برشمردند.

چالش دیگری که در این حوزه مطرح شد، «ذهن‌های قفل‌شده» پژوهشگران است که مانع از شناسایی و حل مسائل واقعی می‌شود. دکتر راد در این زمینه استفاده از «تفکر خلاق» و «تفکر انتقادی» را به‌عنوان ابزارهایی مؤثر برای گشودن ذهن‌های پژوهشگران و کشف مسائل واقعی توصیه کردند.

بخش دیگر آسیب‌ها در پژوهش به حوزه «روش» مربوط می‌شود. دکتر راد این آسیب‌ها را از «روش گریزی» و «ناروشی» تا «ضد روش» برشمردند و اشاره کردند که ناروشی می‌تواند باعث خروج پژوهش از شکل استاندارد و تبدیل آن به حالتی نامنظم و بی‌قاعده شود. ایشان همچنین بر اهمیت استفاده صحیح از روش‌های پژوهشی تأکید کردند و خاطرنشان ساختند که التزام به روش‌ها در علم، حتی در دوران انقلاب‌های علمی، یکی از عوامل کلیدی پیشرفت و تحول علمی بوده است.

در این زمینه، پژوهشگران معتقد به روش نیز با آسیب‌هایی روبرو هستند که مهم‌ترین آن‌ها خطا در تشخیص و استفاده نادرست از روش‌های مناسب پژوهشی است. دکتر راد تأکید کردند که این مشکلات می‌توانند منجر به امتناع از حل صحیح مسائل پژوهشی شوند و بر لزوم توجه به انتخاب روش‌های مناسب و اثبات پذیر برای هر تحقیق تأکید کردند.

نشست علمی مذکور با برشمردن این آسیب‌ها و ارائه راهکارهایی برای بهبود فرآیند پژوهش، بر اهمیت آسیب‌شناسی مستمر در حوزه پژوهش تأکید داشت و ضرورت توجه به این مسائل را برای ارتقای کیفیت تحقیقات علمی در کشور یادآور شد.