سوال:شرایط شرعی امر به معروف و نهی از منکر به طور خلاصه چیست؟
پاسخ: الف) کسی که امر یا نهی می‌کند خودش عالم به معروف و منکر باشد یعنی بداند چیزی که طرف مقابل ترک کرده شرعا واجب است انجام دهد مانند نماز و همین طور چیزی که فرضا انجام می‌دهد شرعا حرام است مانند قمار.
ب) شخص گناهکار اصرار بر ادامه کار خود داشته باشد.
ج) احتمال تأثیر بدهد.
د) ضرر مهم جانی یا مالی برای امر کننده یا نهی کننده در کار نباشد.
بعد از شرایط شرعی این فرضیه به نکته‌ای اخلاقی می‌رسیم. شخصی که قصد دارد امر به معروف و نهی از منکر کند شایسته است برای ارتقاء قدرت تأثیر علاوه بر نیت پاک عامل به گفتار خود باشد. به تعبیر دیگر پند دهنده باید اول نفس خود را پند دهد. اگر پند پذیر شد، پند وی در دیگران موثر واقع خواهد شد و در غیر این صورت باید در همان مورد، اصلاح را از درون خود شروع کند.
این خطاب پر عتاب باید آویزه گوش هر پند دهنده‌ای باشد که: «ای ایمان آورندگان! چرا چیزی می‌گوئید که به آن عمل نمی‌کنید؟ خدا سخت به خشم می‌آید که چیزی بگوئید و بدان عمل نکنید» (یا ایها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون، کبر مقتا عند الله ان تقولوا ما لا تفعلون)(صف، آیات ۲ و ۳)
دانشت هست، کار بستن کو؟
خنجرت هست، صف شکستن کو؟
(حکیم سنائی)
این سفارش‌ها و تاکیدها از آن جهت است که تأثیر گفتار و رفتار فرد نیک اندیش و درستکار، بس مؤثرتر است.
با این وجود، در صورتی که شخص کاملا عامل نیست، اگر در محیط و اطراف وی گناهی صورت گیرد، با تحقق شرایط باز هم باید این فریضه را انجام دهد یعنی باید از ارتکاب گناه به نحو احسن جلوگیری کند.
راهکار نهائی در این شرایط عبارت از این است که تصمیم جدی بگیریم در زمینه‌هائی که رفتارمان منطبق با گفتارمان (درست) است این فریضه را انجام دهیم مثلا اگر دروغگو نیستیم دیگران را از دروغ باز داریم، و در زمینه‌هائی که مطابقتی بین گفتار و کردار ما هست حداقل تصمیم به اصلاح رفتار خود بگیریم (توبه کنیم) و آنگاه دیگران را پند دهیم و کلا در نظر داشته باشیم که با تحقق شرایط چهارگانه امر به معروف و نهی از منکر همه افراد جامعه موظف به اجرای آن هستند، چه نیکوکار و چه غیر نیکوکار.
