فعال
چرا بايد وقتي چراغي كه به خانه رواست به مسجد حرامست به عتبات عاليات ونيازمندان كمك كنيم؟ وآيا حديث وآيات قرآني در اين خصوص وارد شده است؟
در پاسخ به این سوال اولاً باید در مورد صحت و درستی و معنای صحیح این ضرب المثل بحث شود ثانیاً آیات و روایات مربوط به صدقات و کمک به دیگران مورد بررسی و مداقه قرار گیرد.
این ضرب المثل به یک معنا در پی آنست که بگوید انسان در آراستن خود به فضایل اخلاقی و پیراستن از رذایل خانه دل خود را مقدم بر دیگران بدارد. مسلما این معنا و کاربرد صحیح خواهد بود، چنانکه بزرگان در این معنا به کاربرده اند: به عنوان نمونه استاد شهید مطهری در ارتباط با اعزام مبلغ به خارج از کشور می¬نویسند: «ما قبل از اينكه بخواهيم درباره ديگران فكر كنيم كه آنها مسلمان شوند بايد درباره خود فكر كنيم. چراغي كه به خانه رواست به مسجد حرام است نمي¬خواهم تخطئه بكنم كه چرا مبلغ به خارج فرستادند. البته كار صحيحى است، بسيار كار خوبى است. شايد در آنجا مسلمان واقعي درست بشود و بعد نمونه شوند براي ما». (ده گفتار ص 148) «اگر ارشاد و هدايت جامعه و ديگران لازم و مفيد است، روشنگري و راهنمايي در درون خانواده و نسبت به افراد داخل، ضروري تر و سودمندتر است. از ديرباز گفته اند: چراغي كه به خانه رواست، بر امامزاده حرام است.» گاهي به گناه افتادن زن و فرزندان كسي معلول غفلتهاي خود او از اوضاع داخل و نزديك است. بايد ريشه¬هاي آن را شناخت و خشكاند. رسالتِ حفظ و صيانت خانواده از آتش گناه و فساد، بر عهده قيّم خانواده و سرپرست آن است». (محدثی جواد، خيمه عفاف؛ کتابخانه اینترنتی تبیان) در این دو مورد و موارد دیگر می¬توان گفت، که این ضرب المثل صحیح باشد، اما اگر بخواهیم صحت آن را عمومیت دهیم و سپس از آن نتیجه بگیریم که نباید به دیگران احسان و نیکی کرد و یا نباید به مسجد کمک مالی کرد و یا اینکه … اینگونه برداشت¬ها از این ضرب المثل صحیح نخواهد بود، چنانچه بعضی¬ها از آن سوء برداشت کرده¬اند؛ ¬که در این صورت دقیقا بر خلاف فرهنگ ایرانی و حکمت ناب اسلامی می¬باشد.
توجه به این مطلب نیز خالی از لطف نیست که بدانیم ملتی که دارای یکی از قدیمی¬ترین و متمدن¬ترین فرهنگ¬های عالی دنیاست فریاد برآورده است که «تو کز محنت دیگران بی غمی نشاید که نامت نهند آدمی» که نشان از این فرهنگ غنی دارد.
دلیل دیگر بر صحیح نبودن این معنا از این ضرب المثل نمونه¬های انفاق و ایثار در آیات قرآن و نمونه¬های عملی ایثار و تقدم داشتن دیگران بر خود در زندگی ائمه علیهم السلام است که زبان گویای شریعت می¬باشند که به عنوان نمونه به یک مورد از قرآن و دو مورد از روایات اشاره می¬شود:
1. لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ (آل عمران/ 92): آيه مىگويد: شما هرگز به حقيقت «بِرّ» و نيكى نمىرسيد مگر اينكه از آنچه دوست مىداريد در راه خدا انفاق كنيد. در اين كه مقصود در اينجا از كلمه «بِرّ» چيست، مفسّران گفتگوى بسيار دارند؛ بعضى آن را به معنى بهشت، و بعضى به معنى پرهيزكارى و تقوا، و بعضى به معنى پاداش نيك گرفتهاند؛ ولى آنچه از آيات قرآن استفاده مىشود اين است كه «بِرّ» معنى وسيعى دارد و به تمام نيكيها اعم از ايمان و اعمال پاك گفته مىشود. بنابراين، رسيدن به مقام نيكوكاران واقعى، شرايط زيادى دارد كه يكى از آنها انفاق كردن از اموالى است كه مورد علاقه انسان است؛ زيرا عشق و علاقه واقعى به خدا، و احترام به اصول انسانيّت و اخلاق، آنگاه روشن مىشود كه انسان بر سر دو راهى قرار گيرد، در يك طرف مال و ثروت يا مقام و منصبى قرار داشته باشد كه مورد علاقه شديد او است، و در طرف مقابل، خدا و حقيقت و عواطف انسانى و نيكوكارى؛ اگر از اوّلى به خاطر دومى صرف نظر كرد معلوم مىشود كه در عشق و علاقه خود صادق بوده است، و اگر تنها در اين راه از موضوعات جزئى حاضر بود صرف نظر كند، معلوم مىشود عشق و علاقه معنوى او نيز به همان پايه است و اين مقياسى است براى سنجش ايمان و شخصيّت.(مکارم شیرازی، اسلام و كمكهاى مردمى، ص 71)
2. حضرت امام صادق ـ عليه السّلام ـ از حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ نقل ميكند كه فرمود: هر كس صبح كند و نسبت به امور مسلمين اهتمامی نورزد مسلمان نيست.
3. یکی از عالی¬ترین نمونه¬های انفاق در اهل بیت (علیه السلام) اطعام مسکین، یتیم و اسیر است که در سوره هل اتی به آن اشاره شده است.