چرا اسلام تا این حد بر عدالت تأکید دارد و چه نقشی در هدایت انسان ایفا می‌کند؟
عدالت در اسلام یکی از ستون‌های اساسی دین به شمار می‌آید. آموزه‌های اسلامی، از توحید گرفته تا فروع دین، به نحوی با مفهوم عدالت گره خورده‌اند. اسلام عدالت را نه‌تنها به‌عنوان یک اصل اخلاقی، بلکه به‌عنوان راهی برای سعادت فرد و اصلاح جامعه معرفی می‌کند. اما چرا اسلام این‌قدر بر عدالت تأکید دارد؟
عدالت؛ بازتاب صفات الهی
عدالت در اسلام، ابتدا از صفات الهی سرچشمه می‌گیرد. خداوند به‌عنوان خالق هستی، هر چیز را در جایگاه شایسته خود قرار داده است. این مفهوم در قرآن بارها مورد تأکید قرار گرفته است. به‌عنوان نمونه، در آیه 135 سوره نساء آمده است:
“یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰ أَنفُسِکُمْ…”
این آیه از مسلمانان می‌خواهد که عدالت را حتی اگر به زیان خودشان باشد، اجرا کنند. محمدحسین طباطبایی در تفسیر المیزان می‌گوید که این آیه به اجرای عدالت در همه شرایط زندگی اشاره دارد، حتی در مواقعی که عدالت‌خواهی ممکن است به منافع شخصی لطمه بزند (2).
عدالت در اسلام
عدالت؛ بنیاد ارسال پیامبران
از دیدگاه اسلام، عدالت الهی دلیل بر ضرورت ارسال پیامبران است. خداوند، با عدالت مطلق خود، پیامبران را برای هدایت انسان‌ها و مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی فرستاده است. امام علی (ع) می‌فرمایند:
“عدل، اساس حکومت‌ها و جوامع است و بدون عدالت، هیچ نظامی پایدار نمی‌ماند.”
این سخن به‌خوبی نشان می‌دهد که اسلام، عدالت را پایه‌ای برای همه نظام‌های دینی و اجتماعی می‌داند (3).
عدالت اجتماعی در اسلام
عدالت در اسلام تنها یک فضیلت فردی نیست، بلکه ابعاد اجتماعی و حکومتی نیز دارد. مقام معظم رهبری درباره عدالت اجتماعی می‌فرمایند:
“هدف نهایی هر حرکت اسلامی، برقراری عدالت در جامعه است. عدالت اجتماعی، یعنی قرار دادن هر چیز در جای خود.”
این دیدگاه، نشان می‌دهد که اسلام به دنبال رفع تبعیض، ایجاد توازن و تضمین حقوق افراد در تمامی سطوح جامعه است (4).
قسط؛ اجرای عملی عدالت
در قرآن، قسط به معنای اجرای عملی عدالت آمده است. آیه “لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ” به مأموریت پیامبران برای تحقق عدالت در جامعه اشاره دارد. این مفهوم نشان می‌دهد که عدالت، تنها یک ایده انتزاعی نیست، بلکه باید به‌صورت ملموس در زندگی اجتماعی اجرا شود. قسط، تجلی عینی عدالت در روابط انسانی و مناسبات اجتماعی است.
چرا عدالت برای جوانان امروز مهم است؟
در دنیای امروز، عدالت یکی از موضوعات اصلی دغدغه جوانان است. اسلام با تأکید بر عدالت، پاسخی روشن به این نیاز ارائه می‌دهد. عدالت، سنگ‌بنای بسیاری از مسائل انسانی است:
-
در روابط فردی، عدالت تضمین‌کننده حقوق و کرامت افراد است.
-
در مسائل اجتماعی، عدالت عامل جلوگیری از نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌هاست.
برای مثال، در نظام خانواده، اسلام با تعیین حقوق و وظایف متقابل برای زن و مرد، عدالت را در روابط خانوادگی به ارمغان می‌آورد. در جامعه نیز، اجرای عدالت می‌تواند بستری برای رشد استعدادها و کاهش تبعیض‌ها باشد.
نتیجه
اسلام، عدالت را نه‌تنها یک اصل اخلاقی، بلکه به‌عنوان سنگ‌بنای سعادت فرد و جامعه معرفی کرده است. این تأکید، از عدل الهی سرچشمه می‌گیرد و در تمامی ابعاد زندگی بشر جاری است. بدون عدالت، نه سعادت فردی ممکن است و نه رفاه اجتماعی. بنابراین، عدالت در اسلام، یک اصل غیرقابل‌چشم‌پوشی است که راه هدایت انسان را روشن می‌کند.
منابع:
- حسین میرچراغ خانی، عقلانیت اسلامی، قم: زمزم هدایت، چاپ اول، بهار 1395، صفحه 39 تا 42.
- محمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ج 8، ذیل آیه 135 سوره نساء.
- امام خامنه‌ای، بیانات مقام معظم رهبری در توضیح عدالت اجتماعی، 1390، تهران: دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری.
