وجود فساد در کشور سیستمی است؟
مقدمه
یکی از مسائل مورد توجه در نظام اسلامی مقابله با امر فساد است. متأسفانه حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با گذشت چند دهه از آن، تخلفات و مفاسد فراوانی در کشور ما دیده میشود. پروندههای سنگین اختلاس، رشوه، تبانی و… که ارقام آن نشان میدهد که چنین مفاسدی بدون هماهنگی با بخشهای مربوطه اجراشدنی نیست. حال سؤال اینجاست که این مفاسد سیستمی است یا موردی؟
پاسخ
در اینکه در کشور و بین برخی مدیران فساد وجود دارد، شکی نیست؛ اما در ایران فساد سیستمی نیست. فساد سیستمی یعنی مدیریت در کشور بهگونهای باشد که اگر مدیر یا کارمندی بخواهد پاکدست باشد، نتواند؛ زیرا سیستم یا او را به فساد آلوده کرده یا حذف میکند.
زمانی میتوان گفت فساد سیستمی وجود دارد که فساد بدون مانعی فرایندهای سیستم را آلوده کرده باشد و هیچ سازوکار نظارتی حتی نتواند از وقوع فساد مطلع شود، چه رسد به آنکه آن را به نهاد قضايی گزارش کند و به اطلاع عموم برساند.
فساد سیستمی معمولاً چنان فرایندها و ساختارها را آلوده میکند که نهادهای نظارتی یا از کار میافتند یا خود آلوده شده و به فساد دامن میزنند. رهبر معظم انقلابa ضمن رد فساد سیستمی، مىفرمايند:
دو نکتۀ آخر هم عرض بکنم. [نکتۀ اوّل] راجع به فساد؛ در صحبتهای دوستان هم بود، بیرون هم شنیدم که میگویند. ببینید؛ نگاه من، دید من، این است که فساد در کشور سیستمی نشده. هرکس میگوید سیستمی است بیخود میگوید. فساد سیستمی یک چیز دیگر است.
فساد
فساد سیستمی در زمان حکومت طاغوت بود؛
سیستم بهطور طبیعی فسادآور و فسادپرور بود؛ یعنی باید آدم میگشت تا آدم سالم در آن پیدا میکرد. امروز اینجوری نیست؛ البته فساد هست، فسادهای بدی هم هست، [اما] موردی است و باید برخورد بشود. حالا اینکه شما میگویید بایستی شفاف باشد، شفافسازی [بشود] که من یادداشت کردم، نکتۀ بسیار درست و خوبی است. این بهجای خود محفوظ؛ منتها اینجور نیست که فساد، سیستمی باشد؛ فساد موردی است و این فسادهای موردی را میشود علاج کرد.[1]
برای روشنشدن بهتر موضوع، برخی پروندههای فساد معروف را با هم مرور کنیم. اختلاس در بانک صادرات و نیز شهرداری تهران در دورۀ سازندگی، اختلاس معروف شهرام جزایری، اختلاس گروه امیرمنصور آریا، مهآفرید خسروی، صندوق ذخیرۀ فرهنگیان، اختلاس محمدرضا رحیمی معاون اوّل رئیسجمهور اسبق محمود احمدینژاد، اختلاس برادر رئیسجمهور سابق حسن روحانی، اختلاس طبری معاون قوۀ قضائیه و… .
در همۀ این موارد نهادهای نظارتی داخلی موضوع را گزارش داده و سپس قوۀ قضائیه ورود کرده و مجرمان را به اعدام، رد مال، حبسهای طولانی مدت، محرومیت از مشاغل دولتی و… محکوم کرده است. همین موضوع سیستمی نبودن فساد را در جمهوری اسلامی ایران ثابت میکند. اگر سیستم فاسد شده بود، اصلاً کسی از این موارد مطلع نمیشد، چه رسد به مجازات و اعدام مجرمان.
ممکن است گفته شود فسادهای گسترده کار یک نفر و دو نفر نیست، کار باند و شبکه است. در پاسخ باید گفت فساد به معنایی که در پروندههای بزرگ اقتصادی مشاهده میشود از توان یک یا چند نفر محدود در یک یا دو بخش خاص خارج است و ضرورتاً شبکهای است؛ اما فساد شبکهای یا باندی بهمعنای فساد سیستمی نیست؛ زیرا چنانکه گفته شد، در فساد سیستمی این باند و شبکه هرگز کشف نشده و مجازات هم نخواهند شد.
نتیجه
فساد موردی و شبکه و باندی در کشور وجود دارد اما فساد سیستمی وجود ندارد؛ زیرا اگر فساد سیستمی بود و در همۀ نهادهای نظارتی کشور رخنه کرده بود، هیچ فسادی اصلاً کشف نمیشد، چه رسد به مجازات و اعدام عاملان آن مفاسد.
منابع
[1]. بیانات امام خامنهایa در دیدار جمعی از دانشجویان، 17/3/1396، دسترسی در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=36775.
