سوال:چکار کنیم تا توفیق خواندن نماز شب را به دست اوریم/الکو پذیری انسان از اهل بیت به چه صورتی است؟
جواب:فراهم کردن برخی مقدمات همچون زود خوابیدن و غذای سبک خوردن جهت بیداری سحر تنها بخشی از عوامل درک این نماز با فضیلت است، اما بخش مهم دیگری که نباید از آن غافل بود، مربوط به ترک اموری است که توفیق نماز شب را از انسان سلب می‌کند.
در برخی از روایات از گناه و نافرمانی به عنوان مهم‌ترین عامل سلب توفیق از نماز شب یاد شده است. به عنوان نمونه شخصى به خدمت امام المتقین امیرالمؤمنین(ع) آمد و گفت: مدتى شده است که از نماز شب خواندن محروم شدهام، حضرت(ع) فرمودند: تو مردى هستى که گناهانت تو را به بند کشیده و مانع از نماز شب شده است(مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، ص 290)، کنایه از آن که گناه کردن در روز باعث محرومى از نماز شب است.
در روایت دیگری از امام صادق(ع) نقل شده است: «إِنَّ الرَّجُلَ لَیَکْذِبُ الْکَذِبَةَ فَیُحْرَمُ بِهَا صَلَاةَ اللَّیْلِ فَإِذَا حُرِمَ صَلَاةَ اللَّیْلِ حُرِمَ بِهَا الرِّزْق»(بحار الأنوار، ج73، ص 316)؛
کسى یک دروغ گوید بدان از نماز شب محروم شود و با محروم شدن از نماز شب از روزى محروم شود.
بنابراین برای توفیق یافتن خواندن نماز شب، باید نسبت به این مسأله بسیار حساس بود تا به واسطه گناه درک لذت نماز شب را از دست نداد.
عوامل سلب توفيق از نماز صبح و هم‌چنين نماز شب به دو گروه عمده دسته‌بندي مي‌شود:
عوامل مادي:
فقدان برنامه‌ريزي و نظم در زندگي
از مهم‌ترين عوامل مادي كه مانع از توفيق درك نماز صبح مي‌گردد، فقدان برنامه‌ريزي و نظم در زندگي مي‌باشد مانند فقدان برنامه‌اي منظم براي خواب و يا ايجاد مشغله‌هاي پراكنده و فراتر از توانايي‌هاي خود كه نتيجه‌اي جز ايجاد خستگي مفرط ندارد.
پرخوري در شب
علتي ديگر خواب طولاني و سنگين پرخوري در شب مي‌باشد. حضرت عيسي (ع) خطاب به بني اسرائيل فرمود: «اي بني اسرائيل! خوردن خود را زياد نكنيد، زيرا هر كس بر خوردن خود بيفزايد، بر خوابيدن خود هم مي‌افزايد و هر كس كه بر خواب خود بيفزايد، از نماز كم مي‌گذارد (و در نتيجه) در زمره غافلان نوشته مي‌شود.»۱
كسلي و تنبلي افراد
غرق شدن در مسايل مادي و دنيويي
حضرت عيسي (ع) نقش دنيا‌زدگي را در بي‌حوصلگي افراد نسبت به عبادات، اين‌چنين ترسيم مي‌نمايد: هم‌چنان كه بيمار بر غذاى لذيذ نگاه مي‌كند و به‌‌دليل شدت درد لذّت آن را نمىچشد، هم‌چنان فرد عاشق مال دنيا، نه لذّتى از عبادت مىبرد و نه شيرينى و حلاوتش را مىچشد.۲
خوردن غذاهاي نامناسب در شب
برخي از غذاها به گونه‌اي مي‌باشند كه اعصاب و بدن را سست مي‌نمايند. لذا اگر شب‌ها از ماست، دوغ، كشك و مانند آن استفاده شود، خواب بر انسان چيره مي‌شود؛ همين‌طور خوردن غذاهاي چرب و سنگين موجب سنگيني خواب مي‌گردد و اين امور باعث مي‌شود انسان براي بيدار شدن از خواب دچار مشكل گردد.
عوامل معنوي:
ضعف در خداشناسي
يكي از مهم‌ترين عوامل معنوي كه موجب مي‌شود تا انسان نسبت به نماز صبح به سختي از خواب بيدار گردد، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وي مي‌باشد .فرض كنيد اگر با يكي از مسؤولين كه حل مشكل‌تان در دست اوست قراري گذاشته‌ايد، و يقين داريد كه وي در همان ساعت مقرر منتظر شما است، آيا واقعا شب به راحتي مي‌خوابيد و دير بر سر قرار حاضر شده و يا با كسلي با وي مواجه مي‌شويد؟
وضو گرفتن، خواندن سوره‌هاي توحيد و معوذتين، ذكر صلوات و تسبيحات اربعه و تسبيح حضرت زهرا (س)، آيت‌الكرسي، به‌‌خصوص خواندن آيه آخر سوره كهف و نيز توسل به امام زمان(عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) براي محروم نماندن از فيض نماز اول وقت و … از جمله اموري است كه خواب مؤمن را همراه با هدف و انگيزه مي‌كند و اين توجه و هدف‌مندي در بيداري صبح تأثيرگذار خواهد بود .
اگر انسان واقعا نسبت به الطاف الهي كم‌ترين معرفتي داشته باشد و بداند كه كسي كه قرار است به هنگام نماز با وي صحبت كند هماني است كه ما را از نيستي به دنيا آورده و تمامي نعمت‌هاي خود را نيز بر ما ارزاني داشته تا به نهايت كمال و درجات بالاي بهشتي دست پيدا كنيم، اوست كه اختيار كمي و زيادي روزي ما را دارد؛ او هماني است كه مرگ و زندگي ما در يد قدرت اوست و… با اين حال آيا نسبت به نماز با بي‌حالي برخورد خواهيم كرد و يا آن‌كه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهيم پرداخت .
گناه
اعمال و رفتاري كه انسان در طي روز انجام مي‌دهد نقش بسيار مهمي در توفيق انسان نسبت به عبادات دارد يعني هر چه در طي روز كارهاي شايسته از انسان سر بزند توفيقات انسان نيز براي اعمال خوب ديگر بيش‌تر فراهم مي‌شود و هر چه به گناه آلوده شود، توفيق اعمال خوب از وي سلب مي‌گردد ؛ لذا بايد نسبت به اين مسأله بسيار حساس بود تا بواسطه گناه درك لذت سحرخيزي را از دست نداد.
بعضي از گناهان كه معمولاً دامن‌گير جوانان مي‌باشد از قرار ذيل است:
-ديدن صحنه‌ها و تصاوير غير اخلاقي از طريق اينترنت، ماهواره، تلفن همراه و…
– چشم‌چراني، استفاده از غذاهايي كه حلال نيستند.
– دروغ گفتن ـ استهزاء و تحقير ديگران ـ ايجاد مزاحمت و آزار هم‌كلاسي‌ها و يا هم‌خوابگاهي‌ها
ضعف اراده
سحرخيزي اراده و عزم مي‌خواهد. دوست داشتن تنها كافي نيست، بايد با تصميم جدي خوابيد. ضعف اراده از مهم‌ترين عوامل محروم ماندن از سحرخيزي مي‌باشد. بايد با اين ضعف و سستي اراده مبارزه كرد. امام علي (ع) مي‌فرمايند: «ضادوا التواني بالعزم»۳ به وسيله عزم، با سستي مبارزه كنيد.»
—————–
پي‌نوشت:
۱. ورام ابن ابى فراس، مجموعة ورام (تنبيه الخواطر)، مكتبه فقيه، قم، اول، ج۱، ص۴۷.
۲. حسن‌بن‌شعبه حرّانى، تحف العقول، بهراد جعفرى، اسلاميه، تهران، ۱۳۸۰ ش، اول، ص۴۸۳.
۳. عبدالواحد تميمى آمدى، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، دفتر تبليغات، قم، ۱۳۶۶ ش، اول، ص۴۷۶.
===================
اما بخش دوم سوال شما
گرایش به الگو و تأثیر پذیری از آن در امور مختلف زندگی فردی و اجتماعی، از جمله گرایش‌های فطری انسان است و فطرت كمال جوی انسان او را وا می‌دارد تا برای رسیدن به هدف و كمال از بهترین الگوها استفاده كند.
از طرفی قرآن كریم، كه كتاب هدایت و پاسخ‌گو به نیازها و خواسته‌های فطری انسان‌هاست، به نیاز مهم بشر (نیاز به الگو) پاسخ گفته است و پیامبران، پیشوایان معصوم: و اولیأ الهی را الگوی خوبی برای انسان‌ها معرفی كرده و تأكید فرموده كه در تمام امور فردی و اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و… از آنها تأثیر و سرمشق بگیرند. چنان كه قرآن كریم می‌فرماید: “لَقَد كان‌َ لَكُم فی رَسول‌ِ اللّه‌ِ اُسوَهٌٔ حَسَنَهٌٔ; (احزاب،۲۱) برای شما در زندگی رسول خدا۹ سرمشق نیكویی بود…” پیامبر اكرم‌امامان معصوم: و اولیأ الهی در تمام زندگی، در روحیات عالی، شكیبایی، هوشیاری، صداقت، درایت، مدیریت، اخلاص، توجه به خدا، تسلط بر حوادث، تسلیم نشدن در برابر سختی‌ها و مشكلات، قیام در برابر ظلم و ستم، مبارزه با جهل و شرك و… سرمشق و الگوی خوبی هستند.
بنابراین، هر كس از این بزرگواران در امور مختلف و متعدد زندگی فردی و اجتماعی خود پیروی و الگو برداری كند، می‌تواند با توكل به خدا و استعانت از او در مراحل زندگی در دنیا و آخرت سرافراز باشد.
همچنین الگو پذیری از حضرت فاطمه، حضرت زینب، حضرت خدیجه‌و سایر بانوان پاكدامن و مؤمن درزمینه‌های تربیت و تزكیه، تعلیم، و سایر صحنه‌های فردی و اجتماعی برای زنان و دختران پاك و مؤمن می‌توانند در زندگی فردی و اجتماعی الگوی مناسبی باشند.(ر.ك: نمونه، آیت اللّه مكارم شیرازی و دیگران، ج ۱۷، ص ۲۶۴ – ۲۶۶; ج ۲۴، ص ۱۸ – ۲۴، دارالكتب الاسلامیهٔ / دنیای نوجوان، محمدرضا شرفی، ص ۳۹۴ – ۴۱۱، انتشارات تربیت.)
در روان شناسی به این مسأله توجه شده كه انسان احتیاج به الگوی رفتار و نمونه عمل دارد و این مطلب به تجربه نیز ثابت شده است و می بینیم كه در كارها هر انسانی به دنبال الگو می گردد و در پی شخصیت برجسته ای است كه به او دل بندد و ارادت بورزد. در بین بچه ها و جوانان معمول است كه اگر امتیازاتی در فردی ببینند و به او علاقمند شوند در همه كارها و حتی نوع و شكل لباس و آرایش از او تقلید می كنند. وجود الگوهای رفتار و شخصیت های نمونه و مربی نقش بسیار مهمی در سازندگی انسان ها دارد.
قرآن كریم می فرماید:
«لقد كان لكم فی رسول الله اسوه حسنه لمن كان یوجوا الله والیوم الاخر و ذكر الله كثیرا؛ برای شما در زندگی و عملكرد پیامبر(ص) سرمشق نیكویی بود برای آنها كه امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می كنند» (احزاب، آیه ۲۱).